Тухайлбал, мэс заслын дараа эсвэл яс хугарч, бэртсэн үед архи уухад хурдан эдгэрдэг гэх мэт. Бидний дунд ам дамжин яригддаг эдгээр хэвшмэл ойлголтууд үнэн хэрэгтээ анагаах ухаанаар хэрхэн тайлбарлагддагийг Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн их эмч С.Мөнхтуяагаас тодруулсан юм.

Архи уухаар даардаггүй

Ялангуяа өвлийн улиралд энэ яриа тун хүчтэй газар авдаг. Хүйтэнд “дотроосоо халъя” гээд архи ууж эхэлдэг. Гэтэл үнэхээр архи уухаар даардаггүй байсан бол согтуугаар гудамжинд хөлдөж амь насаа алдах хүн байхгүй байсан биз.
Шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарлавал, согтууруулах ундааны үндсэн найрлагад калори буюу илчлэг хамгийн ихээр агуулагдаж байдаг бөгөөд үүний нөлөөгөөр түр зуур судас тэлж, бие халуун оргих мэдрэмж төрдөг байна. Гэсэн ч энэ нь хэсэг хугацаанд л явагдаж, дахин судас агшин даарч эхэлдэг. Харин энэ хэсэгхэн хугацаанд бие эрхтнийг бүхэлд нь гэмтээж, үйл ажиллагааг нь дарангуйлж амжина. Бага зэргийн идэвхтэй хөдөлгөөн хийх төдийд хүний биеийн дулаан ихсэж, даарахаа больж болохоор байхад архийг сонгох нь түүний нөлөөнд авталтыг нэмэгдүүлэхээс өөр ашиггүй. “Шүд өвдөхөөр спиртээр зайл” гэх нь ч бий. Архи хүний эд эсийг гэмтээж, ажиллагаагүй болгодог тод жишээ энэ.

Архи шарханд сайн

Энэ яриаг батлах гэсэн мэт эмнэлгээр нэг архидалт болдгийг мэдэхгүй хүн байхгүй биз. Ялангуяа мэс засалд орсны дараа болон ясны хугарал бэртэлтэй үед архи уух сайн гээд эргэлтээр очсон нэгэн нь хүртэл шил шилээр зөөнө. Ханиад хүрсэн ч “архи сайн” гэнэ. Үнэндээ мэс заслын дараа согтууруулах ундаа хэрэглэвэл шарх маш хурдан сэдэрч, үрэвсэх хандлагатай байдаг байна. Ясны бэртэл, ханиаданд бол бүр ч сөрөг нөлөөтэй. Согтууруулах ундаанд агуулагддаг этилийн спирт нь хүний биеийн дархлааны системийг гэмтээж, сулруулдаг учир ямар ч төрлийн өвчний эдгэрэлтийг удаашруулж чаддаг “увидастай” аж. Ясны бороолтын үед архи хэрэглэвэл бороолтыг улам удаашруулдгийг шинжлэх ухаанаар тогтоогоод удаж байна.

Улаан дарс цус төлжүүлдэг

Зуун грамм дарс оройдоо уухад хүний биед ашиг тусаа үзүүлж чаддаг гэх ч үнэндээ энэ хэмжээгээ барьж чадах нэгэн ховор. Тэгээд ч шинжлэх ухаан хөгжсөн өнөө цагт цус төлжүүлэх олон төрлийн бүтээгдэхүүн, дээрээс нь биед хэдэн зуу дахин ашигтай хүнсний ногоо байсаар атал согтууруулах ундааг сонгох нь тун зохисгүйд тооцогдож эхэлжээ.

Хүний бие спиртийн дутагдалд ордог

Энэ ойлголтыг шинжлэх ухаанд одоогоор хэн ч батлаагүй байна. Угаас спиртэнд “ашиглачихаар” сайн агууламж нэг ч үгүй тул хүний биед түүгээр дутагдах нь ор үндэсгүй юм. Гагцхүү архинд орсон, архины хараат болж өвчилсөн хүний бие махбодь л хордож дассан хороо нэхэх үзэгдэл гардаг аж.

Архи уухаар тайвширдаг

Манайхан хэн нэгэнтэй ам зөрөлдөөд эсвэл өчүүхэн жижиг зүйл дээр бухимдчихаад түүнийгээ архиар “тайлах” гэж хошуурцгаадаг. Гэтэл үнэндээ архи таны “зовлонг сонсоод, толгойг илсэн” учир тайвшраад байгаа хэрэг огт биш. Согтууруулах ундаа нь этилийн спирт учир хүний уураг тархинд шууд нөлөө үзүүлж, сэтгэн бодох, зөв үйлдэл хийх боломжийг нэн даруй хязгаарладаг. Архи уугаад нэг удаа тасрахад хүний тархинаас 20 мянган эс дахин сэргэхгүйгээр үхдэг тухай өмнө нь сануулж байсан. “Тайвшрах” нэрээр архидан согтуурахын хэрээр тархины эд эс үхэж, улмаар тэнэгрэл үүсч, ой санамж алдагдаж эхэлдэг. Угаас этилийн спирт шууд тархинд хүрч гэмтээн, дарангуйлал үүсгэдэг. Хорин нас гараад архи ууж, “тасарч” эхэлсэн хүн 38 настайдаа архины тэнэгрэлд хүрч, барьсан тавьснаа мартаж эхэлнэ. Эрүүл хүн галзуу хүнээс айж, галзуу нт согтуугаас эмээдэг гэсэн үг үүний тайлбар юм.

Архи уухын өмнө хоол ид

Зарим хүмүүс архи уухын өмнө их хоол идэх, эсвэл ургамлын тос уухыг нэгэндээ “зөвлөж”, өөрсдөө хэрэгжүүлдэг. Үнэхээр согтохгүй байгаа мэт санагдаж байна гэдэг ч энэ нь ходоод эхлээд хоолоо боловсруулж байх үе аж. Хоол боловсрогдож дууссаны дараа архийг задалж эхэлдэг учир согтолтыг хойшлуулахаас бус бие, оюун санаанд үзүүлэх өөрчлөлтөд огт нөлөөлөхгүй. Үүнийг манайхан “салхинд цохиулах” гэж ярьдаг. Харин энэ нь хоолоо шингээчихээд архи нь нөлөөлж буй нь тэр байдаг аж.

Шар айраг-Зөв сонголт

Сүүлийн үед залуусын дунд архинаас татгалзаж байгаа нь энэ гээд ялгаагүй хор нөлөөтэй шар айргийг ихээр хэрэглэх болсон нь харагдаж байгаа. Эмэгтэйчүүд ялангуяа шар айраг ихээр хэрэглэж, мөнхийн залуу гоо сайхнаа үгүйхийж байна. Архи, шар айраг гээд бүхий л согтууруулах ундааны гол агууламж калори нь цусанд орж, өөхлөх, таргалах үндсэн шалтгаан болдог аж. Өөхний хүчлийг нэмж, целлюлит буюу хэвлийн хэсгээр илүүтэй нөлөөлж харвин сууж эхэлдэг байна.

Зүгээр, зүгээр ганц уучих

Хаа газар ажиглагддаг нэг зүйл бол энэ. Архинаас татгалзаж буй нэгнийгээ “шахаж”, “байнга уухгүй юм чинь зүгээр” гэж “сэнхрүүлдэг”. Хичнээн дургүй байсан ч хүн хүн онцлогоосоо шалтгаалж бусдын нөлөөнд автан, архидан согтуурдаг.
Хэн нэгнээр шахуулж, согтон, үүний улмаас асуудалд өртсөн шүүхэд хүртэл гомдол гаргах эрхтэй гэдгийг санаж авах хэрэгтэй.

Архиа бага уу, айргаа тааваар уу

Монголчууд бид айргийг ухаан орох үеэс нь хүүхдүүддээ уулгаж эхэлдэг. Гэтэл шинжлэх ухаанаар айргийг согтууруулах ундааны төрөл зүйлд зүй ёсоор хамруулдаг юм. Ялангуяа намрын айргийн хатуулаг 23 хувь байдаг нь шар айраг, дарснаас ч өндөр үзүүлэлт аж. Хар балчраасаа айраг ууж өссөн хүүхэд идэр насандаа архинаас хараат болох, архинд донтох эмгэгтэй болох магадлал асар өндөр байдгийг мэргэжилтнүүд сануулсаар байна. Эцэг эх нь айраг уусан үед олдсон хүүхэд ургийн гажиг, оюуны хомсдолтой байгаа нь тандалт, судалгаагаар нотлогдсоор байна. Оюуны хомсдолтой хүүхэд хамгийн ихээр айрагны хэрэглээ өндөртэй бүс нутагт байгааг эмч, мэргэжилтнүүд тогтоожээ. Хөдөөгийн сайхан эрүүл агаарт, эрүүл хүнс хэрэглэн аж төрж буй эцэг эхээс элдэв төрлийн ужиг өвчинтэй, оюуны хомсдолтой хүүхэд гарч байгаа нь гагцхүү үүнтэй холбоотой аж. Брашик гэж нэрлэдэг ахуйн аргаар исгэсэн ундаа нь ч ялгаагүй янз бүрийн хорт бодис үржин, метилийн спирт болж мэдрэлд нөлөөлдөг согтууруулах бодис юм.

Архинаас огцом гарч болохгүй

Архинаас огцом гарвал бие эрхтэн доройтож, элэгний хатуурал болдог гэсэн яриа мөн байдаг. Үнэндээ өөрийгөө л эрхлүүлсэн уг яриаг энд тайлбарлая. Гуч, дөч, тавин жил архи уучихаад архинаас сая татгалздаг хүн байдаг. Архиа хаяж, амьдрах хүсэл дүүрэн байвч өнгөрсөн хугацаанд түүний бие эрхтнээс нь эрүүл үлдсэн зүйл байхгүй болчихсон байдаг аж. Нэгэнт архи хэмээх этилийн буюу ахуйн хэрэглээний спиртээр биеэ хагас зууны турш хордуулчихсан учир бүтцийн хувьд өөрчлөгдөж, хатуурч, ажиллах чадвараа бүрэн алдсан эрхтэнүүд нь эргэн сэргээгдэж чадахгүй байсаар нас баралтад хүргэдэг юм байна. Үүнийг ойлгохгүй нэгэн нь “Архинаас гараад л ингэчихлээ. Үхэхийн хооронд архийг нь уулгаад, элгийг нь дэвтээгээд байж байх минь яав” гэж мугуйдладаг.

Бага зэргийн архи хэрэглэсэн ч элэгний өөрчлөлт явагдаж, гэмтэл үүсч байдаг тул нэг ч өдрийн өмнө гэсэн архины хэрэглээгээ зогсоож чадвал таны бие эргэн сэргэх боломж нэг дахин илүү байна гэдгийг үүгээр онцолж байна.
Харин эмч мэргэжилтнүүдийн зөвлөж буйгаар архи, тамхинаас гарах хамгийн сайн, батлагдсан арга нь шууд хаях гэнэ. Архи, тамхинаас гарснаар наймхан цагийн дотор эерэг өөрчлөлтүүд гарч эхлэн, улмаар амтлах үнэрлэх мэдрэмж сайжирч, өнгө зүс орж, элэг, зүрх судасны ажиллагаа сайжирч эхэлдэг байна.

Архи, согтууруулах ундаа гэдэг нь мансууруулах бодис бөгөөд этилийн спирт, ус хоёрын холимог юм. Хоёр хувиас дээш алкоголь агуулсан зүйлийг согтууруулах ундаанд орно. Архинд уураг, амин хүчил, эрдэс бодис гээд хүний биед сайнаар нөлөөлөх зүйл нэгээхэн ч үгүй. Харин эсрэгээрээ калори буюу илчлэгийг хамгийн ихээр агуулж, сахар болж биед задран, биеэс ус, нүүрс хүчлийн хий болон шингэн, шүлс, хөлс, хөхний сүүгээр дамжиж гардаг.

Нийгмийг нөмөрсөн хар тахал болчихоод буй архидан, согтууралтай тэмцэхэд олон талын үйл ажиллагаа хэрэгтэй. Төрийн зүгээс хийх бодлого, үйл ажиллагаанаас өмнө иргэд бид өөрсдөө, өөрсдийнхөө хүрээллээс “тэмцлийн” аянаа эхлүүлэх хэрэгтэй юм. Архинд автаж байгаа нийгмийг улам дэвэргэх биш үнэн бодит хор хохирлыг ойлгож, таних нь чухал юм. Үүний нэг нь дээрх мэт хэвшмэл буруу ойлголтуудаас салах цаг нь болжээ. Биднийг буруу ойлголтоосоо салаагүй байхад ирээдүй хойч үеийнхэн минь “өвлөж” аваад, “хэрэгжүүлж” эхэлнэ гэдгийг хатуу анхаарна уу.

Н.Гантуяа