Дарамбалсангийн дүрийг бүтээн мэргэжлийн хүмүүсээс өндөр үнэлгээ авсан бол энэ дүрийг бүтээснээс нь хойш ард иргэд түүнийг хорсол зэвүүцлийн харцаар харж жигшин зэвүүцэх болсон.

Юуны учир нэг дүрээрээ ийн хоёр янзаар үнэлэгдсэн юм бол. Үүний учрыг амилуулсан дүр нь тайлна. Тэрбээр “Саран хөхөө” жүжгийн Бадарчин, “Амьдрал чиний төлөө” жүжгийн Дарамбалсан, “Нууц амраг чинь больё” жүжгийн До багш, “Эдип” жүжгийн Керонт гээд л олон дүрийг амилуулж үзэгч түмэнтэйгээ учруулсан жүжигчин.

Баттөмөрийг давхар нервтүүлсэн Дарамбалсан
1937 оны хэлмэгдүүлэлтийн үеийг харуулсан “Амьдрал чиний төлөө” жүжигт тэрбээр хэрцгий догшин Дотоод яамны төлөөлөгчийн дүрд тоглосон юм. Түүний нэрийг Дарамбалсан гэнэ. Дарамбалсан харгис хэрцгийгээрээ зартай нэгэн бөгөөд түүний эрүү шүүлтийг давж гарна гэдэг тун бэрх.

1937 оны хар өдрүүдийг энэ үеийнхэн болон хойч ирээдүй хэзээч битгий мартаасай гэсэвдээ зохиолч энэхүү зохиолоо бодит амьдралаас сэдэвлэн бүтээсэн гэдэг. Харин Баттөмөр Дарамбалсангийн дүрээрээ тэр айхтар харгислал монголчуудыг дахин бүү дайраасай хэмээн үнэн голоосоо хүсч бүхий л хичээл зүтгэлээ гарган байж бүтээсэн.

Тиймдээ ч тэр Дарамбалсангийн дүрээр хүмүүсийн зэвүүцлийг төрүүлж чадсан. Гэхдээ ямар ч хүн энэ муу Дарамбалсанг уу гэж зүхэж байхад Баттөмөр дотроо түүнийг өмөөрч суудаг байсан гэх. Учир нь тэр энэ үйлдлийг хийхгүй бол өөрөө хэлмэгдэх магадлалтай.

Өөрөөр хэлбэл амьд явахын тулд, амиа авч гарахын тулд л тэр ийм ажил хийж байгаа хүн. “Амьдрал чиний төлөө” гэдэг жүжгийн нэр нь хүртэл ийм утга санаатай юм билээ. Амьдралын төлөө зүтгэж байгаад аргагүй хүчин мөхөстөж байгаа тийм л хүний дүрийг Баттөмөр Дарамбалсангаар гаргах гэж зүтгэсэн.

Тэр хичээл зүтгэл нь ч талаар болоогүй. Баттөмөрийн аав цэргийн хүн байсан гэдгийг “Амьдрал чиний төлөө” жүжгийн найруулагчаар ажилласан Түвшин мэддэг учраас түүнд итгэж энэ дүрийг оноосон биз. Багаасаа цэргийн “амьдралаар” амьдарсан түүнийг Дотоод яамны ажилтны дүрийг гайгүй сайн гаргах байх гэсэн найруулагчийн итгэлийг тэр алдсангүй.

Тэгээд ч Дарамбалсан жүжигчин Баттөмөрөөс үнэхээр их бяд шалгасан учраас тэр энэ дүрдээ хайртай байдаг гэсэн. Баттөмөр тайзан дээр Дарамбалсанд тэр чигтээ уусан орж яг түүний амьдралаар амьдарч байлаа. Дарамбалсанд бүрэн уусан орсон Баттөмөр тайзнаас бууж ирэхдээ усан хулгана болтлоо норчихсон байдаг байв.

Хэдийгээр нэг талаас тайзны том том гэрлүүдэд шарагдаж хөлс нь цутгах ч нөгөө талаас хүнд хилс хэрэг тулгах гэж зүтгэн нервтэж байгаа тэр их нерв түүнийг өөрийн эрхгүй бухимдуулж хамаг биеийнх нь хөлсийг чийхруулдаг байсан гэдэг. Баттөмөрийн бүтээж буй дүрдээ хэрхэн уусан ордгийн тод жишээ энэ.

Эсрэг дүр ч таашаагдаж болно
Тэрбээр Наранбаатарын найруулсан “Нууц амраг чинь болъё” жүжигт бас л эсрэг талын дүрд тоглосон. До багш гэх түүний дүр нь олон мянган багш нарын дунд байдаг цөөхөн муу багшийн нэгэн төлөөлөл нь. Оюутан залууст зориулагдсан энэ жүжгийн До багшаар тэр амьдрал эрээнтэй бараантай гэдгийг үзэгчдэдээ ойлгуулахын сацуу хүн бүр адил байдаггүй гэдгийг харуулахыг зорьсон гэдэг.

Санамсаргүй тохиолдлоор жүжигчин гэх мэргэжлийг эзэмшсэн тэр энэ дүрээрээ олон хүний талархлыг хүлээсэн. Эсрэг талын дүр ч гэсэн хүмүүст таашаагддаг гэдгийг тэр харуулж чадсан. Сонирхуулахад тэр ангийнхаа андыг дагаж СУИС дээр очоод тун санамсаргүйгээр жүжигчний мэргэжлийг сонгосон юм билээ.

Тэднийг урлагийн сургууль дээр ирээд байхад нь хэсэг хүүхэд нэгэн ангийн үүдэнд шаваад байж л дээ. Сониуч зандаа хөтлөгдөн тэдэн рүү яваад очвол жүжигчний ангид шалгуулахаар дугаарлан зогсож байсан ньтэр гэнэ. Ингээд л тэр жилээ
жүжигчин болохоор шийдээд шалгалт өгч тэнцэн жүжигчин болсон юм билээ.

Aну хатны эрэлхэг баатар
Жүжигт ч кинонд ч гол дүрд тоглохоос туслах дүрд тоглох нь хэцүү гэдэг. Жүжигчин хүний жинхэнэ ур чадвар туслах дүрээр илэрдэг болохоор тэр. Баттөмөр хэд хэдэн туслах дүр бүтээсэн. Өөрөөр хэлбэл УДЭТ 80 жилийнхээ ойд зориулж “Ану” хатан жүжгийг тайзнаа амилуулсан юм.

Олон туслах дүртэй энэ жүжгийн баатар эрсийн нэг нь тэр. Тайзан дээр гараад орох тэрхэн агшинд эртний баатар эрс үнэхээр л ийм эрэлхэг дайчин байсан болов уу гэх сэтгэгдлийг тэр энэ дүрээрээ харуулсан.

Усны төлөөх дайн
Мэдээж Баттөмөр дан эсрэг талын дүр бүтээгээд байдаг жүжигчин биш ээ. Эерэг дүрүүд түүний урын санд цөөнгүй бий. “Шар тэнгисийн тарчлаан” жүжигг гэхэд гол дүрийн дайтай туслах дүр бүтээсэн.

Байгаль экологийн асуудал хөндсөн, хойч ирээдүйдээ санаа зовж буй хүний сэтгэлийн харууслыг харуулсан энэ жүжигт тэрбээр багийн ахлагчийн туслахын дүрд тоглосон юм. Ус хэмээх чандмань эрдэнэ байхгүй болбол энэ замбуулинд хүн гэдэг амьтан ямар хөөрхийлөлттэй байдалд орохыг энэ жүжиг маш тодоор харуулдаг.

Тэр тусмаа ахлагчийн туслахын үүрэг бүр ч их. Ам нь ойлголцож гол нь харласан хүмүүс сүүлийн балга усаа хадгалж буй ахлагчийн туслахаас дусал ус гуйн царайчлах нь үнэхээр өрөвдмөөр. Үнэхээр хүмүүн бид эх байгальтайгаа буруу харьцаж ус хэмээх чандмань эрдэнээ ширгээчихвэл ямар хэцүү байдалд орохыг тэр энэ дүрээрээ их сайн гаргасан.

Тэр тусмаа ирээдүй хойч болсон хүүхэд багачууд маань түүний энэ дүрийг тун талархан хүлээн авдаг. Энэ нь түүний жүжиглэлтийн бас хэр итгэл үнэмшилтэй тоглож буйн баталгаа. Хамгийн мэргэн шүүгчид үзэгчид байдаг гэдэг. Үзэгчдэд тэр тусмаа бяцхан багачуудад үнэлүүлнэ гэдэг жүжигчний хувьд том үнэлгээ билээ.

Баттөмөр буюу Аргуун баатар
“Дүр бүхний цаана” булангийн маань гол баатар сүүлийн үед орой бүр айлын хойморт зочилдог болоод байгаа. Өөрөөр хэлбэл МҮОНТ-ийнхний бүтээж буй “Өдөр өдрийн нар” кинонд эмчийн дүр бүтээж байна. Мөн удахгүй Драмын театрын тайзнаа тавигдахаар бэлтгэл сургуулилтандаа ороод байгаа “Тэнгэрийн хүү” түүхэн жүжгийн Аргуун хэмээх баатрын дүрд тоглож байгаа гэсэн.

“Удамд нь ганц ч урлагийн хүн байхгүй байхад чиний жүжигчин болдог гэж юу байхав” гэсэн хатуу үгийг аав, ээжээсээ сонссон ч өөрийн зүрх сэтгэлээ даган энэ мэргэжлийг эзэмшсэнийнхээ гавьяаг тэр эдгээр олон дүрүүдээрээ харуулж яваа. Тэгээд ч түүнд найруулагчид гол болоод туслах дүр даатгахдаа тун таатай байдаг гэсэн.

Энэ ч бас түүний жүжиглэлтийн ур чадвар өндрийн баталгаа юм.

Х.Сэдэв
Эх сурвалж: “Улаанбаатар таймс”