Боловсролын салбар дахь гаж зүйлсийг бид бүхэн цувралаар хүргэж байна. “Улсын сургуульд найдвар тай оруулж өгнө”” гэх зар хаа сайгүй байх аж. Гэхдээ их хэмжээний мөнгөөр. Энэ удаагийн “Нууц дуран”-даа элсэлтийн шалгалтдаа тэнцээгүй хүүхд үү дийг их, дээд сургуульд хэн “шургуулдаг”-ийг буулгасан юм.

Тэднийг хууль хяналтынхан болоод холбогдох газрууд огт тоохгүй байгааг далимдуулан ийнхүү хууль бус үйлдэл дураараа хийцгээж байна. Улсын болоод хувийн аль ч сургуульд хэдэн ч хүүхэд оруулж өгөх эрх мэдэл бүхий хүмүүсийг unegvi.mn, zar.mn цахим хуудаснаас төвөггүй олсон гэдгийг онцолмоор байна. 887044... дугаарын утас руу залгалаа. Бид эдгээр хүмүүсийг илчлэхийн тулд сур гуульд орох гэж байгаа хүмүүсийн ар гэрийн хүн болж яриа өрнүүлсэн юм.

-Байна уу. Сайн байна уу. Зарын дагуу ярьж байна

-Аа, за.

-Их сургуульд оруулж өгнө гэсэн үү. Ямар үнэтэй байдаг юм бол?

-Аль сургууль, юуны чиглэлээр орох хүсэлтэй байгаа юм бэ. Бид нар аль ч сургуульд оруулж өгч чадна. Хамгийн гол нь зуучлалын хөлс нь өөр өөр байдаг юм.

-Манай дүү ЭМШУИС-д орно гээд байгаа юм. Ерөнхий шалгалтын оноо нь хүрэхгүй байгаа юм л даа. ЭМШУИС-д оруулахад хэдэн төгрөгийн хөлс авах вэ?

-Оноо нь хүрэхгүй байгаа энэ тэр нь хамаагүй. Төлбөр нь хоёр сая төгрөг.

-Тийм үү. Юун сайн юм бэ. Найдвартай бол уулзаж, ярилцаад тохиръё тэгэх үү?

-Манай ээж Боловсролын яаманд томоохон даргын албан тушаал хашдаг болохоор улсын аль ч сургуульд танай хүүхдийг найдвартай оруулаад өгнө. Хамгийн гол нь урьдчилгаа сая төгрөгөө бэлнээр авах шаардлагатай. Би Таван буудлын энд байна. Тийм болохоор 883170... дугаар луу залгаад, манай ахтай уулзчих” гэлээ.

-883170... дугаарын утас руу залгаад, -Зарын дагуу ярьтал таны утсыг өглөө. Их сургуульд дүүгээ оруулах гэсэн юм. Энэ талаар уулзаж, ямар бичиг баримт, юу бүрдүүлэх шаардлагатайг мэдэж авмаар байна?

-Хэдэн онд арван жилийн сургууль төгссөн хүүхэд юм бэ. Аль ч сургуулийн хүссэн ангид нь оруулаад өгч чадна. Хамгийн гол нь бичиг баримт нь бүрэн юм уу. Урьдчилгаа болон тооцоогоо найдвартай өгч чадах юм уу.

-Төлбөрийн хувьд санаа зоволтгүй. Надад нэг ч биш гурван дүүгээ сургуульд оруулах хэрэг байна. Уулзаж ярьмаар байна?

-Баянбүрдийн зүүн талд “Panda” авто засварын газрын үүдэнд ирээд залгаарай. Заасан газарт нь очвол 26- 28 орчим насны хар судалтай саарал өмд, улбар шаргал сорочкин цамц өмссөн 170 см орчим өндөр, туранхай, шар царайтай залуу угтлаа. Бид авто засварын газарт бус “Жаахан нуур” хэмээх хүнсний дэлгүүрийн доторх жижиг өрөөнд ярилцсан юм.

-Өнгөрсөн жил дунд сургууль төгссөн хоёр эмэгтэй, гурван жилийн өмнө төгсс өн нэг эрэгтэй дүү байна. Мөнгө төгрөгөө тохирвол гурвууланг нь сургуульд оруу лах бодол байна. Нэг нь ЭМШУИС-ийн эмчилгээний ангид орох сонирхолтой байгаа. Нөгөө охин нь багш, эрэгтэйг нь Батлан хамгаалахын их сургуульд оруулчихвал санаа амрах гээд байна.

-Гурвуулаа өнгөрсөн хавар ерөнхий шалгалт өгөөгүй гэсэн үг үү?

-Тийм.

-Тэгэхээр жаахан хэл ам гарах гээд байдаг юм. Ялангуяа Батлан хамгаалахын их сургуульд олон жил өнжсөн хүүхдийг хатуу шалгаж авна гэж маяглаад байдаг юм. Нөгөө хоёрыг нь аль ч сургуульд “чихэж” болох л юм байна.

-Төлбөр нь ямар байх бол?

-ЭМШУИС хамгийн үнэтэй нь байдаг юм. Хоёр сая төгрөгөөс буухгүй. Харин бусад нь 1.5-1.7 сая төгрөг.

-Тэгэхээр бараг зургаан сая төгрөг шаардлагатай болох нь ээ. Мал оролцуулж болох уу?

-Хотын хүмүүс мал хариулаад сууж байлтай биш, мал хэрэггүй. Цаад хүмүүс нь авдаг юмаа л авна гэнэ шүү дээ.

-Цаад хүмүүс нь гэхээр БСШУЯ-ны ажилтнууд уу?

-Боловсролын яаманд манай эгч ажилладаг юм. Яамны тал дээр санаа зоволтгүй. Харин цаад их сургуулийнх нь сург а л т ы н албаны хүмүүс тогтсон мөнгөө л авдаг байхгүй юү.

-Чамаас гадна хэд хэдэн хүнээр дамжиж сургуульд ордог хэрэг үү?

-Миний хувьд их, дээд сургуулиудын алинтай ч хамааралгүй. Би зүгээр л зуучилж байгаа юм. Эгч сүлжээ сайтай болохоор та нарын хүссэн сургуулийн сургалтын албаны хүмүүстэй ярилцаж, тохироод хүүхдийг чинь найдвартай оруулаад өгч чадна.

-Эгч чинь энэ ажлаа олон жил хийж байгаа юу. Баригдаж энээ, тэрээ болж байсан уу. Зүгээр л манай дүү нар баригдчих вий гэж санаа зовоод асууж байна?

-Хэн ч танай хүүхдийг яаж орж ирснийг мэдэхгүй шүү дээ. Тэрэн дээр ёстой санаа зоволтгүй. Хүүхдийг чинь сургуульд оруулаад л өгч байвал манай эгчийн хаана, хэдэн жил, юу хийдэг нь хамаагүй. Та нар надтай л уулзаж, бичиг баримт, мөнгө төгрөгөө өгнө үү гэхээс биш эгч та нарын хэнтэй ч уулзахгүй.

-Сургуулийнх нь багш, оюутнууд арын хаалгаар орж ирсэн гээд хүүхэд адлаад байх вий л гэж?

-Ямар инээдтэй юм ярьдаг юм бэ. Хэдэн зуун хүүхэд энэ замаар их сургуульд орж байгаа шүү дээ. Тэр тусмаа ЭМШУИС, ШУТИС, МУИС, МУБИС, ХААИС-д орох хүсэлтэй ч чадаагүй хүүхдүүд ийм аргаар л сургуультай болдог юм. Би эгчдээ та нарын материалыг өгнө. Эгч цаашаа сургалтын албаны хүмүүстээ өгч бүртгүүлнэ. Тэгээд л гүйцээ. Харин энэ сарын 19-ний өглөө бүх хүүхдийн бичиг баримтыг эгчдээ өгөх ёстой. Тийм болохоор бичиг баримтаа надад эртхэн авчирч өгөх шаардлагатай. 20-ноос хойш аль ч сургуульд оруулах боломжгүй болдог юм.

-Мөнгөнийхөө 50 хувийг эхэлж төлөх ёстой бил үү. Ний нуугүй хэлэхэд зургаан сая гэхээр жаахан үнэтэйдээд байна. Бага зэрэг буулгах боломж байна уу. Эгчээсээ асуугаад өгөөч?

-Сургуультай болно гэдэг дэлгүүрийн лангуунаас бараа авахтай адил зүйл биш шүү. Би түрүүнд хэлсэн. Цаад хүмүүс нь биднээс авдгийгаа авна. Бид ч бас өөрсдөдөө хэдэн төгрөг гаргана. Үнэтэй гээд байгаа бол диплом гаргуулж болно шүү.

-Бас диплом гаргадаг юм уу?

-Эгч маань элсэлтийн шалгалтандаа тэнцээгүй хүүхдүүдийг сургуульд оруулахаас гадна улсын болоод хувийн сургуулийн бүртгэлтэй диплом гаргаж чадна. Тэгээд ч зогсохгүй улсын шалгалтандаа унах гээд байгаа хүүхдүүдийн оноог янзалж, тэнцүүлж өгч болно. Одоо цагт чинь мөнгөтэй хүн хүний нүүр рүү эгц харж, ажлаа бүтээдэг болсон. Мөнгөгүй хүнд бүх юм хаалттай. Мөнгө л бүхнийг шийдэж байна шүү дээ.

-Тэгвэл Батлан хамгаалахын их сургуулийн Төрийн захиргаа, удирдлагын ангийг 2010 онд төгссөн диплом гаргуулаад авчихаж болох юм уу. Бүртгэлийг нь яаж хийлгэх юм бэ?

-Үнэнийг хэлэхэд ЭМШУИС, нисэх, төмөр зам, хуулийн сургуулиудын дипломыг гаргаж чадахгүй. Эхний гурав нь хүний амь настай холбоотой болохоор сургуулийнх нь удирдлагаас зөвшөөрдөггүй юм. Хуулийн сургууль бол ойлгомжтой. Бусад аль ч сургуулийн дипломыг улсын бүртгэлтэйгээр нь гаргаж өгч болж байна. Биднээр диплом гаргуулсан хүмүүс “Оюутолгой”, “Энержи ресурс”, “Ханбогд” гээд том газруудад ажиллаж л байна. Тэр ч битгий хэл Солонгосын иргэн манай улсын сургуулийн дипломыг гаргуулж байсан. Дөрвөн жил сурсан сураагүйн хооронд явж, цаг зав, мөнгөө үрж байхаар дипломтой болчихоод ямар нэг эрчимжүүлсэн сургалтад сурсан нь хамаагүй дээр дээ.

-Дипломыг нь шууд гаргуулахад ямар үнэтэй юм бэ?

-Хоёр сая. Хамгийн гол нь бидний гаргасан диплом хаа ч очсон ямар нэг асуудал байхгүй. Гадуур диплом гаргаж өгнө гэсэн зар зөндөө байгаа. Тэдний хэн нь ч улсын бүртгэлтэйгээр гаргаж чаддаггүй л байхгүй юу.

-Чамд найдаад дүүгийнхээ бичиг баримт, мөнгөө үлдээгээд явчихлаа гэхэд бүтээж өгч чадахгүй бол яах вэ?

-Тийм зүйл огт болохгүй. Яг бичиг баримт, мөнгөө надад өглөө гэвэл хоёулаа Зээлийн хороонд очиж гэрээ байгуулна. Тэр гэрээнд бүх зүйлийг хуулийн дагуу заагаад өгчихсөн байгаа. Хэрвээ би таны мөнгийг авчихаад ажлыг тань бүтээж ө гөөгүй тохиолдолд гэрээ байгуулснаас хойшхи хоног тутамд нийт төлбөрийн 0.5 хувьтай тэнцэх хэмжээний м өнгийг танд олгох жишээний. Гэхдээ тийм зүйл болохгүй.

-Арай гаднын сургуулиудад тэтгэлэгтэйгээр суралцуулж өгч чадах юм биш биз дээ. Тэгвэл би өөрөө явчихмаар байна?

-Гадагш нь сургуульд явуулж өгнө гэж худлаа хэлж чадахгүй. Гэхдээ тэтгэлэгт хамрагдах хэмжээний оноог нь засаж, янзалж өгч чадна. Дүнгийнх нь голч тэнцэж байвал уг нь асуудалгүй байдаг юм билээ. Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөсөн юм. Түүний утас зогсоо зайгүй дуугарах аж. Тэрбээр “Өө найдвартай оруулаад өгнө. Санаа зовох зүйлгүй. Одоо ингээд уулзъя. Тэгээд ярилцаад л гүйцээ” хэмээн гар утсаараа хэн нэгэнтэй ярих аж. Орлого ороод ид оволзож байгаа бололтой. Түүнээс танилцаж, нэрээ хэлэхийг хүссэн боловч “Шаардлагатай бол утас руу залгаад уулзахад л хангалттай” гэсэн юм.

Монголын боловсролын салбар, тэр тусмаа дээд боловсролын систем хэрхэн доголдсоныг дээрх сурвалжлагаас тайлбаргүйгээр ойлгохоор байна. Мөн боловсролын яамны томоохон албан тушаалтнууд болоод улсын сургуулийн удирдлагууд “арын хаалгаар” хүүхэд оруулдаг сүлжээ бий болгочихсон юм биш байгаа гэх хардлага төрж байсан юм. Дашрамд дурдахад, Лавлах үйлчилгээний операторууд их, дээд сургуульд оруулж өгөх болон диплом, мэргэжлийн үнэмлэх гаргаж өгөх тухай зар авдаггүй гэсэн. Учир нь энэ төрлийн хууль бус зар өгөх гэсэн олон хүн ханддаг гэдгийг хэлж байсан.

Үргэлжлэл бий.

Б.ДУН

"Өнөөдөр"