“Хэдий идэх хоолгүй байсан ч итгэл, хүмүүсийн хооронд үнэн сэтгэл байхад энэ дэлхий урьдын адил дулаахан”… Саяхан би Шен Ши Ионы “Би Солонгос хүн” номыг уншсан юм. Хашилтанд байгаа дээрх үг 200 орчим хуудастай энэ номын тайлал юм байна гэдгийг хоёр дахин эргүүлж уншихдаа ойлголоо. Эх орноо гэх бяцхан хүүгийн сэтгэл, амьдралын төлөө тэмцэл энэ бүхэн хэдий сонирхолтой байсан ч итгэл, сэтгэл хамгийн нандин зүйл гэдгийг 13 настай хүүхэд ойлгож, яаж эрч хүч авч тэмцэж байгаа нь надад таалагдсан. Тэгээд л хэдэн жилийн өмнө орос хэл дээр уншиж байсан жижигхэн баримтат нийтлэл санаанд орсон юм. ДОХ-ын халдвар авсан бүсгүйн сэтгэлийн үг байлаа. Мэдээж миний дахин найруулан баяжуулан бичиж, орчуулсан бичил өгүүллэгт утга санааг өөрчилж, орчуулгын модон хэлнээс татгалзсан олон алхам бий боловч Т бүсгүйн зүрхний дуудлагыг яг л тэр чигээр нь хүргэхийг зорилоо.
Ер бусын түүх
Бидний өгүүллэгийн гол баатар бүсгүйг Т гэдэг. Гэхдээ бяцхан хүүгийн ээж энэ бүсгүй өнөөдөр амьд эсэхийг би мэдэхгүй байна. Гурван жилийн өмнө 28 настай бүсгүйн яриаг огт санамсаргүй тохиолдлоор уншиж байсан. Тэр цагаас хойш Т бүсгүйн амьдрал хэрхэн өөрчлөгдсөн, амьд байгаа эсэх талаар олж уншсан зүйл алга.
                            Би ДОХ-ын халдвар тээгч
Т бүсгүйн яриа…
Хувь заяаны тоглоом ч гэх юм уу даа би 16 настайгаасаа л ДОХ-ын шинжилгээ өгч эхэлсэн юм. Хар тамхичин, аль эсвэл замбараагүй бэлгийн амьдралтай нэгэн байсан учраас тэр биш юм шүү. “Хил хязгааргүй эмч нар” олон улсын байгууллагад сайн дураар ажиллаж, бэлгийн замаар халдварладаг олон төрлийн өвчин туссан хүмүүст тусалдаг байсан юм. Манай найзууд тэнд ажилладаг байсан учраас бусдын төлөө гэсэн тэдний энэ ажилд би ч бас гар бие оролцохоор шийдэж, өвдөж зовсон олонд туслах болсон билээ. Би тийм айхтар мэргэжил боловсролтой эмч хүн бишээ. Тус багаддаггүй учраас биеэ үнэлж амьдралаа залгуулж байгаа эмэгтэйчүүдэд амьдралаа өөрчлөх талаар сургалт явуулж, бэлгэвч тараан, хар тамхичдад цэвэр тариур өгч, хар тамхины хор уршгийн талаар амаа цангатал сурталчилдаг байлаа. Энэ байгууллагад сайн дураар ажилладаг бүх хүн хэдийгээр ДОХ-ын халдвар тээгч эрсдэлтэй бүлэгт багтахгүй ч гэлээ шинжилгээ байнга өгөх ёстой гэдгээ маш сайн ойлгосон байдаг юм. Тиймээс л би хагас жил тутамд ДОХ-ын шинжилгээ өгөөд сурчихсан хэрэг.
Хэнд, юунд ч гомдох билээ
Т бүсгүйн яриа…
     23 насандаа ээж болохыг би маш их хүссэн юм. Ээж л болохгүй юм бол хэзээ ч өөрийгөө жинхэнэ эмэгтэй хүн гэж ойлгож, хүлээж авч чадахгүй гэсэн хачин бодол надад төрсөн хэрэг. Эмэгтэй хүн бүрт байгалийн жамын дагуу ээж болох цаг ирдэг. Хэзээ вэ гэдэг нь л харилцан адилгүй. Харин ээж болохыг хүссэн миний хүсэл тэр мөчид л байж суух аргагүй болгосон юм. Ээжээ! гэж гараа сарвалзуулан урдаас тэмүүлэх тэр жаахан амьтныг хүсч хүлээж байгаа тэр хүмүүс л миний энэ байдлыг ойлгоно. Яагаад гэвэл тэр үед эмч надад үргүйдэл гэсэн онош тавьчихаад байсан юм. Надад найз залуу байсангүй. Гэхдээ ямар нэгэн зүйлийг их хүсвэл заавал биелдэг гэдэг дээ. Миний нэг танил надад туслахыг зөвшөөрлөө. Үнэхээр амьдрал өөрөө гайхамшиг. Энэ гайхамшиг дахин гайхамшгийг ч бүтээж чаддаг юм байна гэдгийг би ойлгосон. Нүдэндээ төсөөлж, сэтгэлдээ дуудсан хүүгээ би тосч авч чадсан юм. Эмчийн тэр айхтар онош ч миний хэтэрхий их хүслээс “эмээсэн” байх. Харин хүүхдийнхээ эцэгтэй эхний ээлжинд нэг жил хамт амьдарч дараа нь хүүхэд төрсний дараа шаардлагатай бол хэсэг хугацаанд энэ амьдралаа үргэлжлүүлнэ гэсэн гэрээ байгуулчихсан байлаа. Тухайн үед хүүхэдтэй болохыг л хэтэрхий их хүсснээс биш хамтран амьдрагч маань чухам яагаад ийм хачирхалтай зүйлийг дуун дээр нь зөвшөөрөв гэдгийг ухаж бодох чадал сэтгэхүй ч байсангүй. Хүн хажуудаа байгаа хайр сэтгэлийг хэзээ ч олж хардаггүй гэдэг шүү дээ. Яг л тийм явдал надад тохиосон гэх үү дээ.
Хэвлийд минь торних тэр жаахан амьтныг мэдэрсэн өдөр миний амьдралын хамгийн аз жаргалтай мөч байсан гэдгийг ам бардам хэлнэ. Удахгүй бяцхан хүүгээ гараас нь хөтлөн алхана гэдэг бодол надад ямар их аз жаргал, амьдралд шунан тэмүүлэх хүсэл авчирч байсныг төсөөлж хэлэх аргагүй. Эрүүл энх торниж байна гэсэн эмчийн үгийг сонсохоор үзлэг рүү явж байх бүртээ би эх хүн гэж хүн бүрт хэлмээр, хэн нэгэнтэй баярын сэтгэлээ хуваалцмаар байдаг байлаа. Тэр гайтай өдөр ердийнхөөрөө л эхэлж, эмчийн ээлжит үзлэгт орохоор явсан юм. Ээж минь яагаад ч юм надтай хамт явахаар боллоо. Магадгүй охинд нь тохиолдох гэж байгаа гай зовлонг зүрх сэтгэлээрээ мэдэрсэн ч юм билүү. Тэр үед нь ганцааранг нь байлгахыг хүсээгүй ч юм билүү.
Жирэмсэн болохоосоо гурван сарын өмнө би ДОХ-ын шинжилгээ өгсөн юм. Шинжилгээ өгснөөсөө хойш сайн дурын байгууллагадаа ажиллаагүй, хүүхдийнхээ эцгээс өөр хүнтэй бэлгийн харьцаанд ороогүй, цусан бүтээгдэхүүн ч хэрэглээгүй учраас халдвар авах ямар ч боломжгүй гэдгээ мэдэж байлаа. Хэтэрхий их итгэсэн итгэл оргүй хоосон үлдэх нь бий. Жирэмсний шинжилгээний хариунд иргэн Т ДОХ-ын халдвартай гэж цагаан цаасан дээр хараар бичсэн байлаа…
Эмэгтэйчүүдийн эмч халдвартай эхээс халдвар тээгч хүүхэд төрөх магадлал өндөр. Ер нь хүүхдээ бага дээр нь авахуулсан нь дээр гэж зөвлөсөн юм. Тэр үед яагаад ч юм дотроос минь нэг зүйл хатгаж хэвлийд бойжиж байгаа тэр амьтнаа ч өөрийгөө ч бүхнээс харамлах сэтгэл төрж, үр хөндөлт хийлгэхгүй гэж тас зүтгэсэн дээ.
Эмчээс тийм хариу сонсоод бүхнийг үзэн ядсан. Өөрөөсөө эхлээд ийм шинжилгээний хариу дуулгасан эмчийг хүртэл… Энэ үед л ээжийн түшиг тулгуур, нөмөр нөөлөг халуун дулаан илч амьдралын төлөө тэмцэх их хүслийг төрүүлсэн байх. Ээж чичирсэн гараар намайг тэврээд, намайг хэн ч байсан, ямар ч байсан хамаагүй үхэн үхтлээ хайрлах болноо гэж хэлж билээ.
Юунаас хэзээ халдвар авснаа олон цаг элдвийг эргэцүүлэн бодож байхдаа би ойлгосон. Жирэмсэн болохоосоо өмнөхөн зүүн хөлөн дээрээ гоёлын бяцхан шивээс хийлгэхээр шийдсэн юм. Шивээс хийдэг мэргэжлийн гоо сайхны газрууд бишгүй байсан ч гэлээ энэ талаар мэргэшсэн найздаа чамин гоёлоо даалгахыг илүүд үзсэн хэрэг. Тодорхой хүрээнд уран чамин шивээс хийдгээрээ алдартай нэг найз маань энэ ажлаа гэртээ хийдэг байлаа. Эртний найздаа хэт итгэсэндээ ч тэрүү шивээсний зүүгээ ариутгасан эсэхийг ч асуугаагүй өнгөрсөндөө харамсаад баршгүй. Чухам тэр гайтай зүүгээр найз минь намайг төдийгүй нилээн хэдэн үйлчлүүлэгчдээ ДОХ-ын халдвар тараачихсан байж билээ. Өөртөө ч бас…
ДОХ-ын халдвартай гэсэн онош сонссоны дараа ойр дотныхондоо юу хэлэх, хэлж болох уу, хүмүүс юу гэж хүлээж авах бол гээд анх сонсоход жижигхэн мэт боловч сэтгэл зүйн асар их тэвчээр шаардсан олон асуудал урган гарч эхэлсэн. Хүүхдийнхээ эцэгт юу гэж хэлэх вэ? Магадгүй би түүнд халдвар өгчихсөн ч юм билүү… Үнэхээр түүнтэй энэ талаар ярьсан яриа маш хүнд байлаа… Эргэж санахад ч хэцүү. Шинжилгээгээр азаар тэр ДОХ-ын халдвар аваагүй нь тодорхой болсон. Гэхдээ намайг эдгэшгүй өвчнөөр шаналсан бас нэг хүн хорвоод төрүүлэхийн оронд хожимдоогүй байгаа дээр үр хөндүүлэхийг ятгасан. Миний биед торниж байгаа тэр нялх амьтны амьд явах эсэхийг хэн ч шийдэх эрхгүй. Хүн болж төрөхөөр нэгэнт ирсэн болохоор би төрүүлж л таарна гэсэн хатуу байр суурин дээр зогссон доо. Өөрийн гэсэн хувцас хунараа аваад, тэр айлын хаалгыг тас саван гарах хүсэл надад хичнээн их байсан ч гэлээ хорвоод ирэх гэж тэмүүлсэн жаахан амьтныг аавтай, ээжтэй байлгах нь ямар чухлыг яг л тэр мөчид хэтэрхий их ойлгосон учраас би үлдсэн юм. Магадгүй хожим ухаарсан байх. Хүүхдийн эцэг ч бид хоёртой үлдсэн. Хайр гэж агуу юм шүү.
        Зөв шийдвэр
Т бүсгүйн яриа…
Бүхнийг эргэцүүлэн бодож тунгаахад надад хангалттай хугацаа байсан. Магадгүй дараагийн алхмаа хийхэд “Хил хязгааргүй эмч нар” сайн дурын байгууллагад ажиллаж байсан минь нөлөөлсөн байх. “ДОХ-ын эсрэг” төвийн эмч сунжирсан урт яриаг минь анхааралтай сонссоныхоо дараа эргэж будилж, цөхөрч шаналсан намайг цоо шинэ хүн болгосон юм. Миний биеийн дархлаа маш сайн учраас шаардлагатай эм тарианы тусламжтайгаар жирийн амьдралаар амьдарч болно. Тэгээд ч ДОХ-ын халдвар тээгч эхээс эрүүл саруул хүүхэд төрөх магадлал маш өндөр учраас үр хөндөлтийн талаар яриад ч хэрэггүй гэж сэнхрүүлсэн хэрэг. Ганцхан үг хүнд амьдрал хайрлах чадалтай байдаг юм билээ.
Жирэмслэлт маш хүнд үргэлжилсэн. Сэтгэл зүйн хувьд би маш сайн бэлтгэлтэй байсан ч гэлээ бие эрхтэн минь харин тийм байсангүй. Байнга их хэмжээний эм тариа хэрэглэж, хүүхэд зулбах магадлал маш их байсан учраас жирэмсний тэр үеийг хэвтэрт өнгөрөөлөө. ДОХ хэний ч хаалгыг тогшиж болдог аюулт халдвар. Тиймээс ч манай улсад азаар ДОХ-ын халдвар тээгч эхчүүдэд зориулсан тусгай амаржих газар байдаг. Байдаг гэж мэдэхээс үйлчлүүлж яваагүй учраас эхний үед айдастай байсныг нуух юун. Эмч хүн эхлээд хүн байх ёстой гэдэг үгийн утгыг тэр үед ойлгосон. Тэр эмнэлэгт чадалтай эмч нар, хамгийн гол нь жинхэнэ хүмүүс ажилладаг гэж ам бардам хэлмээр байна. Та нарт баярлалаа.
ДОХ-ын халдвар тээгч эхээс эрүүл хүүхэд гаргаж авна гэдэг жинхэнэ эмч нарын мэргэжлийн ур чадвар шаардсан асуудал. Жирэмсний 14 дэх долоо хоногоос биен дэх ДОХ-ын вирусын хөдөлгөөнийг хорьж, хянах тусгай эм ууж эхэлсэн юм. Төрөлт ч амжилттай болсон. ДОХ-ын халдвар тээгч эх юуны түрүүнд байгалийн жамаар төрөх болон хүүхдээ хөхөөр хооллохгүй байх учиртай байдаг юм билээ. Яг л энэ зарчмаар эмчийн хяналтан дор хүү минь төрсөн дөө.
         Гэр бүлийн амьдрал
Т бүсгүйн яриа…
       Хайр хэдий агуу зүйл ч гэлээ, гайхамшиг ч энэ ертөнцөд хуучирдаг жамтай. Намайг эмнэлэгт байх хугацаанд хүүгийн минь эцэг нэг ч удаа эргэж ирээгүй юм. Агуу их хайрыг нь амьдралын шаардлага, бодит үнэн давж гарсан хэрэг. Надад эмзэглэх сэтгэл огт төрсөнгүй. Хүү минь эрүүл байвал бусад нь надад хэдийнэ сонин биш болчихсон байсан учраас. Ээж минь надтай цаг үргэлж хамт байж, эрвийх дэрвийхээрээ тусалж байлаа. Гэхдээ л хүүгээ эцэгтэй байлгах гэсэн хүсэл хамтран амьдрагч руугаа, хүүхдийнхээ эцэг рүү явахад нөлөөлсөн юм. Хэдийгээр анхлан хайр сэтгэл ярьж, цэцэг бэлэглэн зугаалж, гэр бүлээ бүртгүүлж, хурим хийгээгүй ч гэлээ эр эм хүмүүс нэгэн дээвэр доор амьдарч байгаа тохиолдолд байгалийн хуулиар, нийгмийн тогтсон хууль дүрэм үйлчилж эхэлдэг юм билээ. Төрөөд сар гаруй болж байгаа хүүгээ огтхон ч сонирхож, хардаггүй мөртлөө хамтран амьдрагч маань индүүтэй цамц, халуун хоол, цэвэрхэн орон байр гээд аж ахуйгаа авч явдаг “зөв” эхнэртэй байхыг хүсч надаас элдвийг нэхэн зовоох боллоо. Сэтгэл зүйн дарамтанд өдөр хоногийг өнгөрөөж байсан надад гаднаас ирэх тэр дарамтыг давж гарна гэдэг тэсэшгүй санагдаж байсан. Энд нэг л зүйлийг тухайн үед би ч тэр, хамтран амьдрагч ч тэр санаагүй нь харамсалтай. Хүүхэдтэй болоод л сална гэж бид анх ярьж тохирсон байсан шүү дээ….
Би бүхнийг чадна
Т бүсгүйн яриа…
ДОХ-ын халдвар тээгч эхээс төрсөн хүүхдийг төрөнгүүт нь халдвартай эсэхийг шууд тогтоох боломжгүй. Тиймээс нэг нас зургаан сар хүртэл нь эрсдэлтэй бүлэгт хамруулж үздэг. Тухайн улс иргэдийнхээ төлөө хэрхэн санаа тавьж чадаж байна, тэр хэвээр нийгмийн сөрөг үзэгдлийг дарж болно гэдэг. ДОХ-ын халдвар тээгч эхээс төрсөн эрсдэлтэй бүлэгт хамаарах хүүхдүүдийг үзэж, шинжилдэг хүүхдийн тусгай эмнэлэг манай улсад байдаг юм. Олон хүн мэдэхгүй байх л даа. Хэрвээ тэр эмнэлэг байдаггүйсэн бол миний хүүгийн амьдрал юу болж хувирах байсныг хэлэх аргагүй. Тэнд хүүхдээ эмчийн хяналтанд байлгадаг олон зуун ээж бий. Би ч тэдний л нэг байсан. Байсан гэж өнгөрсөн цаг дээр хэлж байгаадаа их баяртай байна. Миний хүү А-г төрсөн цагаас 9-н сар хүртэл нь байнгын хяналтанд байлгаж, тогтмол ДОХ-ын шинжилгээ авч байсан. Хамгийн сүүлийн шинжилгээгээр халдвар тээгч биш эрүүл гэсэн онош гарсан юм. Гэлээ ч хяналтын эмч бид хоёр сэтгэл амралгүй нэг нас зургаан сар хүртэл нь шинжилгээ хийсээр, эрүүл гэсэн оношоо баталж чадсан даа.
Хайрын хүч
Т бүсгүйн яриа…
Хүүгээ нэг ой хүрсний дараа хамтран амьдрагчаасаа саллаа. Цалин мөнгө хангалттай олдог ажилтай болж, тэтгэвэрт байдаг ээжтэйгээ амьдрахад эдийн засгийн хувьд сандрах зүйлгүй болсон учраас хийсэн анхны алхам минь энэ байлаа. Чухам энэ үед түүнтэй учирсан. Дурлахыг хэн ч хориглодоггүй. Хүний сэтгэлийг юу ч цагддаггүй учраас би өөрийгөө хайрлаж дурлах эрхтэй хүн гэж боддог. Хайртай түүндээ ДОХ-ын халдвар тээгч гэдгээ хэлэх амаргүй байсан. Мэдээж хэн нэгэнд халдвар тарааж, амьдралд нь хар толбо суулгах ухамсаргүй хүн би биш учраас халдвартай гэдгээ хэлээгүй байхдаа бэлгийн харьцаанд ороогүй. Нилээн хугацаанд уулзаж болзсоныхоо дараа халдвартай гэдгээ хэлэхэд маш тайван, ойлгож хүлээж авсан юм. Бэлгийн харьцаа хүний байгалийн хэрэгцээ. Хэн бүхэнд байдаг. Тиймээс бид хоёр ч гэсэн шаардлагатай аюулгүй байдлыг хангаж, бэлгийн харьцаанд ордог байсан. Хүүгээ төрүүлснээс хойш амьдралд минь учирсан гайхамшгуудын нэг ч энэ дурлал байсан байж болох юм. Хайрын хүч агуу. Надад амьдралд итгэх итгэл нэмж билээ. Хамгийн сайхан цэцэг ч хагдардаг болохоор бидний дурлал ч нэг л өдөр өнгөрсөн цаг дээр яригдах болсон.
Амьдралын агшин бүрийг хайрла
Т бүсгүйн яриа…
Миний хүү, ээж, би…Энэ манай цомхон гэр бүл. Надад амрах, унтах цаг гэж бараг байдаггүй. Яагаад гэвэл би амьдрал маргааш ч дуусч магадгүй гэсэн сэрүүлгэн дор амьдардаг учраас. Хэрвээ надтай ямар нэгэн зүйл тохиолдож, байхгүй боллоо гэхэд ээж, хүү хоёр минь яаж амьдрах вэ гэдгийг бодох ёстой. Тиймээс ч намайг үгүй болсон үед тэр хоёр минь гачигдаж дутахааргүй амьдраасай гэсэндээ морь мал шиг ажиллаж мөнгө олдог юм. Банкинд ч хадгаламж нээж, тэр хоёрыгоо нилээн хэдэн жил санаа зовох юмгүй амьдрах хуримтлал бий болгосон. Миний хувьд амьдралын агшин хором бүр үнэтэй учраас хайртай хоёр хүндээ нэг секунд ч гэсэн зориулахыг хичээж, амьдралын хамгийн сайхан гэсэн бүрийг мэдрэхийг хүсдэг болсон. Нар мандсан өглөөг маргааш яг л энэ хэвээр нь харах болтугай гэж үдэш унтахдаа ч залбирдгаа нуухгүй ээ. Бүх хүн л хэн нэгэн ДОХ-ын халдвар авсан тухай телевиз, радиогоор ярихыг сонсоод халдвар хэзээ ч надад тусахгүйдээ л гэж боддог. Би ч гэсэн тэгж л боддог…бүр итгэлтэй байсан. Гэхдээ л тусчихсан юм даа. Амьдралын агшин бүрийг хайрлаарай… Амьдрал ямар амттай гээч.