гавьяат жүжигчин Г.Жагдаг. Түүнийг “Өглөөний цай” буландаа уръж ярилцлаа.
-Анх урлагтай амьдралаа холбохоор шийдэж байсан үеэ эргээд дурсахгүй юу?
-Урлагт 1966 онд анх хөл тавьсан. 16-хан настай, Хүүхдийн ордонд янз бүрийн дугуйланд явдаг хөдөлгөөнтэй охин байлаа. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, Хүүхэлдэйн театрын дарга Дорждавга багшийнхаа удирдлага дор олон хүүхэлдэйн жүжигт тоглосон доо.

Гэхдээ урлагийн цагаан толгой гэж байдаг бол түүний А үсгийг заасан хүн нь Мах комбинатын Соёлын ордны жүжигчин хар Мом нэрээрээ алдартай багш маань байгаа юм. Багшийнхаа удирдлага дор “Гурван бүсгүй”, “Аз жаргалын эрэлчин” зэрэг хэд хэдэн жүжигт тоглосон нь надад урлагт шунамхайрах суурийг тавьж өгсөн.

Жаахан онгирчиход би олон талын авьяастай байсан шиг байгаа юм. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Жавдан багшийн дэглэсэн “Боодогтой сэвгэр”-ээс эхлээд Испани бүжиг хүртэл бүжиглэж явлаа. Жүжигчний мэргэжлээс бүжгийн ур чадварыг олж авсан гэж боддог. Нөгөөтэйгүүр би алтан үеийн олон сайхан хүмүүсээр хичээл заалгаж амьдралынхаа замыг заалгасан их хувьтай хүн. Ахмадуудынхаа хийж бүтээсэн уран бүтээлээс үзэж, зуурч тэдний дэмжлэгээр өдий зэрэгт хүрсэндээ ч бахархдаг.

Урлагт их олон жил зүтгэж дээ. Олон жил… / санаа алдав/ Манай нөхөр цэргийн хүн байсан болохоор “Цэргийн хүн цагаан зээр хоёр нутаггүй” гэгчээр нөхрөө дагаад олон газар очиж уран бүтээлээ хийж байсан. Нэг сайхан цэргийн офицер дагаад нэг хэсэг Сүхбаатар аймгийн Соёлын ордонд ажиллаж байлаа. Намайг хаа очсон газар маш сайхан хүлээн авдаг байсан. Их хөгжилтэй, ямар аймагт очиж ажиллана, тус аймгийнхаа харъяат болчихсон явдагсан.

Уг нь би чинь Хэнтий аймгийн хүн шүүдээ./инээв/ Хөдөө ажиллаж байгаад ирснийхээ дараа Улсын филармони, хуучнаар муурын байшин буюу анхны киноны байшин гэгдэх газар жүжигчнээр очиж байлаа. Тэр үед Ардын жүжигчин Зангад, Намсрайжав нар намайг тоож авсанд баярлаад баршгүй. Тэр буянтай газар ажиллаж байхдаа “Баян Монгол”, “Соёл эрдэнэ” хамтлагтай хамтарч ажиллангаа хажуугаар нь тоглолтуудаа хөтөлж өөрийнхөө уран бүтээлийг олонд хүргэдэг байсан. Миний уран бүтээлийн оргил үе л дээ. Ний нуугүй хэлэхэд сая “Улаанбаатар таймс”-аас ярьж байна гэхээр чинь татгалзаж чадаагүй юм.

1968 онд Мах комбинатын Соёлын ордонд ажиллаж байхад “Улаанбаатарын мэдээ” /манай сонины хуучин нэр/ сонины залуухан сэтгүүлч одоогийн Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Г.Жамъян надаас ярилцлага авсан юм. Анхны ярилцлага шүү дээ. “Ургах залуу нас, урлагийн залуу хойч үе” нэртэй булангийн дор миний ярилцлага гарч улс эх орон ард түмэндээ магтагдаж байлаа. Одоо бодоход энэ үг намайг урлаг гэх замаас хазайлгүй чигээр нь явуулах чиглүүлэгч болсон шиг байгаа юм. Магадгүй ахиад танартай уулзах хувь тохиолыг бий болгож өгсөн ч юм бил үү.

-Та армийн Драмын театрыг үүсгэн байгуулсан хүний нэг. Энэ талаараа ярихгүй юу?
-Цэргийн хүний ар гэр байна гэдэг хатуухан даваа шүү. Хань маань хаашаа томилогдоно, дагаад л явна. 1984 онд манай хүн Эрдэнэт явж ажиллахаар болж түрүүлээд явсан юм. Эрдэнэтийн театрт очиж ажиллах нь гэж бодож байлаа, би. Тухайн үед ялалтын баярыг манайхан их өрген дэлгэр тэмдэглэдэг байсан болохоор Офицеруудын ордонд цэргийн том дарга нарын уулзалт зохион байгуулдаг байсан юм билээ. Би цэрэг эх орны сэдэвтэй шүлэг их уншдаг болохоор намайг ирж шүлэг уншихийг урьсан.

Тэр үеэр дарга цэрэг нартай нь уулзах боломж олдож “ам нээвэл уушги нээ” гэгчээр нөхөр маань офицер болохоор хаа яв гэнэ, тийшээ яваад миний уран бүтээл хаягдах юмаа гээд л өөрийнхөө бодлоо хэлээд авсан. Тэгтэл Ёндонжамц генерал “Чи манай армийн ансамбельд ор. Бид нөхрийг чинь тогтвор суурьшилтай ажиллах боломжоор хангая” гэдэг юм байна. Тэгээд л филармониос гарч Ардын армийн дуу бүжгийн чуулгад орсон.

Удалгүй 1987 онд Ардын армийн драмын театрыг байгуулах болж би жүжигчин, хөтлөгчөөр ажиллаж эхэлсэн. Театр байгуулагдах үед хамт байлцан, бүтэц зохион байгуулалтанд нь гар бие оролцсондоо баяртай байдаг юм. Тухайн үедээ Болд найруулагчаар удирдуулан “Хэзээ ч мартахгүй”, Б.Лхагвасүрэнгийн “Дутуу хээтэй тооно”, Ш.Гүрбазарын “Сэрүүн зүүд” гээд цэрэг эх орны сэдэвтэй олон жүжигт гар бие оролцон тоглосон. Одоо бодоход их хөдөлмөрч, дайчин байж.

-Амьдралын тань түшиг болж байгаа ханийнхаа тухай ярихгүй юу?
-Манай хүн Ховд аймгийн Булган сумынх. Баруун, зүүн хоёр аймгийн хүн яаж яваад нийлсэн юм бэ, бүү мэд. Бид хоёр 1971 онд хамтын амьдралаа зохиосон гэхээр 40 жил болж дээ. Амьдрал л учраас сайхан үедээ сайхан, муудах үедээ муудалцаад л явдаг. Миний таван хүүхдийн аав учраас би маш их хүндэлдэг. Цэргийн болон урлагийн хүний хамтын амьдрал хэцүү л дээ. Хоёулаа л цаг наргүй ажилтай. Хүүхдүүд маань яаж тэр амьдралыг туулсныгби мэддэггүй юм.

Нэг нэгнээ гэх сэтгэлтэй байсан нийгэмдээ л баярлаж явдаг. Би ханьтайгаа их хөгжилтэй танилцаж байлаа. Ёстой л хувь тавилан байсан байх. Нуух юу байхав, би өмнө нь амьдралтай байсан хүн л дээ. Тэгээд таарч тохирохгүй нь, бүтэхгүй нь гээд тортой юмаа бариад автобусанд суугаад явж байлаа. Тэр үед би урт хар үстэй, сувдан даруулга зүүж, лоовууз өмссөн дэгжин хүүхэн байсан. /инээв/

Гэтэл нэг нөхөр ард урдаас хатгаад болдоггүй ээ. Гэтэл цэргийн хувцастай өндөр залуу намайг нөгөө залуугаас тусгаарладаг юм байна. Нэг их юм ч санасангүй, буугаад явчихсан. Гэтэл түүнээс хойш хаа сайгүй тааралдаад болдоггүй. Тэгсэн нэг өдөр манай хүн зориг гаргасан уу, яасан… Автобусны буудал дээр тааралдангуутаа кино үзэх үү гэхээр нь хамт кино үзчихээд салсан.

Дараа нь тоглолтоо тараад гараад иртэл хоёр, гурван залуу ирчихсэн хүлээж байдаг юм байна. Би хоёр тийшээ хараад зогсож байтал манай хүн намайг шууд хөтөлж аваачаад гэр бүлийн товчоон дээр очоод бүртгүүлчихсэн. Ингээд л Махкомбинатын тэнд байдаг таван давхар байрны хажуу өрөөнөөс бид хоёрын хамтын амьдралын түүх эхэлсэндээ. Дараа нь яагаад ингэж хурдан гэрлэлтээ батлуулахыг хүссэн юм бэ гэж асуусан чинь тэгэхгүй бол чамайг алдах юм шиг санагдаад гэж билээ.

-Үүсгэн байгуулагдсан Армийн театраа яагаад орхисон юм бэ?
-Ардчилсан хувьсгал ялж бүх зүйл өөрчлөгдөн Армийн театрын цалин ч жаахан хэцүү болоод ирсэн. Яг энэ үед Чамиа маань хошин урлагийн театрын тухай ярьснаар түүнтэй нэгдэж хошин урлагийн театрыг анх үүсгэн байгуулагчийн нэг болсон. Урлагт 43 жил зүтгэсний маань хамгийн том гавьяа нь арми болон хошин урлагийн театрыг анх байгуулсан явдал юм даа. Ингээд бодоход он цаг өнгөрөх тусам миний уран бүтээл улам л өргөжин дэвшиж явж дээ.

-Таныг ард түмэн уран уншигч гэдгээр тань дэндүү сайн мэддэг. Уран уншигч гэх энэ сайхан нэрийг зүүх болсноо эргээд дурсвал?
-Бага байхын л шүлэг уншаад явдаг хүүхэд байсан. Сонин, ном гарчиглахдаа ч түрүүлж яруу найргийг нь л олоод уншчихсан сууж байдаг. Яруу найрагт хайртай, дуртай хүн цаанаасаа л өөр төрдөг юм шиг байгаа юм. Анх уншиж байсан шүлэггэвэл Д.Нацагдоржийн “Хэнз хурга”, Ч.Чимэдийн “Би Монгол хүн”, Сэнгээгийн “Зояад бичсэн захидал” гээд олон шүлэг уншдаг байсан. Хар багаасаа зовлон үзсэн надад уншсан шүлэг маань сэтгэлийн гэгээ, амьдралын урам хайрладаг байсан. Өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд 150 гаруй шүлэг уншсан байна билээ.

-Тийм олон шүлгийгяаж цээжилдэг байнаа?
-Унших гэж байгаа шүлгээ цээжилнэ гэж огт боддоггүй. Зүгээр л үг бүрийг нь ойлгож уншихаар аяндаа цээжинд ороод ирдэг юм. Их олон гоё шүлэг байдаг. Д.Пүрэвдоржийн “Хөх даалимбин тэрлэг”-ийг тухайн үеийн байдлыг орвонгоор нь эргүүлсэн гэж боддог. Энэ шүлгээр олон хүн урлагт хөлөө олсон байх шүү. Шүлгийнүйл явдал нь яг л кино шиг… Энэ агуу яруу найрагчийн домог болсон шүлгүүд цаасан дээр бууж байх тэр үед би хорвоогийн тоосыг хөдөлгөн амьдарч байсан нь их аз. Тэгээд би анх удаа уншсан нь их хувь тохиол. Тэр үеэс хожуу юм уу, өмнө төрсөн бол ард түмнээсээ уран уншигч гэх агуу өргөмжлөлийг хүртэх хувь надад дутах байсан гэж би боддог. Ямар ч тоглолт дээр миний шүлэг уншихыг гоцлол дуучны хэмжээнд авч үзэн зарладаг байсан. Ард түмнээсээ авсан уран уншигч цол надад хичнээн их баяр жаргалыг авчирсныг үгээр хэлэхийн аргагүй.

-Шүлэг уншихдаа хэр их сонголт хийдэг вэ?
-Сонголт хийлгүй яах вэ. Зарим зохиолчдыг нь гомдооно. Хичнээн сайхан үгтэй байлаа ч миний сэтгэлд буухгүй л бол хичээж уншлаа ч ард түмэнд хүрэхгүй. Би ихэвчлэн Д.Пүрэвдорж, Ш.Дулмаа, Б.Лхагвасүрэн гэхчлэн алтан үеийн зохиолчдын шүлгийг уншдаг. Тэдний шүлэг намайг увидастай юм шиг татаад байдаг юм. 1987 онд Халхголын ойгоор Д.Пүрэвдорж надад зориулж “Хүүхэлдэйн дууль буюу Светланагийн өчил” гэх шүлгийг бичиж өгсөн.

Хаана нь яаж амьсгаа авах вэ гэдгийг нь хүртэл тооцож бичсэн байж билээ. Тухайн үед шилдэг уран уншигчийг шалгаруулах улсын уралдаан болдог байсан юм. Д.Пүрэвдорж маань надад тэмцээнд орохоос яг долоо хоногийн өмнө өгч шүлгээ өгсөн. Шүлэг сонинд хэвлэгдсний маргааш нь л би уралдаанд уншиж байлаа. Би өмнө нь хоёр удаа түрүүлсэн болохоор хүмүүс Жагдаг одоо байраа тавьж өгөх байлгүй дээ гэж байсан гэдэг.

Гэхдээ би Д.Пүрэвдоржийн шүлгийг уншаад ахиад л түрүүлчихсэн. Ер нь энэ шүлэг намайг алдартай болгож өгсөн сайхан шүлэг. Ингээд бодохоор яруу найрагчид бол надад заяасан бурхад байгаа юм. Би залуу хойч үедээ байраа тавьж өгөлгүй үргэлж оролцдогийн учир нь тэднийг хурцалж байсан юм уу даа. Зүгээр орхичихвол болох л байсан. Тэгээд дараагийн уралдаанд Равдан тэргүүн байр эзэлж, Л.Чаминчулуун, Д.Сосорбарам нар удаалсан юмдаг. Тэр үед миний сэтгэл ханаж байсан. Нэг нэгнээ ирэлж хурцалж байж л уран бүтээл өргөжин тэлж шинэ үе маань гарч ирнэ шүү дээ.

-Урлагт олон жил зүтгэсэн болохоор шавийнхаа тоог ч алдсан байлгүй?
-Олон хүмүүс надад шавь болохоор ирдэг байсан. Ихэнхи нь шантраад буцдаг. Тэд хамгийн гол нь сэтгэлээрээ унших ёстойг мэддэггүй. Дандаа л бэлэн юм хайгаад байдаг. Намайг дуурайвал хоёр дахь Жагдаг л төрнө шүү дээ.

-Та энэ олон жил урлагтай хамт амьдарч байхдаа аз жаргалыг юунаас их мэдэрч байсан бэ?
-Аз жаргалыг би алхам тутамдаа мэдэрдэг. Яруу найргийг орхилгүй сэтгэл зүрхээрээ тууштай зүтгэсний хүчинд 40 жилийн дараа Монгол Улсын гавьяат гэх эрхэм цолыг Төрийн ордонд Ерөнхийлөгчөөсөө авсан. Тэр бол амьдралын бас нэг сайхан аз жаргалыг мэдэрч байсан үе. 1990 оны тэр их шуурганаар урлагийн ямар сайхан хүмүүс алга болсон гээч. Үнэхээр харамсалтай.

Тэр үед ч би бусдын адил шуурганд төөрч болох байсан ч дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ гэдэгчлэн олон сайхан нөхдийнхөө хүчинд үлдэж, өнөөдөр урлагтайгаа хамт байна. Тэр хүмүүсийг би хэзээ ч мартахгүй. Хүн хүнээ мартаж болохгүй шүү дээ. Гавьяат гэх шагналыг авсны дараахан Ерөнхийлөгч надтай уулзаад танд гавьяат цол өгснөөрөө би олон хүнээс урмын үг сонссон. Танд бүр 20 жилийн өмнө өгөх ёстой байж гэж зарим нэг нь ярьж байсан шүү. Хожуу ч гэсэн энэ цолыг танд өгсөндөө баяртай байна гэхэд өөрийн эрхгүй нүдэнд нулимс цийлэгнээд явчихаж билээ.

-Сүүлийн залуу уран бүтээлчид нэг жил дуулаад л гавьяат гэх цолыг хүртдэг болсон. Таны хувьд 41 жилийн дараа авсан болохоор гомдолтой л явдаг байсан байх даа?
- 40 жил явчихаад юу ч аваагүй байж, яг авах үед дотор арзагнаад байдаг юм билээ. Гэхдээ би азтай хүн. Надтай мөр зэрэгцэн уран бүтээл туурвиж явсан олон сайхан найзууд маань авч чадаагүй шүү дээ. Оюунчимэг, Нандинцэцэг, Адарсүрэн гээд тэд маань авах л учиртай, чадалтай уран бүтээлчид байсан./уйлав/ Тэр сайхан уран бүтээлчид 1990 онд зах зээлийн шуурганаар урлаг доошоо ороход хамт шуурганд төөрчихсөн. Би Нандинцэцэг, Оюунчимэг нарынхаа өмнөөс энэ шагналыг авсан гэж боддог юм.

Яг үнэндээ урлаг тэднийг цэл залуухан 36-хан настай байхад нь тэтгэвэрт гаргаж, ард түмэн архинд оруулаад хөсөр хаячихсан шүү дээ. Хар залуугаараа тэтгэвэрт гарчихсан хүмүүс чинь юу хийх юм вэ. Гараад явна таньдаг хүн олонтой болохоор Нандиа, Оюунаа эгчээ гээд л нэг шил архи аваад өгнө. Тэд маань тэгж ууж яваад л хорвоогийн мөнх бусыг үзсэн. Улсын Филармонийн дарга нь тухайн үед Ухнаа байсан. Урлаг хэцүү болсон тэр үед ахмад үеийнхээ хүмүүсийг цомхтголд оруулаагүй бол өнөөдөр амьд байх ч байсан юм билүү, хэн мэдэхэв.

Би заримдаа Ухнаад гомдоод байдаг юм. Гэхдээ дарга хүн хэцүү л дээ. Цаашаа харж уйлж, наашаа харж инээж байгаад л хийсэн хэрэг байх. Оюунчимэг маань Филармонийн 30 жилийн ойгоор ямар гоё болчихсон явж байсан гэж бодно. Ойн баяр болж байгаа болохоор ямар нэгэн гавьяа шагнал авах байх гэж бодсон байх хөөрхий минь. Гэтэл юу ч байдаггүй. Ойгоос хойш гурван өдрийн дараа л яваад өгсөн дөө. Адарааг бол би мэднэ ээ. Хөдөө орон нутагт тоглолтоор яваад очиход нь баян чинээлэг нэг нь авдар архи тавиад, хивс дэвсэж, айраг цагаа болон найр хийдэг байсан.

Нэг дуу дуулуулахын төлөө тэд Адараад авдар архи өгдөг байсан гээд бод доо. Адарааг ард түмэн л архинд оруулсан. Урлагийн хүн гэдэг аливаа зүйлд сэтгэлийн их хөдөлгөөнтэй ханддаг болохоор нэг их юм боддоггүй. Эдгээр хүмүүсийг татаад авалгүй доош нь хөмрөөд хаячихсан нь үнэхээр харамсалтай. Би 40 жилийн дараа гавьяат авсан. Харин тэд аль эрт энэ гавьяа шагналыг авах ёстой байсан юм. Өгөх ёстой гавьяа шагналыг нь цаг тухайд нь өгч, тэд маань ч сэтгэлийн хаттай байсан бол гэж үргэлж бодогддог. Даанч тэдэнд маань хувь дутаж богино насалсан. Өдийд тэдэнтэйгээ хамт хуучилж суусан бол хичнээн сайхан байх вэ…

-Ингэхэд та яагаад драмын театр руу ороогүй юм бэ?
-Би чинь Соёлын ордонгоор явсан хүн байлаа шүү дээ. 1979 онд анхныхаа шүлгийг унших гээд Гантөмөр багшаасаа зөвлөгөө авахад багш маань “Чи манай театрт ирэх хэрэгтэй. Жаахан биетэй болохоор чамд гол болон том дүр олдохгүй л байх. Гэхдээ л ирэх хэрэгтэй.” гэж билээ. Уран уншигчийн тэмцээнд орсны дараа олон санал ирсэн. Радио гэх том байгууллагын найруулагч Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Чулуунбаатар намайг нэвтрүүлэгч болгох гээд дуудаад ирж шалгуул гэдэг юм байна.

Очоод уран зохиол уншсан болж байна. Харин шууд мэдээ унших гэсэн сийгээд байна гээд болдоггүй. Тэд мундаг мэргэшсэн хүмүүс. Чиний тэр талын хэд дэх шүд цоорсон байна гээд бараг л шууд хэлнэ. Хажуугаар нь миний боловсрол дутмаг юм шит санагдаад мэргэжил дээшлүүлэх гээд драмын ангид хүртэл сурч байсан. Гэхдээ яагаад ч юм бэ ямар нэгэн байгууллагын харьяалалд ороогүй л юм даа. Ганцаараа шүлгээ уншаад явбал дээр юм шиг санагдсан юм байлгүй.

-Улс эх орны хөгжил, өнөөгийн залуусыг хараад өөрийнхөө үетэй харьцуулахад ямар санагддаг вэ?
-Манай улс хөгжиж байна. Аажим аажмаар дээшилж байна. Залуусын хувьд тэд цагаан цаас шиг л харагддаг. Хар бэх дусаана уу, цэвэрхнээр нь аваад явна уу өөрсдийнх нь ухаан мэдэх асуудал. Бидний үетэй харьцуулахад бүх зүйл нь бэлэн болж. Ирээдүй маань их л сайхан харагддаг юм шүү дээ надад.

-Таны туулж өнгөрүүлсэн зовлон их ч сэтгэлийн хаттай байж чаддаг. Энэ бүх сэтгэлийн тэвчээрийг та хаанаас авдаг юм бэ?
-Би бурханаа л шүтдэг. Надад ямар нэгэн зовлон тохиолдоход би сайн сайхан зүйл оршиж байгаа тэр зүг рүү тэмүүлдэг. Саяхан болсон жүжигчин Баатархүүд хандив цуглуулах тоглолт ямар сайхан болов оо. Би өмнө нь хэзээ ч ийм сайхан тоглолт үзэж байгаагүй. Тэнд оролцож байгаа урлагийнхан маань бүгд телевизээр хараад л ирсэн гээд бод доо. Энэ чинь л сайн сайхан зүйл болж байгаа газар шүү дээ. Манай ард түмэн ямар агуу юм бэ гэж бахархсан.

Одоогоос хоёр жилийн өмнө миний ач хүнд өвчин тусаад бас хандивын тоглолт зохион байгуулахад ямар сайхан байсан гэж бодно. Сайхан сэтгэлтэй ард түмнийхээ буянаар охин маань өнөөдөр амьдарч байна. Тэр үөд Харанга хамтлагийн Лхагвасүрэн маань өөрөө хүнд хэцүү байдалтай хаалганы цаана байсан мөртлөө надад дүүгээрээ дамжуулан 100 мянган төгрөг өгч байсан. Ингээд бодохоор миний Монголын ард түмэн үнэхээр уужим агуу сэтгэлтэй байгаа биз.

Г.Түмэнтогос
Эх сурвалж: “Улаанбаатар таймс”

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Г.Жагдаг: Яруу найрагчид бол надад заяасан бурхад
Tweet
Bolod.mn