Т.ХАЛТАР: НЭГТ, ТАВТ, АРАВТЫН ДЭВСГЭРТ БАРАГ ХЭРЭГГVЙ БОЛСОН

2011-09-20

-Зєвхєн худалдааны байгууллагуудын захиалгаар л хэвлэж єгч байна-

Монголбанкны Мєнгєн тэмдэгтийн хэлтсийн захирал Т.Халтартай тєгрєгийн хэрэглээ, дэвсгэртийн єнєєгийн байдлын талаар ярилцлаа.

-Гvйлгээнд байгаа тєгрєгийн “тэтгэвэрт” гарах хугацаа ямар байдаг вэ?
-Гvйлгээнд байгаа мєнгєн дэвсгэртийг нєєц нь дундраад ирэхээр ээлж дарааллаар хэвлэж байгаа. Тєгрєгийн нас иргэдийн хэрэглээ, хэвлvvлж буй чанараас хамаардаг. Монголчууд мєнгєний хэрэглээний хувьд соёлгvй. Жишээ нь, цоо шинэ дэвсгэрт гаргаад єгєхєєр мєнгє дуудна гээд зарж буй бараагаа ороолгох нь энгийн vзэгдэл. Зарим нь базаад л халаасалдаг. Тэгээд мєнгєє гартаа дайралдсан савандаа хийнэ. Тэр нь малын vс ноос, арьс ширэн дунд явж л байдаг. Тос, бэх асгах, утасны дугаар хvртэл тэмдэглэнэ.

Ингээд л бєєн зардал чирэгдэл гарч мєнгєн дэвсгэрт нэмж хэвлvvлдэг юм. Нєгєє талаар, манай мєнгєнєєс маш их тоос гардаг. Энэ нь эрс тэс уур амьсгал, хуурайшилтаас vvдэлтэй. Машинаар нэг цагийн хугацаанд тоолоход л нарийн ширхэгтэй тоос зузаан гэгч нь тогтсон байдаг. Энэ мэт байдлаас болоод мєнгєний чанар мууддаг, янз бvрийн vнэртэй болдог юм. Байнга хэтэвчинд хийгээд явбал муудахгvй шvv дээ. Тєгрєгийн 5000-20000 дэвсгэрт нь хоёр, гурван жил л гvйлгээнд эргэлддэг. Тэгэхээр тєгрєгийг ийм, тийм настай гэж хэлэх зvйл алга. Одоогоор гvйлгээнд эргэлдэх мєнгєний насыг тооцох судалгаа хийж байгаа.

-Энэ судалгаа хэзээ дуусах вэ?
-Монгол тєгрєгийн насыг тогтоох их хэцvv. Нэмж хэвлvvлсэн мєнгє гvйлгээнд гараад хоёр сарын дотор эргэж орж ирдэг. Vvнийг мєн хугацаанд тоолоод гvйлгээнд эргvvлж гаргах ёстой л доо. Гэтэл манайд орж ирж тоологдсон мєнгє эргээд гvйлгээнд гарахдаа их уддаг. Тухайлбал, жил болж байж гvйлгээнд дахин гардаг гэж болно. Энэ нь гvйлгээнд эргэлдэж байгаа бэлэн мєнгєний хэмжээ сvvлийн жилvvдэд огцом нэмэгдсэнтэй холбоотой. Єєрєєр хэлбэл, тухайн мєнгєн дэвсгэртийн гvйлгээнд гарсан хугацаа, хасагдсан он, сар, єдрєєр насыг нь тогтооход жил гаруй хугацаа алдаж буй хэрэг л дээ.

-Тєгрєгийн нууцлал нь олон улсын стандартад хэр нийцэж байгаа бол?
-Мєнгє vйлдвэрлэх цаас гаргаж авахын тулд тусгай мод тарьж ашигладаг. Нууцлал бол олон янз. Гэвч ерєнхийд нь гурван тєрлєєр авч vздэг юм. Нэгдvгээрт, хvн нvдээр харж мэддэг нууцлал орно. Жишээ нь, Чингис хааны хєрєгт усан хээ бий. Хоёрдугаарт, гараараа барьж мэдэрдэг товгор нууцлал байдаг. Гуравдахийг нь техникээр шалгаж мэддэг. Тєгрєгт нийтдээ долоо, найман нууцлал байгаа. Манай мєнгєний нууцлалыг дуурайлгаж хуурамчаар vйлдвэрлэх боломжгvй.

-Гэхдээ хуурамч мєнгєн дэвсгэрт зєндєє л илэрдэг шvv дээ. Яагаад?
-Хувилагч машин ашиглаж хийсэн хуурамч мєнгє л цєєн тоогоор илэрдэг юм. Тvvнээс биш vйлдвэрийн аргаар нууцлалыг нь таньж, дуурайлгаж хийгээгvй. Дэлхийн тєвшинтэй харьцуулахад маш бага л даа. Хувилагч машинаар хийсэн дэвсгэртээ их хэмжээний мєнгєнд ганц нэгээр нь шургуулах, орой vдэш худалдаа хийх зэргээр л гvйлгээнд орж ирдэг. Энэ нь анзаарагдалгvй явж байгаад арилжааны банк, Монголбанкинд илэрдэг л дээ. Ялангуяа 20, 10, таван мянгатын дэвсгэрт байдаг юм. Ер нь бол, гvйлгээнд байгаа нийт мєнгєний хувьд 00001 хэмжээнд л гарч ирж байгаа гэж болно. Гэхдээ хуурамч мєнгєнєєс сэргийлэх, таслан зогсоох талаар хууль цагдаагийн байгууллагатай хамтран ажиллаж байгаа.

-Гvйлгээнд нэгт, тавтын дэвсгэрт байдаггvй. Тэгсэн атлаа зарим дэлгvvрийн бараанд 999, 995 гэсэн vнэ наасан харагддаг. Уг нь, гvйлгээнд байгаа биз дээ?
-Ер нь бол нэгт, тавтын дэвсгэрт гvйлгээнд байгаа. Арилжааны банкуудын захиалгаар чєлєєтэй гаргаж єгдєг. Vvнийг манайхан цалин хєлс, тэтгэвэр тэтгэмжийн зєрvv олгохдоо л ашиглаж байна. Энэ дэвсгэртvvд Монголбанкнаас гараад эргэж орж ирдэггvй. Учир нь, гvйлгээнд эргэлдэхгvй байна гэсэн vг. Томоохон vйлчилгээний газрууд манайхаас энэ дэвсгэртийг захиалгаар их авдаг л даа. Тэд зєвхєн хариулт тєдийд л ашиглаж байгаа. Гэвч эргээд гvйлгээнд ордоггvй. Яагаад тэр вэ гэхээр нэгт, тавтын дэвсгэртийг vйлчилгээний байгууллагууд авдаггvй л дээ. Наад захын жишээ нь автобусанд эдгээр дэвсгэртийг иргэдээс авахгvй байна. Ингээд энэ мєнгє хэрэггvй шахуу боллоо. Гэтэл Монголбанкны vvрэг, иргэд, байгууллагын захиалгаар л энэ дэвсгэртvvдийг их хэмжээний зардал гаргаж vйлдвэрлэдэг. Єєрєєр хэлбэл, худалдааны байгууллага хvмvvсийн сэтгэл санааг тєєрєгдvvлж эдгээр дэвсгэртийн хариулттай vнэ тогтооход нь зориулж л бид тvvнийг хэвлэж єгч байна гэж хэлж болно.

-Мєнгєн дэвсгэртээ манай улс хаана, ямар зардлаар хэвлvvлж байна вэ?
-Герман улсад хэвлvvлдэг. Ямар зардал гардгийг хэлэхгvй. Тусгай гэрээгээр л хэвлvvлдэг юм. Монголбанкны хяналтын зєвлєл саяхан мєнгє хэвлvvлэхдээ олон улсын тендер зарлаж бай гэсэн зєвлємж гаргасан.
-Зоосон мєнгє ч бас гvйлгээнд тэр бvр харагдахгvй юм. Бас л ашиглахгvй байгаа хэрэг vv?
-Тийм ээ. Ашиглахгvй байгаа. Єнєєдєр 20, 50, 100, 200, 500 тєгрєгийн дэвсгэртийн зоосон мєнгє гvйлгээнд бий. Зvгээр л гvйлгээнд байгаа нэрнээс цаашгvй байна. Огт ашигладаггvй тул арилжааны банкууд авдаггvй л дээ. Хэрэглэгчид зоосон мєнгийг авч явахад тээртэй, хаяж vрэгддэг гэсэн тайлбар хэлдэг юм. Хамгийн гол нь дэвсгэртийг нь зєв олж хэвлэх ёстой. Миний бодлоор нэгт, тавт, 10-ын дэвсгэртийг зоосоор хэвлэх шаардлагатай. Яагаад гэвэл гvйлгээнд гараад эргэж ирдэггvй шvv дээ. Зоосон мєнгє хэвлэх зардал бага. Хуурамчаар ч хийхгvй шvv дээ.

ardchilal