2011-10-142011 онд МХЕГ-аас хэд хэдэн удирдамжийн дагуу геологи уул уурхайн чиглэлд хяналт шалгалт хийсэн.
Шалгалтаар уурхайн нөхөн сэргээлтийн асуудал урт нэртэй хуулийн хэрэгжилтийг хэрхэн биелүүлж байгааг шалгасан юм. Шалгалтын талаар МХЕГ-ын Геологи, уул уурхайн хяналтын хэлтсийн дарга Б.Баатарцогттой ярилцлаа.
-Шалгалтыг хэдэн аймагт явуулсан бэ?
-Энэ удаагийн шалгалтын онцлог нь аймгуудын мэргэжлийн хяналтын газрынхантай хамтарч хийснээрээ илүү үр дүнтэй болсон. Шалгалтын гол зорилго урт нэртэй хуулийн хэрэгжилтийн байдлыг шалгаж дүгнэлт өгөх зорилготой. Засгийн газрын 2011 оны 177 дугаар тогтоолын хил хязгаарлалтанд орж үйл ажиллагаа явуусан 246 аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг газар дээр нь зогсоох, үйл ажиллагааг хязгаарлах шалгалтыг нийт зургаан аймагт хийж гүйцэтгэлээ.
Шалгалтыг хоёр чиглэл гарч хийсэн. Шалгалтанд хамрагдсан Архангай. Төв, Булган, Дархан, Сэлэнгэ, Хэнтий зэрэг аймгуудад аитны олборлолт баяжуулалт явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд хамрагдсан. Нийт 100 гаруй аж ажуйн нэгж шалгадсанаас 73 уурхайн уйл ажиллагааг зогсоогоод байна.
-Дээрх газруудад нөхөн сэргээлтээс илүү Орхон голын бохирдлын асуудал тулгамдсан асуудал болоод байгаа. Энэ талаар ямар ажил хийсэн бэ?
-Орхон голын бохирдлын асуудлаар давхар шалгалт хийсэн. Шалгалтын хүрээнд ажлын хэсэг Архангай аймгийн Цэнхэр суманд ажиллаж тус суманд тусгай зөвшөөрөлтэй ажилладаг хоёр том аж ахуйн нэгж бодох “Алтан-Дорнод Монгол”, “Монгол газар” компанийн лицензтэй газар хамтран ажиллах гэрээ байгуулж ажилласан 20 компанийн үйл ажиллагааг зогсоосон байгаа.
Мөн дээрх компаниудыг талбайг чөлөөлөх ажлыг албадан гүйцэтгүүлсэн. Одоогоор Орхон голын орчимд нөхөн сэргээлтийн ажил гүйцэтгэж байна. Нөхөн сэргээлтийн ажлыг “Монгол газар” компани хариуцан хийж байгаа.
-Эзэнгүй орхигдсон эвдрэлд орсон хичнээн газар байна бэ?
-2009-2010 онд 15 аймгийн хэмжээнд зөвхөн уул уурхайн болон гар аргаар ашигт малтмал олборлогчдын үйл ажиллагаанд өртөж, эзэнгүй орхигдсон газрын тооллого судалгаагаар манай улсын 15 аймгийн 56 сумын нутгийн 500 гаруй нугж талбарт 3984 га газар эвдрэпд орж орхигдсон гэсэн тооцоо гараад байгаа.
Үүний 60 гаруй хувь нь хайгуулын болон ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулсан 141 орчим компанийн нөхөн сэргээлгүй орхисон газар. Энэ судалгаагаар эрэл хайгуулын ажиллагааны улмаас 1700 гаруй, олборлолтын улмаас 14 мянга гаруй га газар эвдрэлд орсон нь тогтоогдсон.
-Эзэнгүй хаясан талбай, эвдэрсэн газрын нөхөн сэргээлтийг буруутай эздээр нь дахин хийж гүйцэтгүүлэх талаар арга хэмжээ авсан уу?
-Ер нь тухайн компани нөхөн сэргээлт хийгээгүй орхисон тохиолдолд авах арга хэмжээ ч хууль, дүрэм журам дээр нь тодорхой заачихсан. Гэвч яг хариуцлага тооцох шатандаа очоод хэрэгждэггүй. Өмнөх жилүүдэд уул уурхайн үйл ажиллагаа тасралтгүй хурдтай өсөж, хайгуул, олборлолт эрчимтэй явагдсан.
Үүнтэй холбоотойгоор нөхөн сэргээгдээгүй талбайн хэмжээ нэмэгдэх нь тодорхой юм. Өнөөдөр олборлосон газартаа маргааш нь нөхөн сэргээлт хийх боломжгүй байх талтай. Энэ нь юутай холбоотой гэхээр орд газрын олборлолтын технологитой холбоотой.
Иймэрхүү шалтгааны улмаас нөхөн сэргээлт хийхгүй байгаа мэт харагддагийг үгүйсгэх аргагүй. Үнэнийг хэлэхэд сүүлийн үед нөхөн сэргээлт харьцангуй сайжирч байгаа шүү. Биологийн нөхөн сэргээлтийг мэргэжлийн түвшинд хийхэд анхаарах хэд хэдэн зүйл байдаг.
Биологийн нөхөн сэргээлтийн аргачлалуудыг сайжруулах, энэ ажлыг мэргэжлийн хүмүүсээр хийлгэх шаарддага тавих нь зүйтэй.
-Одоогийн байдиаар хичнээн га-д нөхөн сэргээлт хийгдсэн бэ?
-2010 оны бащщаар 10 мянга гаруй га талбай олборлолтод өртсөнөөс техникийн нөхөн сэргээлт хийсэн талбай нь 8000 га гаруй. Харин биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн талбай 3500 орчим га гэсэн тоо гарсан.
-”Алтан дорнод Монгол” компани нөхөн сэргээлт хийхгүй гэж мэдэгдээд байгаа. Ямар хариуцлага тооцох, нөхөн сэргээлтийг хэрхэн хийлгэх талаар яам болон холбогдох байгууллагууд хэрхэн ажиллаж байна вэ?
-”Алтан дорнод Монгол” компани Монгол Улсыг Олон улсын шүүхэд өгсөн шүү дээ. Шүүхийн шийдвэр Монголын талд гарсан. Тэр хүрээнд холбогдох яамдын төлөөлөл оролцсон ажлын хэсэг байгуулагдсан. БОАЖЯ-ны хувьд “Алтан дорнод Монгол” компанийн ашиглаж байсан тусгай зөвшөөрөлтэй бүх талбайн экологийн хохирлыг тооцох юм.
Үүний дагуу хохирлыг тус компаниас нэхэмжлэн гаргуулж, мэргэжлийн байгууллагаар нөхөн сэргээлт хийлгэхээр төлөвлөж байна. Яамдад байгуулагдсан ажлын хэсэг Архангай, болон Заамар сум Сэлэнгэ аймаг дахь экологийн хохирлыг тооцож гаргасан.
Мөн Архангай аймагт байгаа тусгай зөвшөөрөлтэй зургаан талбайд л гэхэд 144.2 тэрбум төгрөгийн хохирол учруулсан гэсэн урьдчилсан тооцоо гараад байна. Энэ мэтээр экологи, эдийн засгийн бүх хохирлыг тооцож, нөхөн сэргээлт хийлгэх ажлыг БОАЖЯ, ЭБЭХЯ-тай хамтран зохион байгуулна.
Хохирлын үнэлгээ эцсийн байдлаар гараад ирвэл цаашид авах ажлууд тодорхой болчино. Архангай аймрийн Цэнхэр суманд үйл ажиллагаа явуулж байгаа “Алтан дорнод Монгол” компанид удаа дараа шалгалт хийсэн. Үүний дүнд туслан гүйцэтгэгч аж ахуйн нэгжүүдийг гэрээгээр ажиллуулж байгаа үйлдлийг нь хууль бус хэмээн улсын байцаагчийн акт гаргаж, үйл ажиллагааг нь зогсоосон.
Харин аж ахуйн нэгжүүд улсын байцаагчийн тавьсан акт, лац ломбо, битүүмжлэлийг хөндсөн. Иймд уг хэргийг Цагдаагийн ерөнхий газарт шилжүүлэн эрүүгийн хэрэг үүсгэчихсэн байж байгаа. Тодорхой хэлбэл, үйл ажиллагааг нь зогсоосон бүх аж ахуйн нэгжийн асуудал хуулийн байгууллагад шилжсэн гэсэн үг.
Харин нөхөн сэргээлтийн хувьд “Алтан дорнод Монгол”, “Монгол газар” компаниудад уурхайн хаалтын төлөвлөгөө боловсруулж ажиллах албан шаардлагыг өнгөрсөн жил өгсөн. Гэтэл үүний дагуу төлөвлөгөө боловсруулж, мэргэжлийн хяналт болон холбогдох газраар батлуулж, хянуулж ажиллаагүй.
Ийм учраас эдгээр компанид уурхайн ажлын зохих зөвшөөрөл олгоогүй. Тэгэхээр тэцд байсан бүх аж ахуйн нэгж хууль бус үйл ажиллагаа явуулсан гэдэг үндэслэлээр хаагдсан гэж ойлгож болно.
-Гар аргаар олборлолт явуулж байгаа, орхигдсон эзэн нь тодорхойгүй газруудыг улсын төсвийн хөрөнгөөр нөхөн сэргээхээр болсон. Энэ асуудал ямар шатанд явна вэ?
-Гар аргаар ашигт малтмал олборлогчдын үйл ажиллагаанд манай зүгээс хяналт тавихад хүндрэлтэй байдаг. Өнгөрсөн онд улсын хэмжээнд хийсэн шалгалт тооллогоор хувиараа ашигт малтмал олборлогчдын ухаж орхисон газар 400 орчим га байгааг тогтоосон.
Үнэндээ сүүлийн үед гар аргаар ашигт малтмал олборлогчид маань техникжсэн, хүчирхэгжсэн. Өөрөөр хэлбэл, гараараа, хүрзээр биш машин техник ашиглаж ухдаг болжээ. Металл хайгчтай, хоёр гурвуулаа нийлээд нөхөрлөл гэдэг нэрийн дор уурхайн хэмжээний олборлолт явуулдаг болсон.
Эксковатор, бульдозер, усан буу гээд уул уурхайн хүнд машин механизм ашигладаг. Бид гар аргаар гэж нэрлээд байгаа боловч үнэн чанартаа өөрчлөгдсөн. Уг нь Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орж, хувиараа ашигт малтмал олборлогчид нөхөрлөл байгуулж ажиллах эрхтэй.
Энэ журмын хэрэгжилтийг шалгахад нэлээд зөрчил илэрч байна. Заамарт ажилладаг таван нөхөрлөлийн үйл ажиллагааг бид зогсоосон. Мөн Уянга, Говь-Алтай, Ховд аймагт нинжа нар хууль зөрчиж буй асуудлыг зогсоох, тараах ажил зохион байгуулдаг ч хүн хүч хүрдэггүй.
Үүний зэрэгцээ алт болон жоншны үндсэн ордод ажилладаг нинжа нар нэмэгдсээр байна.
-Тэгвэл хэдэн жилийн дараагаар нөхөн сэргээлт бүрэн хийгдсэн гэж үзэж болох вэ?
-Тодорхой тоо хэлэх боломжгүй. Өнөөдөр эзэн нь тодорхойгүй газруудыг улсын төсвийн хөрөнгөөр нөхөн сэргээнэ гэсэн ч нөөц нь бүрэн дуусаагүй байвал хэцүү.
Н.Бэлгүтэй
Эх сурвалж: “Улаанбаатар таймс”
.jpg "Томруулж харах")
