Үүнээс 100 гаруй тэрбум тонныг нь хүрэн нүүрс буюу эрчим хүчний нүүрс эзэлдэг аж. Дэлхийн зах зээлд өндөр үнээр борлуулдаг, металлургийн зориулалтаар ашиглах боломжтой коксжих ба чулуун нүүрстэй харьцуулахад хүрэн нүүрс нь насжилтын зэрэг, илчлэг багатай, хувиралд хялбар орох шинж чанартай гэнэ. Иймээс хүрэн нүүрс зэрэглэл, зиндаа доогуурт тооцогддог. Тодруулбал, чулуун нүүрс 90 орчим хувийн нүүрстөрөгч агуулдаг бол хүрэн нүүрснийх ердөө 35-70 хувь.

Коксжих нүүрсний дулаан гаргах чадвар өндөр, төрөл бүрийн химийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрт ашиглах боломжтой бөгөөд дэлхийн зах зээлд хүрэн нүүрснээс 3-4 дахин өндөр үнэтэй байгаа юм. Гэлээ ч одоогоор төдийлэн тоогдохг үй, хямд гэгдээд буй хүрэн нүүрсний нөөцийг ашиглан дэлхийн зах зээлд үнэд хүрэх, воск, шатах хий болон шингэн түлш зэрэг олон төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой. Ер нь бол неф тээс гарган авдаг бүх төрлийн бүтээгдэ хүү нийг нүүрснээс гарган авах боломж той байдаг гэнэ. Тухайлбал, хүрэн нүүрсийг коксжуулах технологиор боловсруулж хагас кокс, нефтийн давирхай, шатдаг хий гарган авах боломжтой байдаг аж.

Хагас кокс гэдэг нь хүрэн нүүрсийг 500-600 температурт нэрж утаа, чийгийг нь багасгасан хатуу бүтээгдэхүүн юм. Түүнийг металлург, утаагүй түлш, өнгөт металлын боловсруулах үйлдвэр болон эмнэлгийн салбарт ашигладаг юм байна. Манайд утаагүй түлшний хэд хэдэн үйлдвэр байгуулагдаж, “МАК”, “Шарын гол-энерго”, “Нако” зэрэг компани нүүрсийг уг аргаар боловсруулан үйлдвэрлэл явуулж буй. Нэг тонн хагас кокс олон улсын зах зээл дээр 150-200 орчим ам.долларын ханштай байна.

МОНГОЛ УЛС ХҮРЭН НҮҮРСНИЙ АРВИН ИХ НӨӨЦТЭЙ

Манай орны хувьд хүрэн нүүрс эрчим хүчний гол эх үүсвэр гэж хэлж болно. Эрчим хүчнийхээ 90 гаруй хувийг зөвхөн хүрэн нүүрснээс гарган авдаг болохоор тэр. Хүрэн нүүрс амархан задардаг тул ганц манайд ч гэлтгүй дэлхийн олон оронд эрчим хүчний болон хими технологийн зориулалтаар ашигладаг байна. ХБНГУ, ОХУ, АНУ, Энэтхэг, Австрали болон Европын бусад орнуудад олборлож буй хүрэн нүүрсний дийлэнх хэсгийг цахилгаан эрчим хүч гарган авахад ашигладаг. Грек улсын эрчим хүчний 50 гаруй, ХБНГУ-ын 24.6 хувийг хүрэн нүүрсний цахилгаан станцаас гарган авдаг байна. Манай орны хувьд цахилгаан гарган авах эрчим хүчний нүүрсний хэдэн зуун жилийн нөөц бий. Зүүн бүсийн Дорнод, Сүхбаатар, Хэнтий аймагт хүрэн нүүрсний орд олноор оршдог байна.

Өнгөрсөн оны байдлаар тэдгээр аймгуудад нийт 920 сая орчим тонн нүүрсний нөөц бийг тогтоогоод буй юм. Тодруулбал, Дорнод аймгийн 11- 287 сая тоннын нөөцтэй Чандгана тал, Адуунчулуун, Хөөт, Баян-Ус, Булангийн хоолой, Зүүнбулаг, Сүхбаатар аймгийн 4-51 сая тоннын нөөцтэй Сайн хөөвөр, Талбулаг зэрэг хүрэн нүүрсний олон уурхай бий. 1980-аад онд ОХУ-ын шинжээчид Шивээ-Овоо, Адуунчулуун, Багануурын нүүрсний ордод ажиллаж байж. Тэд нүүрснээс шингэн түлш гарган авах технологиор 86-90 хувийн шингэн түлш буюу нефтийн бүтээгдэхүүн гарган авах боломжтой хэмээн дүгнэж байжээ. Ер нь өндөр зэрэглэлийн нүүрстэй харьцуулахад хүрэн нүүрс газрын тос, шингэн түлш гарган авахад илүү тохиромжтой байдаг аж.

Дэлхийн зах зээл дээр эрчим хүч гарган авах нүүрстөрөгчийн гаралтай түүхий эд (нефть, хий)-ийн хомсдол үүсч байгаа энэ үед хүрэн нүүрсний зах зээлийн ач холбогдол их юм. АМГ-ын Нүүрс, судалгааны хэлтсийн Туршилт судалгааны тасгийн дарга Ж.Батбилэгийн хэлснээр уул уурхайн үйлдвэрлэл хөгжсөнөөр ойрын хугацаанд Дорнод аймагт 100 мВт орчим, Сүхбаатар аймагт 20-30 мВт, Хэнтий аймагт 20 мВт орчим цахилгаан дулааны эх үүсвэр шаардлагатай болох төлөвтэй байгаа аж. Мөн Санйшанд-Баруун-Урт-ХөөтЧойбалсан чиглэлийн төмөр зам барих төсөл эхлэхтэй холбоотойгоор ихээхэн хэмжээний цахилгааны эх үүсвэр шаардагдах аж. Иймээс бүс нутгийн хэмжээнд нүүрсний олборлолт эрс өсч одоогийн байгаа хэмжээнээс 2-3 дахин нэмэгдэн, 400-600 мянган тоннд хүрэх төлөвтэйг тооцоолжээ. Дотоодын эрчим хүчний хэрэгцээгээ хангахын зэрэгцээ томоохон хэмжээний цахилгаан станцуудыг байгуулж, эрчим хүч экспортлох боломж ч бий.

НЕФТЬ, ХИМИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮН ҮЙЛДВЭРЛЭНЭ

Монгол Улс Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банкнаас арилжааны зээл авах эрхтэй болоод буй. Сангийн сайд С.Баярцогтын хэлснээр анхны арилжааны зээлийг стратегийн ач холбогдол бүхий төслүүдэд зарцуулах гэнэ. Уг асуудлыг Засгийн газрын төвшинд хэлэлцээд хүрэн нүүрснээс нефть, химийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх төслийг хэрэгжүүлэхээр шийдвэрлэж, саналаа Азийн хөгжлийн банкинд хүргүүлэхэд нааштайгаар хүлээн авчээ. Бид нэг улсаас нефть бүтээгдэхүүний 100 хувь хараат оршдог. Одоогийн байдлаар Монгол Улс жилд нэг тэрбум ам.долларын нефтийн бүтээгдэхүүнийг импортолж байна. Цаашид уул уурхайн салбар хөгжих тусам нефтийн хэрэглээ өсөж, ганц жилд таван тэрбум төгрөг хүртэлх нефтийн бүтээгдэхүүн импортлохоор байгаа гэнэ.

Дээрх төслийг хэрэгжүүлэхэд ойролцоогоор 1.5-1.8 тэрбум евро шаардагдах аж. Энэ нь 2.5 тэрбум ам.доллар, гурав орчим их наяд төгрөг гэсэн үг. Гэлээ ч хөрөнгө оруулалтын зардлыг 1-2 жилийн дотор нөхөх боломжтойг тооцоолжээ. Ийм их хэмжээний хөрөнгийг дан ганц байгууллага санхүүжүүлж хүчрэхгүй нь мэдээж. Иймээс төслийг Азийн хөгжлийн банк, Олон улсын сэргээн босголтын банк, Олон улсын санхүүгийн корпорац, Европын Сэргээн босголтын банкнаас өгдөг арилжааны зээлүүдийг нэгтгэн санхүүжүүлж, төр хувийн хэвшлийн оролцоотойгоор хэрэгжүүлэхээр төлөвл өжээ. Одоогоор төсөлд шаардагдах хөрөнгийн санхүүжилтийн асуудлаар олон улсын байгууллагууд, ХБНГУ, БНХАУ болон дотоодын бизнес эрхлэгчдэд санал тавиад буй юм билээ.

Хүрэн нүүрснээс бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологийн хувьд хамгийн шилдэг нь ХБНГУ-д бий. Иймээс албан ёсны айлчлал хийх гэж буй ХБНГУ-ын канцлер Ангела Меркельд уг асуудлыг танилцуулах юм байна. Одоогоор үйлдвэрийн ТЭЗҮ-г боловсруулж буй бөгөөд ХБНГУ-ын мэргэжилтнүүд хэд хэдэн томоохон нүүрсний ордуудад ажиллаад Багануур, Төгрөгийн нүүрс, Сайншанд болон Улаанбаатарын ойролцоо бүсэд ч хийж болох юм гэсэн дүгнэлтийг гаргаад байгаа аж. Хүрэн нүүрсээ төмөр хүлгийнхээ “хоол” болгох уг төслийг амжилттай хэрэгжүүлж чадвал хамгийн багаар бодоход монголчууд жилд нэг тэрбум ам.доллараа гадагш урсгалгүй авч үлдэж чадах юм.

2012

1.2 сая тонн –нэг тэрбум
ам.доллар (урьдчилан
тооцоолсноор)

2008

796000 тонн

-831 сая ам.доллар

2007
1.2 сая тонн –нэг тэрбум
ам.доллар (урьдчилан
тооцоолсноор)
733000 тонн-510 сая ам.доллар

МОНГОЛ
УЛСЫН ГАЗРЫН
ТОСНЫ ИМПОРТЫН
ХЭМЖЭЭ

Ц.БОЛОРМАА

ХҮРЭН НҮҮРСНЭЭС НЕФТЬ, ХИМИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮН ҮЙЛДВЭРЛЭХЭД 1.8 ТЭРБУМ ЕВРО ЗАРЦУУЛНА
Tweet
Bolod.mn