20 жилийн дараа

Tweet

20 жилийн дараа

2011-10-06

Сүүлийн үед улс төрийн намууд, зарим улс төрчид сүүлийн 20 жилд Монгол улсын нийгэм, эдийн засаг, улс төрийн

хүрээнд гарсан өөрчлөлтийн талаар санал бодол дүгнэлтээ гаргах боллоо. Харамсалтай нь гүнзгий бөгөөд үнэн дүгнэлт харагдахгүй байна. Нэгэнт дүгнэлт гүнзгий бөгөөд үнэн байж чадахгүй бол дараачийн 20 жилийн хөгжлийн дүр зураг тун бүрхэг байх болно. Гэвч үнэн, гүнзгий дүгнэлт хийхгүй байгаагийн харгай нь Үндэсний үзлээр зэвсэглэж, энэ үзлийн өнцгөөс асуудалд хандаж чадахгүй байгаатай холбоотой болов уу гэж бодож байна.Үндэсний үзэл гэсэн үг сүүлийн жилүүдэд л дуулдах болж саяхнаас энэ үзэл дээр суурилсан улс төрийн хөтөлбөрийг томъёолж, үндэстний эв нэгдлийг ханган, үндэстнийг глобаль өрсөлдөөнд чадваржуулах тухай яригдах болсон тул дээрхи дутуу дулимаг дүгнэлт гаргагчдыг бас ч гэж ойлгож болох юм.

Үндэсний үзлийн өнцгөөс 20 жилийнхээ амьдралд дүгнэлт хийн “юу болоод өнгөрөв өө” гэдэг ерөнхий дүр зургийг товчлон гаргая. 1990 оны цагаан морин жилийн ардчилсан хувьсгалаас хойшхи 20 жилийн хугацаанд дэлхий ертөнц, бүс нутагт болон манай оронд геополитик, улс төр, эдийн засаг, нийгэм соёлын бүх хүрээг хамарсан гүн гүнзгий өөрчлөлт гарлаа. Альтернативгүй мэт давуу байдалтай байсан өрнөдийн улс төр эдийн засгийн хөгжлийн модель сүүлийн жилүүдэд өргөн шүүмжлэлд өртөж капитализмд мөн чанар, үзэл санааны хий эргэлт үүсч зарим талаар мухардалд автан хүний зан араншингийн гажуудал, ёс суртахууны хямрал даамжирсаар байна.Хүйтэн дайны дараа тоталитор дэглэмээс ардчиллын зүг шилжилт хийж байсан орнуудад ардчилал өөрөө бие даасан үзэл санааны хэлбэрээр ойлгогдон тодорхой хугацаанд нийгмийн хөгжлийг чиглүүлэгч, чирэгч хүч болж чадаж байсан юм. Чадаж байсан гэдгийн цаана Америк тэргүүтэй өрнөдийн өндөр хөгжилтэй орнуудын зүгээс шилжилтийн орнуудыг залуурдах “нео-либерал зөвшилцөл” гэсэн концепци дээр суурилсан үзэл суртал ид хүчээ авч байсантай холбоотой юм.

Манай орны тухайд ч дээрх гадны үзэл суртлын шууд нөлөөн дор 1992 оны үндсэн хууль төрсөн байдаг ба энэ хууль нь өмнөх нийгмийн улс төр, эдийн засгийн суурь үндсийг эвдэлж, задлах шилжилтийн үеийн түүхэн үүргээ онцсайн гүйцэтгэсэн гэж болно. Шилжилтийн эхний жилүүдэд эдийн засгийн гүнзгий хямралтай тулгарсан боловч үндэстэн бүхэлдээ нийгмийн эрс шинэчлэлд өдөөгдөн романтик, сэтгэлийн хөөрөлтэй байсан тул хямралын эхний цохилтыг хөнгөн хүлээж авсан байдаг. Хөөрлийн хөөс арилж бодит байдал мөн чанараа харуулсны дараа л бид хайр найргүй либерал өрсөлдөөнийг санал болгодог зэрлэг капитализмтай улаан нүүрээрээ тулснаа ойлгож эхэлсэн юм. Ардчилал, хүний эрх, эрх-чөлөө, шудрага ёс, олон нам, өмч хувьчлал гэсэн үгнүүд Монгол нутгаар жигүүртэй юм шиг нисэлдэн олон түмэнд чөлөөт нийгэм, зах зээлийн эдийн засаг өөрөө аяндаа хөгждөг гэх либерал үзлийг зориудаар сурталдан “хөрөнгөтний нийгмийн” ид шидэнд харанхуй итгүүлж, илбэдсэн он жилүүдийг үджээ. Өнгөрсөн 20 жилд нийгмийн модернизаци хир амжилттай болов? Монгол үндэстэн юу хожив? гэдэг онцгой анхаарал татаж буй асуултын хариу өнөөгийн нийгмийн хамгийн тулгамдсан асуудал болоод байна.

Хүмүүн, нийгэм, шим мандал гэсэн оршихуйн үндэс болсон гурван тэнхлэг дээр өнөөдрийн монгол хүн түүний өрх гэрийн, манай нийгмийн хөгжсөн бодит байдлаа байгаль экологитой нь хамт дэлгэн тавиад харахад туйлын чамлалттай төдийгүй сэтгэл нэн зовиурлахаар дүр зураг гарч байгаа. Улс үндэстний хөгжил, нийгмийн модернизацид хүсэн хүлээсэн ямар ч чанарын ахиц гараагүй, харин олон хүндрэл, шийдэл нь тодорхойгүй үй түмэн шинэ асуудлууд бий болсон тухай статистик тоо баримт, харьцуулалт, баримт жишээ маш олныг дурьдаж болох авч амьдралын ерөнхий дүр зураг гэсэн бид хэн нь ч тэр өөрсдөө дотор нь хутгалдан байгаа тэр “нууцгүй үнэнээр” нотлох баримт хийж болно.

20 жилийн турш нүдсэн социаль бүрхүүлтэй либерал үзэл суртлын үр дүнд Монголын нийгэм цөөн тоотой дийлсэн баян, олонхи нь хамрагдсан үгээгүй ядуугаараа, өөр өөр үзэл сурталтай гэх олон намуудаар талцан ялгарчээ. Улмаар ахмад залуу үеийн хооронд, эрэгтэйчүүд эмэгтэйчүүдийн хооронд хиймэл зөрчил үүсгэж уламжлал, ёс жудагт үл нийцэх энэ ан цав улам гүнзгийрч гэр бүлийн задрал газар авч байна. Язгуурын шашин болон шинээр орж ирсэн шашин хоорондын соёлын зөрүү, өмнөх нийгмээс өвлөгдөн улам бүр даамжирч буй хот хөдөөгийн ялгаа бидний таньж мэдэхгүй нийгмийн шинэ бүлгүүдийн хоорондын эсрэгцсэн зөрчилт байдлаар илрэх боллоо. Монголчуудын бие биендээ итгэдэг, төр нь иргэндээ иргэн нь төрдөө итгэдэг үндэстнийг өдий хүртэл авч явсан ган холбоос туйлын хэврэгшиж “Төрийн минь сүлд өршөө” гэсэн үндэстэн-улс тусгаар тогтнон орших тухай Монгол философи бүдгэрч, булингартаж байна. Нийгэм улам бүр бэртэгчин хэв шинжийг илэрхийлэх боллоо.

Эдгээр үүссэн нөхцөл байдлыг зөвтгөх талаас нь номлоод байгаа өдгөө цагийн эрх баригчдын улс төрийн харалган бодлогыг эрс шүүмжилье. Харалган байгаагийн учир нь монголынхоо онцлогийг, бусдаас ондоо байгааг харгалзахгүй, үндэстнийхээ сонирхлыг таньж чадахгүй оронд нь гаднаас хялбарчлан хуулж, гадны захиалга биелүүлэх, аялдан дагалдах төдий байгаад оршиж байна. Чухам иймийн тул задран буй үндэстнээ өөрийг нь ухамсарлуулан сэрээж, улмаар нэгтгэн зангидаж чадах цул хүчийг өөртөө агуулсан үндэсний үзлийг улс төрийн бодлого болгох цаг дор ирлээ.

Яагаад заавал улс төрийн бодлого болгох ёстой гэж? хэмээн зарим нь асуудаг. Бид угсаатан-үндэстний хувьд угсаа гарвалаа хадгалах, язгуурын соёлоо өмөөрөх, уламжлалт зан үйлээ хүндэтгэх мэдрэмжинд аль ч цаг үед байсаар ирсэн, байх ч биз.. харин үндэстэн-төрийн хувьд өөр юм. Алтан аргамж алдуурч явсныг, түүнийг алдуулах аюул занал байнга байсныг түүх гэрчилдэг. Сүүлийн үед үндэсний үзэл ярихаар зарим ухвар мөчид нь “ардчиллыг эсэргүүцлээ” хэмээн гуйвуулж байгаа харагддаг. Мэдээж орчин цагийн үндэсний үзэл ардчиллын төлөө үзэл юм. Ардчилал үндэстнийг өөрийгөө таних, хувь заяагаа ухамсарлах бас бусдыг ойлгох, харьцуулах, бусдаас суралцах хөрш орнууд болон дэлхий дахины байдал төлөвийг танин мэдэх өргөн бололцоо олгож байгаа. Үндэсний үзлийг залуучууд хуучинсаг үзэл юм шиг, үстэй дээл хөөргөн, лоовуузан малгай бүчилж, монгол гутал жийсэн хээгүй нэгний дүр босгон хялбаршуулж ойлгох тал байна. Залуу нас дутагдал биш.

Гадны соёлын хүчтэй түрэлтэнд хэн хүнгүй барьц алдаж байгаа нь үнэн. Үндсэрхэх үзэл буруу гэж ярьж байна, тийм бидэнд үндэсний дээрэнгүй үзэл хэрэггүй тэгээд ч үндэсний эдийн засаг нь босоогүй, өөдтэй “чавх” ч байхгүй бид хэнийгээ ч дээрэлхээ билээ. Харин эсрэгээрээ төрсөн газар нутагтаа бусдад, гадныханд дээрэлхүүлэхгүйн тулд зангидсан нудрага шиг цул хүчийг бий болгох хэрэгтэй байна.

Үндэсний бахархал байхад л болно гэх хүн таардаг. Үндэсний бахархал үндэсний ухамсар, үзлийг сэрээж, үндэстэн өөрийгөө шинээр нээхэд үнэхээр хэрэгтэй. Харин зөвхөн бахархал яриад зогсвол үндэстэн шинэ цагийн зорилгоо томъёолж сэтгэлгээний шинэ эрэмбэнд гарч чадахгүйд хүрнэ. Жинс өмсөж, кофе ууж, рок хөгжим сонссон, эсвэл хонины тарган мах хөшиглөж, сүүтэй цай уун уртын дуундаа уярсан, тив дамнасан бизнес хийдэг ажил хэрэгч нь ч бай, хоногийн хоолоо солонгос рестораны арын хогноос залгадаг гулгачин нь ч бай, эсвэл гадаадад гарч харалсан нь ч бай, ер өдгөө цагийн аль ч монголчуудын үндэстнээрээ хожиж болох тэр боломжийг өөртөө агуулсан шинэ улс төрийн бодлогын хөдөлгөгч хүч болсон үндэсний сонирхол, эрх ашиг дээрээ нэгдэх хэрэгтэй байна. Үндэсний үзэл баян хоосны ялгааг ойртуулж, намчирхан хуваагдсан зүй бусыг гэтлэн, ахуй амьдрал, шашин шүтлэгийн зааг ялгааг зөөллөн үндэсний эв нэгдлийг бэхжүүлэх нь дамжиггүй.

Гүжир овогт Намдагийн Батцэрэг. 2010 оны 10 дугаар сар 01.

Эх сурвалж: “www.facebook.com/battsereg”