УИХ-ын гишүүн Ц.Шинэбаяр өнгөрсөн долоо хоногт МАХН-аасаа гарч буйгаа зарласан. Тэрбээр “Хамуг Монгол

эвсэл” гэгчийг байгуулж, ард түмний төлөө улс төр хийхээр шийдсэн байна.  Энэ талаар түүнтэй уулзаж ярилцсан юм.

-Саяхан л МАХН-ын “түр штаб”-ыг байгуулж байсан санагдана. Гэтэл нэлээд хугацаа өнгөрч.  “Түр штаб” нэр хаягаа өөрчилж, Хамуг монгол эвсэл болгожээ.  “Хамуг Монгол эв­сэл”-ийг яагаад байгуулахаар болсон юм бэ. Заавал ийм эвсэл байгуулах шаард­лагатай байсан гэж үү?

-“Хамуг Монгол эвсэл” өнгөр­сөн оны арванхоёрдугаар сард байгуу­лагдсан ч байнгын тогтвортой үйл ажиллагаа явуулаагүй. Яагаад гэхээр  МАХН-ын нэрээ бүртгүүлж, намаа үүсгэн байгуулах ажилд  авч гол анхаарлаа хандуулж байсан учраас энэхүү эвслийнхээ ажлыг түр хойш тавьсан. Монголын улс төрийн нөхцөл байдлыг харахад эрх баригчид зориудаар хүний эрх, хуулийг зөрчөөд МАХН-ын нэрийг өгөх, эвлэлдэн нэгдэх эрх чөлөөг санаатайгаар хязгаарласаар хагас жил шахам сунжруулсан. Зөвхөн эвлэлдэн нэгдэх эрхтэй нь олон сараар зууралдуулж, нийгэмд болж байгаа олон сөрөг зүйлээс иргэдийн санаа бодлыг холдуулах зорилготой ажилласан.  Эрх баригчдын зүгээс МАХН-ын үйл ажиллагааг улс  төрийн амьдралаас хөн­дийрүүлж байна. Бидний гол зорил­го бол одоо үүсээд байгаа аюултай нөхцөл байдлын эсрэг тэмцэх. Хүний эрх дээд зэргээр зөрчигдөж, байгалийн баялгийг хууль зөрчин олборлож байна. Дээрээс нь авилга, хээль хахууль газар авч, хариуцлага дэг журам үгүй болжээ. Ийм байхад бид намын бүтэц ярьж, сонгуулийн хуулийг хүлээгээд сууж болохгүй биз дээ. Эрх баригчид ирэх сонгуультай холбон намын үйл ажиллагааг саармагжуулахыг оролдож байгаа энэ үед “Хамуг Монгол эвсэл”-ийг байгуулсан.

-“Хамуг Монгол эвсэл”-ийн нэ­рийн өмнөөс та АНУ-ын дэд ерөн­хийлөгчид хандан захидал бичсэн гэсэн. Ингэхэд, Монголын улс төр дэх үйл явдал АНУ-ын дэд ерөнхийлөгчид төдийлөн хамааралтай асуудал биш л санагдах юм?

-АНУ-ын ерөнхийлөгч Барак Обама наймдугаар сард зарлиг гар­га­сан. Тэдгээр хүн төрөлх­төний эсрэг гэмт хэрэг үйлдсэн / авилга хээл хахууль орно/   хүнийг АНУ-ын нутаг дэвсгэрт нэвтрүүлэхгүй гэж зарлиг буулгаж тэдгээр хүмүүсийг илрүүлэх ажлын хэсэг  байгуулах тухай зарлиг гаргасан. Гэтэл газар нутгаа худалдах ажлыг гардан хийдэг эрх баригчдын урилгаар АНУ-ын дэд ерөнхийлөгч Монгол Улсад айлчлах гэж байгааг тохиолдуулан Барак Обама ерөнхийлөгчийн зарлигтай ний­цэж байгаа эсэхийг асуусан. Хоёрдугаарт, цөмийн хаягдлыг Монгол Улсад булшлах талаар дэлхийн улсууд ярьж байхад тийм гэрээ хэлэлцээр огт хийгээгүй мэтээр ярьж байгаа эрх баригчидтай албан ёсны айлчлал уулзалт хийх нь зүйд нийцэх үү, хүний эрхийг дээдэлдэг АНУ хүний эрхийг уландаа гишгэсэн орны эрх баригчидтай уулзалт хийх нь ёс зүйд нийцэх үү  зэрэг есөн санааг агуулсан захидал бичсэн юм  л даа.

-Ард түмний нэрээр улс төр хийх тухай  сүүлийн үед байнга ярих болж.  Тэгэ­хээр энэ эвслийг байгуулсан нь шу­луухан хэлэхэд таны ирэх оны сон­гуу­лийн тактик уу. Одоогийн эрх ба­риг­чид ч сонгууль дөхөөд ирэхээр ард түмэндээ хайртай болдог  нь үнэн. Та тэднээс юугаараа ялгаатай гэж ?

-Өнгөрсөн 20 жилийн улс төрийн амьдралыг бид эргэн харж,  үр дүнг тооцох ёстой. Ард түмний нэрээр улс төр хийх гэх асуудлыг зарим  нэг нь буруугаар мушгиж яриад байгаа юм. Хуучнаа санагалзаж байгаа юм биш. Ардчилсан хувьсгал ялсан 20 жилд хэн юу бүтээв. Цөөн хэдэн хүн  хагартлаа баяжаад, маш олон хүн ядуурчихлаа. Гар утастай болсон, жиптэй болсон, өндөр барилга барьсан нь цаг үеийн шаардлагаар бий болсон болохоос нийт ард түмний хувьд ухралт болоод байна. Ухраад байгаагийн гол шалтгаан нь ард түмний төлөө улс төр байгаагүйтэй холбоотой. Харин хэсэг бүлэг фракцийн төлөө, эрх ашгийн  төлөө, албан тушаалын төлөөх улс төр цэцэглэсний гайгаар ард түмэн ядуу амьдарч байна. Үүнээс гадна газар нутгийнхаа тодорхой хэсгийг харийнханд худалдчихлаа. Жишээ нь Халх голын сав газраас 280 мянган га талбай газрыг солонгосчуудад худалдсан болохыг дэлхийн хэвлэлээр нотлоод байхад манайхан л тас гүрийж байгаа юм. Бас маш олон лицензийг хууль бусаар  ашиглуулж байна. Өмнөговь аймгаар явж байхад ашигт малтмалын чиглэлээр үйл  ажиллагаа явуулж буй гадаадын компаниуд энэ газар нутаг бидний эзэмшлийнх гэж хээв нэг ярьж байгаатай таарлаа. Лиценз гэж үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл болохоос газар нутаг тэдний эзэмшлийнх биш биз дээ. Үүний эсрэг, ард түмнийхээ төлөө ажилладаг улстөрч гэж алга. Энэ байдлын би шүүмжилж, тэмцэж байгаа юм.

-Монгол Улсад болж бүтэж байгаа юм байна уу, тэгээд. Үнэндээ манай төрийн байгууллагууд улс төрчдөөс хараат болчихоод байгаа шүү дээ?

-Тэр үнэн. Цагдаа, шүүх, прокурор, тагнуул, хилийн цэрэг, гааль, татвар,  мэргэжлийн хяналтын байгууллагыг нам, фракцаараа хараа хяналтандаа байлгаж байна. Хяналтандаа авсан учраас түүндээ найдаад дураарай авирлаад байгаа юм. Үүнийг гаргаж тавихаас өөр арга алга. Улс төрчдийн өөрсдийнх нь томилсон хууль хяналтын байгууллагын дарга нар ард түмэндээ бус албан тушаалд томилсон дарга нартаа үйлчилдэг  болж. Өөрөөр хэлбэл авилгачдыг ард түмнээс хамгаалдаг байгууллага болсон байна шүү дээ. Тэдэнтэй тэмцэж, хариуцлага тооцохыг л ард түмний төлөөх улс төр гээд байгаа юм. Түүнээс биш сонгуульд зориулж улс төр хийдэг хар бараан тогтолцоонд цэг тавихаар ард түмний улс төрийг явуулж байгаа юм шүү дээ.

-Намаасаа татгалзаж “Хамуг Мон­гол эвсэл” гэгчийг  байгууллаа. Нэр нь эвсэл боловч, бас л таны шүүмж­лээд байгаа  намтай утга агуул­га адил юм  биш үү?

-“Хамуг Монгол эвсэл”-ийн үйл ажиллагаа хэрхэн өрнөхийг цаг үе, нөхцөл байдал харуулна. Заавал хэсэг бүлэг хүний далбаан дор, тэдний үгээр удирдуулж ирсэн өмнөх түүхийн дутагдлыг давтах хэрэггүй. Монгол хүн монголдоо  төрөө барьж,  газар нутаг, эд баялгийнхаа эзэн байх цаг нь ирлээ. Өнгөрсөн 20 жил ардчилал нэрийн дор  төрийн бүх өмчийг хулгайлаад дуусаад байгалийн баялаг хошуураад орсон. Бүр сүүлдээ газар нутгаа худалдаж эхэллээ. Манайд үйл ажиллагаа явуулж буй 400 гаруй ашигт малтмалын олборлолт явуулдаг компанийн  дөнгөж 76 нь Монголбанкинд ёс төдий алт тушаадаг. Бусад нь хулгайгаар, хууль бусаар гадагшаа гаргаж байна. Үүнийг мэдсээр байж, тагнуулын байгууллага яагаад шалгахгүй нүдээ аниад, чихээ бөглөөд суугаад байгаа юм бэ. Хулгайч, луйварчдыг хамгаалдаг, хаацайлдаг байгууллага болчихоод байгааг хэн илчилж  байна. Хэн ч байхгүй. Энэ бүх­ний эсрэг бид тэмцэх гэж эвсэлээ байгуулсан.

-МАХН-аас нэгэнт гарсан учир ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяраас эх­лээд намын бусад нөхөд тус тусын аж­­лаа хийж байгаа. Харин саяхан бай­­гуулсан “Хамуг Монгол эвсэл”-д тан­тай хамт хэн хүчин зүтгэж байна  вэ?

-Анх байгуулахдаа л өндөр боловс­ролтой залуусаар эгнээгээ бүрдүүлсэн. Ойр­ын хугацаанд “Хамуг Монгол эвсэл”-ийн бүрэлдэхүүн хэн хэн байгаа, ямар үйл ажиллагаа явуулах талаар ард түмэндээ ил тод  зарлана.  Амин хувиа хичээсэн, албан тушаалын төлөө улиарсан улс төрчдөөс арай өөр өнгөтэй, өөр үзэл бодолтой улс төрд орж ирж буй  залуус бидний эгнээнд нэгдэж байна.  Заавал олонд танигдсан хүн байх албагүй.

-Дээд шүүх  намын нэрээ бүрт­гэсний дараахан таныг дэд даргаас татгалзлаа, Н.Энхбаярт жийгдлээ гээд л  шуугиж эхэлсэн. Хэсэг хуга­цааны дараа ганц дэд даргын албан тушаалаас бус намаасаа гарснаа мэдэгдлээ. Үе үе хийх тайлбар мэдэгд­лүүд чинь олон нийтийг гайхшралд оруулж  байна. Энэ удаа намаасаа гарсан нь албан ёсны мэдэгдэл үү?

-Албан ёсных. Эрх баригчид ард  түмнийг төөрөгдүүлэх ажлаа их сайн хийж байна  л даа. Ядаж л хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийг хэдэн олигархууд хуваагаад эзэмшиж байна. Намын дэд дарга байх,  намын гишүүн байх эсэх  нь гол асуудал биш. Гэтэл дэмий шахуу зүйлд хүмүүсийн анхаарлыг хандуулж, гол асуудлаас хөндүүрүүлээд байгаа юм. Тиймээс л намаасаа гарснаа албан ёсоор мэдэгдснээ хэвлэлээр мэдэгдлээ.Яагаад гэвэл “Хамуг монгол эвсэл” ард түмний улс төрөө хурдан хийхгүй бол Тавантолгой, Оюутолгойн гэрээг засахгүй байгаа асуудал, цөмийн хаягдал  булшлах, Нарийнсухайтын  хулгайгаа үргэлжлүүлэх байдал улам л газар авна. Үүнээс олсон бохир мөнгөөрөө улс төрийг санхүүжүүлж, авилгал хээл хахуулийг газар авахуулж, хууль хяналтынхныг энэ мөнгөөрөө угжиж аргандаа оруулсаар л байх болно.

-Намаасаа гарахдаа МАХН-ынхаа цаашдын үйл  ажиллагаанд ам­жилт хүссэн  байсан. Харин  МАХН-ын нөхөд танд таагүй хандах  юм уу. Магадгүй таны ганцаарчилсан тог­лолт тэдэнд таалагдахгүй байж болно шүү дээ?

-Улс төрч гэхээр намгүй бол хэн ч биш болдог, намгүйгээр амьдарч чадахгүй юм шиг гажиг тогтолцоо нийгмийн сэтгэл зүйд байна. Намаар  дамжиж амьдралаа залгуулдаг, ал­бан тушаалд хүрдэг, авилгалыг хөг­жүүлэх  энэ тогтолцоон дунд хэдхэн хүн л хожиж  байна. Заавал төрийн албанд намын харьяалал, нутгийн зөвлөлөөрөө ярилцаад л чадваргүй, боловсролгүй, сэтгэлгүй хүмүүсийг төрийн байгууллагад ажилд авч, албан  тушаалд томилох буруу жишиг тогтжээ. Тийм болохоор л намаас гарах, орохыг гайхалтай сонин зүйл мэтээр хүлээж аваад  байгаа юм болов уу. Намаас гарчихаар л шуугиж, зарим нь буруутгаж, гуйвуулах нь ардчилалын хэм хэмжээ биш л дээ.

-Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр та хоёрын харилцаа хэвийн байгаа юу. Та намаасаа гарах шийдвэрээ намын даргатайгаа зөвлөлдсөн үү?

-Уулзаж амжихгүй л байна. Гэх­дээ бид бие биеэ ойлгож байгаа шүү дээ. Намаа нэгэнт байгууллаа. Одоо цаашид үйл  ажиллагаа явуулах бо­ломж нь бүрдсэн. Н.Энхбаяр дарга ч тийм хэмжээний  туршлага,чадвартай хүн. Биднийг нам байгуулах гэсээр байтал Тавантолгойг  зарчихлаа. Энэ шийдвэрийг хэн хэдэн сарын өмнө гаргасан юм бэ. Монгол хүний хувь заяатай холбоотой бүхнийг нууцалж байна шүү дээ. Энэ цаг үед манай намууд сонгуулийн хууль хүлээгээд  гараа хумхиад суугаад байна. Нам байгуулах асуудлыг ард  түмэнд   чухал мэтээр харуулаад  чоно борооноор гэгчээр араар нь Тавантолгойг зарах ажлаа амжуулж байх жишээтэй.

-Тавантолгойн гэрээнд их шүүмж­лэлтэй ханддаг. Иргэний тан­химд болсон хэлэлцүүлэгт та очсон уу. Танд энэ гэрээний талаар шүүмжлэл их байсан?
 
-Төрийн ордны  Иргэний танхимд болсон хэлэлцүүлэг дээр Тавантолгойн гэрээ үнэхээр хариуцлагагүй гэрээ болсныг олон хүн шүүмжилж байна лээ. Нэг хар нүдний шилтэй хүн, хэлтэй хэлгүй   нь мэдэгдэхгүй нэг нөхөр хоёр  суугаад  байдаг. Юу ч хэлж байсан дуугүй л сууж байдаг Тэрбиш ч билүү, Мөнбиш ч гэлүү, Энэбиш ч гэлүү нэг хүн бий. Тэгээд бас хүнд нүүрээ харуулдаггүй хар нүдний шилтэй хүн бий. Энэ хоёр хүнийг золиослоод хулгайгаа хийлгэж байна. Нэг нь хар нүдний шилээ авахаар баригдчих гээд, нөгөөх нь  атомын бөмбөг дэлбэрсэн ч дуугарахгүй. Ийм хүмүүсээр яагаад гэрээ хэлцэл хийлгээд байгаа юм бэ.

-Таныг зарим улстөрчид  зорьсон зүйлээсээ ухардаг, байсхийгээд л өөр өөр зүйл ярьдаг барьцгүй этгээд хэ­мээн шүүмжилж байна. Та үүнд ямар тайлбар хиймээр байна?

-Ерөнхийдөө хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр дайрч давшлах, элдвээр хэлэх асуудал хэрээс хэтэрсэн.Хэвлэл мэдээллийг гартаа авч, ард түмний тархи угааж байгаагаа болоод  байна гэж бодоод байгаа юм л даа. Түүндээ бардаад хүнийг тэнэг гэж хэлэх амархан  байгаа биз. Тэр байтугай фашист гэж хүртэл доромжилж байна. Дээр нь маш их тагнаж  чагнаж, дугааргүй машинаар мөрдөж байна. Энэ бүх үйлдлийг нь зориудаар баримтжуулсан байгаа. Нэг хашаанаас бүгдээрээ зэрэг гараад дагаж явдаг газар хүртэл байна лээ. Үүнийг хэн зохион байгуулж байгааг илрүүлэх ёстой шүү дээ. Биднийг энэ мэтээр боорлох гэж оролдож байна.

-Таныг байнга заналхийлээд, мөр­дөөд байна гэлээ.  Айхгүй байна уу?

-Айгаад яах юм. Айлаа гээд бууж өгөх хэрэг үү. Одоо бид айх юм  бол баялгаа алдаж, харийнхны мэдэлд очно.

-Таны сүүлийн жилд хийж  байгаа шийдвэр бусад намынханд  ашигтай байж болох уу?

-Нам гэдэг  зүгээр л нэр шүү дээ. Албан тушаалд дуртай хүмүүсийн цуглуулга. Үнэхээр ардчилсан байж чадсан бол Ардчилсан намынхан авилга хээл хахуулийг үгүй хийх л ёстой байхгүй юу. Хаа сайгүй хавтгайрсан авилгалыг хараагүй юм шиг ярьж явна. Аль ч намынхан ялгаагүй авилгал гэх анархизмийг дэлгэрүүлсэн хэсэг бүлэг этгээдээс хол явахгүй.

-Та намаасаа яагаад гарах болсноо  тайлбарлаж байгаа ч  хамтран зүтгэх намын дарга Н.Энхбаяр гуай хэнтэй ч нэгдэхэд бэлэн гэдгээ илэрхийлсэн  учраас намаасаа гарлаа гэх нэгэн байна. Үүнд  ямар тайлбар өгөхийг өөрөөс тань сонсоё?

-Нэмэгдэхүүний байрыг солиход нийлбэрийн чанар өөрчлөгдөхгүй гэдэг­тэй адилхан Монголын өнөөгийн улс төр нэг намаас нөгөөд орох, гарах, нэгдэх зэргээр  чанарын өөрчлөлтгүй явж ирсэн. Өөрөөр хэлбэл нэр, хаяг, малгайны дор нуугдсан үл бүтэх эт­гээдүүдээр дүүрсэн байна. Одоо үүнийг цэгцэлж, шинэ цаг үеийн залуусаар улс төрийг цэвэрлэх цаг болсон. Яахаараа зурагдсан пянз шиг нөхдүүд суудлаасаа буухгүй гээд гүрийгээд байгаа юм. Өнөө цагт  чинь CD, DVD гараад бүх юм хөгжсөн биз дээ.

-Та удирдагч хүн мөн үү?

-Би удирдахаас илүү болж байгаа үйл явдлыг шууд ил тодоор хүмүүст хэлэх нь чухал  гэж боддог. Үнэн зүйлийг хэлэхийг, худал хуурмагийг илчлэхийг хүсч байгаа учраас ард түмний сэтгэлд хүрэх нь гарцаагүй. Түүнээс би өөрийгөө гаргаж ирэх том амбиц байхгүй. Надаас  гадна өчнөөн олон чадвартай залуус, шинэ үе төрөн гарч ирж байхад би заавал дарга болох  хэрэг юу байна.

-Та МАХН-ын нөхөддөө амжилт хүссэн байна лээ. Тэд саяхан  Төв аймагт ажиллаад ирсэн гэсэн. Таны санаснаар явж чадаж байна уу?

-Ард түмэн хэнд итгэх вэ, хэн энэ нийгмийг өөрчлөх вэ гэсэн хү­лээлттэй байна. Тийм ч учраас МАХН-ыг байгуулсан хүмүүс шударга ажиллаасай гэж хүсч байгаа. Үүнийгээ дагаад МАХН-д элсэх хүсэлтэй хүмүүс ч олон байгаа болов уу. Гэхдээ намд хүн элсүүлж болно. Гол нь бидэнд хурд хэрэгтэй. Цаад авилгачид чинь асар хурдтай ажиллаж байна. Ерөнхий сайд Америкт айлчлалаа гэсэн. Юу хийгээд ирсэн юм бүү мэд. Дандаа л хар  мөртэй дагуулдаг болохоор Америкт цагаан мөртэй яваагүй нь тодорхой. Зуудаг нохой ирэхээр малгайгаа шидээд зугтдагтай адилхан намтайгаа ноцолдож байх хооронд ажлаа амжуулаад сурчээ. Одоо энэ бүх арга нь илчлэгдсэн, баригдсан учраас хууртахгүй л дээ. Ер нь олны анхаарлыг өөр зүйлд хандуулах гэсэн  санаархал ганц нэгээр дуусахгүй. Дипломат шугамаар шийдвэрлэх боломжтой байсан Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн Ажлын албаны дарга Б.Хурц баривчлагдсаныг зориудаар олон ний­тэд мэдээлж, шуугиан дэгдээлээ. Дээрээс нь Ерөнхийлөгчийн энэ үр дүнгүй олон айлчлалууд байна. Улс орных нь улс төрийн дотоод амьдрал тогтворгүй  болохоор өөр зүйлд ан­хаарал хандуулдаг жишээ юм  л даа. Энэ арга одоо явцгүй ээ. Хурдхан шиг үнэнийг хэлэхгүй бол болохгүй. Манай ерөнхийлөгч үнэхээр шударга л юм бол эдгээр булхайг  нуух хэрэггүй л байхгүй юу. Өмч хувьчлалын булхай, долдугаар сарын 1-ний хэргийг шалгахыг санаачилж дэмжиж байна уу, үгүй. Мөн Оюутолгойн гэрээнд өөрчлөлт оруулах талаар амнаас нь үг унаж байна уу, Тавантолгойн хувьцааг  хамгийн боломжтой хувилбараар түгээх талаар  үзэл бодлоо илэрхийлсэн үү, үгүй. Ингээд бодохоор ерөнхийлөгч гэх  нөлөөгүй, хүчгүй, шагналын даамал, хаданд хашхирдаг цуурай болж хувирсан.
 
-2012 оны сонгуульд та одоогийн ярьж байгаа байр сууриндаа бат зогсч ча­дах уу. Эсвэл бас л “гайхалтай” хувил­бар гаргаад нэр дэвшихээс  тат­галзах уу?

-2012 оны сонгуулийг ном ёсоороо болно гэж бодохгүй байна. Манай эрх баригчид бүгд худлаа ярьж байна. Сонгуулийн хуулиар ард түмний толгойг эргүүлж байгаад бушуухан тавантолгойг худалдах тухай л бодож байгаа. Ийм байхад шударга сонгууль болно гэдэгт эргэлзэж  байна. Хуулиа баталж чадахгүй байгаад байвал сонгууль болохоос өмнө их хурал нь тарчих байлгүй.

С.Отгонсүрэн /сурвалжлагч/  www.news.mn