харах нүд, ухааныг ирээдүй хойч минь биднээс шаардаж байна. Сархад савнаасаа бусдыг дийлдэгийн үлгэрээр өнөөдөр архи хэмээх ундаа бидний хүрээнээс хальж архины хар сүүдэр үр хүүхэд, ирээдүй хойчийг минь нөмөрч эхлээд байгааг бид нүдээ нээн харах ухаарах шаардлагатай болсон гэдгийг цээжинд нь амьд зүрх цохилдог хүн бүрийн сонорт хүргэхийг хүслээ. Архи, архичин хүн, гэдгийг өнөөдөр бид яаж хүлээж авч юу гэж ойлгож байна вэ. Бидэнд хамаагүй мэт, биднээс хол мэт санагддаг архины тухай асуудал өнөөдөр бидний сэтгэлийг хамгийн ихээр зовоосон бидний хойч ирээдүйд аюул заналхийлсэн ноцтой асуудал болоод байна.

Архитай холбоотой цөөн хэдэн баримт дурдая.

1.   Монгол улсад өнөөдөр 91 архины үйлдвэр, 12 спиртны үйлдвэр, 24 пивоны үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж байна. Тэгвэл 2 сая гаруйхан хүн амтай манай улсын хувьд энэ нь хэт ахадсан тоо юм.
2.   Архийг нэгэн үе зөвхөн хувь хүний өөрийн ухамсар, ёс суртахуунтай нь холбон тайлбарладаг байсан бол архидалт бол өвчин гэдгийг анагаахын ухаан хүлээн зөвшөөрч, үүнийг ч баталсанбайна. Энэхүү өвчин нэг хүнийг бус нэг гэр бүлийг, нийгмийг, нэг улс үндэстнийг хамрах аюултай өвчин гэдгээс сэрэмжлэх сэхээрэх цаг иржээ. Энэхүү өвчин нь хүний бие эрхтэнгээс илүү оюун ухааныг хордуулдагаараа бусад төрлийн өвчнөөс хамгийн аюултай юм. Өвчин хэзээ ч хүнийг ялгадаггүй. Үүнтэй нэгэн адилаар мэргэжил боловсрол, нас хүйс, хамаарахгүйгээр уг өвчнөөр өвчлөх аюултай.
3.   Ухамсарт хүн төрөлхтөн хэзээ ч өвчин тархаах вирусыг өөрөө үйлдвэрлэдэггүй. Харин энэ өвчний вирусыг хүмүүс өөрсдөө үйлдвэрлэж бий болгодог гэдэг нь хамгийн харамсалтай.
4.   2011 оны наймдугаар сарын статистик тоо баримтаар 12946 гэмт хэрэг үйлдэгдсэний 26 хувь нь согтуугаас үүдэлтэй гарсан байна.
5.   Нэг сарын дотор 77726 хүн эрүүлжүүлэгдсэний 4,3 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Сүүлийн үед эмэгтэйчүүдийн архинд орох, донтох нь ихсэж байгаа нь сэтгэл зовоосон асуудлуудын нэг болоод байна.
6.   Архидалтын 45,2 хувь нь гэр оронд нь болдог байна. Үүнээс үүдэн ахуйн хүрээний архидалт газар авч үүнтэй холбоотой гэмт хэргүүд шил шилээ даран гарсаар байна. Зөвхөн архи мансуурлаас болж ахыгаа, дүүгээ, найз нөхдөө, үр хүүхдээ хороосон тухай мэдээлэл орой болгон бид сонсдог.
7.   Архидан согтуурахын шалтгааны 65 хувь нь нийгмийн хяналт суларснаас, 23,5-46,8 хувь нь архины үйлдвэр, баар, цэнгээний газар олширсон, архийг чөлөөтэй худалдах болсон, чөлөөт цагийг зүй зохистой өнгөрөөх газаргүй байгаагаас архидан согтуурах явдал ихсэж байна гэж судалгаанд оролцсон хүмүүс үзжээ
8.   Дэлхий дээр архинаас болж 1,8 сая хүн амиа алдаж байна. Монголын хувьд гэсэн сүүлийн жилүүдэд согтууруулах ундааны хэрэглээ нэмэгдэж, хэрэглэгчид нь улам бүр залуужиж, согтуугаар үйлдсэн гэмт хэрэг, түүнийг үйлдсэн хүний тоо, архинаас үүдэлтэй хүн амын өвчлөл, осол гэмтэл, нас баралт нэмэгдсээр байгаа юм.
9.   Архи нь хүний бие махбодид 60 гаруй төрлийн өвчин эмгэг үүсгэдэг бол үүнээс гадна хүний зан чанарт ч маш олон сөрөг өөрчлөлтүүдийг авчирдаг байна. Мөн хүний удмын санд нөлөөлж архи уудаг эцэг эхээс төрөлхийн гажигтай, оюун санаа сэцгэцийн эмгэгтэй хүүхэд төрдөгийг тогтоожээ. Архидалт, архины асуудалтай хүнийг хэрүүл маргаан, айдас түгшүүр, эмх замбараагүй байдал, сэтгэлийн гутрал үргэлж дагаж байдаг бол энэ нь гэр бүлд ч давхар нөлөөлж эхэлдэг байна.
10.   Архи уудаг хүний гэр бүл тухайн хүнээс үүдэн давхар архидалттай холбоотой асуудлаар өвчилж эхэлдэг. Нэг архи уудаг хүний цаана 4-60 хүн давхар өртдөг гэдгийг судлаачид тогтоожээ. Энэ бүхэн таны хамгийн дотны хүмүүс аав ээж, гэр бүл найз нөхөд үр хүүхэд чинь байдаг. Тиймээс архи уудаг хүмүүс архитай хамт өөрийн хамгийн үнэ цэнэтэй бүхнээ хамт үгүй хийж байдаг гэдгээ ухаардаггүй гэсэн үг.
11.   Архи уудаг гэр бүлд өссөн хүүхдүүдийн /ихэвчлэн охидууд/ 30 хувь нь архи уудаг эмгэгтэй хүнтэй гэр бүл болдог бол, 50 хувь нь өөрсдөө архинд донтох өвчтэй болдог ажээ. Монголын гэр бүлд өсч хүмүүжиж байгаа хүүхдүүдийн 81,9 хувь нь согтууруулах ундааны хэрэглээтэй орчинд өсч байгааг тогтоожээ
Энэ мэтчилэнгээр архины хор уршиг бараан сүүдрийн хэдэн мянган жишээг бид нэрлэж чадна. Өнөөдөр архигүйгээр ямар нэгэн баяр ёслол, тэмдэглэлт үйл явдлыг төсөөлөхөө больсон байна. Аливаа зүйл хэр хэмжээндээ байх хэрэгтэй.Эм хүртэл тун нь таарвал эмчилгээ тун нь хэтэрвэл хор болдог шиг архины хэрэглээг бид зүй зохистой ёс журамтай болгох, цэгцлэх зүй ёсны шаардлага манай нийгэмд бий болжээ. Монголчуудын хамгийн сайн хийдэг зүйл архи үйлдвэрлэх. Харин архиа чанар стандартын дагуу үйлдвэрлэж үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа нь хуруу дарам цөөхөн. Бараг 100 хүрэх гэж байгаа архины үйлдвэрүүдийн ердөө 5- хүрэхгүй хувь нь чанар стандартад нийцсэн архи үйлдвэрлэж байна. Харин үлдсэн хувь нь шулуухан хэлэхэд хор үйлдвэрлэж байгаа хэрэг. Архинаас болж яагаад олон хүн амиа алдсаар байхад архины бизнес манай улсад цэцэглэн хөгжсөөр оршин тогтносоор байна. Монгол улсад архийг хязгаарлаж хорисон нэг ч хууль байхгүй. Бусад улс оронд манай улс шиг архийг сул чөлөөтэй зарж худалдаалдаг, хэдэн тонноор нь үйлдвэрлэж хэдэн лангуугаар нь тавьж худалдаалдаг улс хаана ч байхгүй. Гадаадын улс орнуудын архины үнэ маш өндөр, реклам зар сурталчилгааг хориглосон байдаг бол манай улсад харин ч эсрэгээрээ.

Монгол хүүхдүүд 11 настайгаасаа эхлэн архи хэрэглэж байна

Монголчууд архи гэдэг ундааг идээний дээд хэмээн хүндэлж ирсэн ч түүнийгээ ёс журамтай хүртэж ирсэн уламжлалтай ард түмэн. Харин энэ уламжлал өнөөдөр огт үгүй болж өсвөр үе ирээдүй хойч үе маань энэ хоронд живэх бодит аюул нүүрлээд байна. Архины хэрэглээ улам залуужиж байна. Өөрөөр хэлбэл бидний хойч ирээдүй болсон залуус маань архинд дурлах, архийг хэрэглэх нь их болсон байна. Монголын өсвөр үеийнхэн буюу 12-17 насныханы дунд явуулсан судалгаагаар судалгаанд хамрагдсан 7 мянган хүүхдийн 6,1 хувь нь согтотлоо ууж байсан, 54,5 хувь нь амсах төдий, 39,4 хувь нь хэрэглэж үзээгүй гэсэн байна. Өөрөөр хэлбэл энэ насны хүүхдүүдийн 60 гаруй хувь нь архийг хэрэглэж үзсэн байгаа юм. Эдгээр хүүхдүүдийн архи хэрэглэж үзсэн дундаж насыг аваад үзвэл эцэг эхийнхээ өврөөс гараагүй нялх 11 насандаа энэ хорыг хэрэглэсэн байна. Харин балчир хүүхдүүдээ энэ хорлуу хэн түлхэж байна вэ гэдэг алдааг өнөөдөр бид өөрсдөөсөө л хайх хэрэгтэй. Хүүхдүүдийн маань хамгийн их үлгэр дуурайл авдаг эцэг эхчүүд нь үр хүүхдүүдийнхээ нүдэн дээр архийг хэрэглэдэг бол наад захын гэр бүл хүүхдүүдээрээ архи авахуулдаг байна. Эдгээр хүүхдүүдийн архи согтууруулах ундааны хор хөнөөлийн талаарх мэдлэг тун хомс ихэнх хүүхдүүд хуулинд заасан согтууруулах ундаа хэрэглэхийг хориглосон насыг мэдэхгүй байгаа зэрэг нь өнөөдөр энэ талын хичээл сургалт шаардлагатай байгааг харуулж байгаа хэрэг юм. Өсвөр үеийнхэн ихэнх нь гэр бүл найз нөхдөөсөө буруу үлгэр дуурайл авдаг бол мөн тэдний нөлөөгөөр согтууруулах ундаа хэрэглэсэн байна. Тиймээс архины талаар ойлголтыг ЕБС-ын хичээлийн хөтөлбарт тусгаж өгөх, энэ төрлийн хичээл заах тусгай мэргэжилтэн бэлтгэн гаргах зүй ёсны шаардлага урган гарч байгааг судалгаагаар тогтоожээ. Иймээс ирээдүй хойч үеийнхээ төлөө хүн бүр хичээх хэрэгтэй дор бүр алхам тутам бүрээ хянаж зөв үлгэр дуурайл үзүүлэх хэрэгтэй юм. Харин сайн мууг нь хэлэлцээд яриад байх биш бодит ажил хэрэг болгох цаг ирсэн гэдгийг дахин хэлмээр байна. Архины эсрэг хуулиа эргэж хараад хэдхэн өөрчлөлтүүдийг нэмээд оруулчихвал энэ бидний үр хүүхдийнхээ төлөө хийж байгаа буян болох юм. Үүнээс гадна бид өөрсдийгөө өөрчилж үр хүүхдүүдийнхээ нүдэн дээр буруу үлгэр дуурайл өгөхгүй байхыг дор бүрнээ хүн бүр ухамсарлая. Хүүхдүүдэд ерөнхий боловсролын сургуульд байхаас нь энэ хор уршигын талаар мэдлэг ойлголтыг өгөе. Үүнд бид дуу хоолойгоо нэгтгэж хамтарч байж ирээдүйгээ их архины үерээс аварч чадна.

Бидэнд гарц байгаа

Бидэнд архинаас гарах, энэ асуудлаас ангижрах бүрэн боломж бололцоо бий. Архины үйлдвэрлэлд өндөр шаардлага тавьж, чанартай цөөхөн үйлдвэртэй болж болно. Архи согтууруулах ундааг сурталчилсан аж ахуй нэгж байгууллагыг, мөн тэрхүү сурталчилгааг дамжуулсан хэвлэл мэдээллийн байгууллагын үйл ажиллагааг зогсоодог байх, цаашлаад энэ төрлийн сурталчилгааг бүр мөсөн хориглох, архины нэг ширхэгийн үнийг нэмэгдүүлэх зэрэг олон улсад авч хэрэгжүүлсэн арга замуудыг судлаж үзэх нь зүйтэй. Харин энэхүү арга замыг хамтдаа хайж, хамтарч, хүн бүр идэвх санаачлага гаргаж, түүнийг нь төр засаг нь дэмжиж хамтарч ажиллаж байж үр дүнд хүрнэ. Тэрнээс биш нэг хэсэг нь хэлж ярьдаг, нөгөө хэсэг нь шүүмжилдэг, зарим нэг нь өөрт нь хамаагүй хэмээн өөрөөсөө холдуулдаг байж хэзээ ч гарах гарцаа олохгүй. Энэ бүхэнд дорвитойхон хуулийн зохицуулалт, зөв зохион байгуулалт, хамтын хүч хөдөлмөр шаардлагатай. Бүгдийг нэг талаас харж, нэг өнцөгөөс шийдэх нь үр дүнгүй. Уншигч та бүхний ч гэсэн санал санаачлага, дуу хоолой, хичээл зүтгэл архины асуудлаас улс орноо хойч ирээдүйгээ авархад үнэтэй хувь нэмэр гэдгийг санахад илүүдэхгүй. Бага жижиг гэлтгүй өөрчлөлтийг бид өөрсдөөсөө эхлүүлэх хэрэгтэй. Магадгүй бид архийг бүрэн устгаж чадахгүй. Харин бид архины хэрэглээг багасгаж, үр хүүхдүүдээ архины хор уршигаас холдуулж чадна. Чадах зүйлсээ хамтдаа хийцгээе.