Эрт, урьдын цагт бол хүүхнүүдийн минь ухаан нь богино, гэзэг урт байсан нь үйлийн үргүй үнэн билээ.

Өдгөө цагт энэ бичигдээгүй аман хууль эсрэгээрээ эргэсэн.

Одоогийн бүсгүйчүүд ухаан урттай, богино үстэй болсон. Улс эх орны нийгэм соёл, эдийн засгийн хөгжил, бүтээн байгуулалт, нийгмийн төлөвшил, ардчилсан засаглалд хүүхнүүдийн оруулж буй хувь нэмрийг анзаарахгүй байхын аргагүй. Манай Монгол эх орны минь хүн амын талаас илүү хувийг охид, хүүхнүүд эзэлдэг билээ.

Манай яруу алдарт эмэгтэйчүүд боловсрол, эрүүл мэнд нийгмийн халамж, хамгааллын салбарын төдийгүй гэр бүлийнхээ хүнд бэрх ачааг эрчүүлтэй мор зэрэгцэн үүрэлцэж, нийгмийн харилцааны бүхий л салбарт эрчүүдээс дутахгүй гар, бие оролцож, эх орныхоо хөгжилд цаглаш үгүй их, бодит, жинтэй хувь нэмрээ оруулсаар байгааг бахархавч баршгүй, үнэлэвч гүйцэшгүй.
Монголын хүүхнүүд нийгмийн халамж горьдогчид, хүртэгчид төдий биш, харин улс эх орныхоо хөгжлийн цар хүрээнд оюуны болон биеийн хүчний хөдөлмөр зүтгэлээ зориулж, баялгийг бүтээгчид, бүтээн байгуулалтад идэвхтэй оролцогчид юм.
Хүүхнүүд бол манай сайхан эх орны хөгжил, цэцэглэлт, үндэсний тусгаар тогтнол, айл гэрийн аз жаргалын баталгааг цогцлоон, гэр бүлийн амьдралыг тэгшилж, элбэрэл, энэрэл, хайр сэтгэл, ханийн заяаны эзэд билээ.

Монголын ард түмэн эрт дээр үеэс хүүхнүүдийг “Галын бурхад” хэмээн өргөмжлөн, эрдэм ухааны охийг хатан ухаанаар тэжээн тэтгэж, хайрлан хүндэтгэж ирсний үрээр үе, үеийн алдартай хүүхнүүдийг төрүүлсэн бус уу. 1206 онд үүсч байгуулагдсан Монголын эзэнт гүрний үеэс эдүгээг хүртэл үйлс гавьяагаараа мөнхөрсөн үе, үеийн алдар цуутай хүүхнүүдээрээ бид бахархаж байдаг.

Алунгоо эх үр хүүхдүүдээ тойруулан суулгаж байгаад бүгдэд нь ганц сум өгөөд За миний хүүхдүүд ээждээ эдгээр сумыг хугалж үзүүлнэ үү гэжээ. Хүүхдүүд нь тэдгээр модны мөчрүүдийг төвөггүй хугалж орхижээ. Алунгоо эх дараа нь таван сум багцалж боогоод үр хүүхдүүддээ өгч мөн л хугалахыг хүсжээ.

Том болсон үр хүүхдүүд нь багцалж боосон сумыг хугалж ээждээ үзүүлэх гэж зүйл бүрээр оролдож, бүр хар хөлсөө асгартал ноцолдсон ч хугалж дийлсэнгүй. За хүүхдүүд минь та нар хоорондоо эв түнжингүй, бие биенээ үл хайрлан хүндэтгэж, ганц нэгээр салгуу заяатай амьдрах юм бол энэ л ганц сум, мөчир шиг хэн хүнд амархан ялагддаж, дийлдэх болно.

Хэрэв та нар өөр хоорондоо эв эеийг хичээж, ахыгаа алд хүндэтгэж, дүүгээ дэлэм хайрлаж, он жилүүдийн уртад, ухаантай, эвтэй, найрамдалтай амьдрах аваас “Эвт шаазгай буга барьдаг”-гийн үлгэрээр хэнд ч ялагдахгүй, дийлдэхгүй хаан аав, хатан ээжийнхээ хайрыг булааж амьдрах болно шүү” гэж захисныг бид хэзээ ч мартдаггүйсэн.

Энэ бол Монголын алдарт, ухаант хатны үр хүүхдүүдээ зөв сурган хүмүүжүүлэхийн сонгодог үлгэр жишээ байлаа. Монголын ардын хувьсгалыг удирдан жолоодож, ялалтад хүргэж, ардыг төр, засгийг анхлан эмхлэн төвхнүүлж, үндэслэгч болсон Их жанжин Д.Сүхбаатарын гэргий агсан Янжмаа, эх орны өмнийн цэнхэр хязгаарт үймээн самуун гарч, харгис хүчний харгай, ухуулга ятгалганд автаж эх нутгаа орхиж, харийн газар луу нүүж явсан эгэл жирийн ард олныг ухуулан сэнхрүүлж яваад хар хүчинд дийлдэж, эцсийн амьсгал автлаа эх орон, хүн ардынхаа төлөө  чин шударгаар тэмцэж яваад ачтан амиа алдсан, Монгол Улсын баатар, цогт эх оронч Т.Бор, Монголын эмэгтэйчүүдийн хөдөлгөөний нэрт зүтгэлтэн, МЗЭ-ийн даргаар олон жил үр бүтээлтэй ажилласан Сономын Удвал, алдарт саальчин, арван наймхан насандаа АИХ-ын депутат, Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар болж явсан С.Цэвэлмаа гээд эх орон, ард түмний бахархал болсон хүүхнүүдийг тоолж яахин барах, нэрлэж яахин дуусах.

Манай ардчилсан төрөөс хүн бүрт хөгжлийг тэтгэсэн эрх тэгш, ижил боломжийг олгож, иргэн бүрээ чадавхижуулж, боловсролтой, эрүүл чийрэг, дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөх, бахарвах, чадвартай оюунлаг, хүнлэг Монгол хүнийг төлөвшүүлэхийн төлөө чармайн ажиллаж байгаа билээ.

Төр, засгийн энэ ухаалаг бодлогод манай хүүхнүүдийн бодлого, жендерийн тэгш байдлыг хангах, эмэгтэйчүүдийн өмнө тулгарч буй зорилтуудыг хэрэгжүүлэх асуудал багтаж байгаа. Өнөөдөр орон нутгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга гарын 16,2 хувь, төлөөлөгчдийн 30,2 хувь нь хүүхнүүд байгаа ажээ.

Төрийн үйлчилгээний албан хаагчдын 71,7 хувь нь, улс төрийн албан хаагчдын 22,0 хувь нь хүүхнүүд байна. Харин Парламент дахь хүүхнүүдийн төлөөлөл бага байсаар иржээ. Монголын Парламентад хүүхнүүдийн эзлэх хувийн жин 1992 онд 3.9, 2000 онд 12 хувь, 2004 онд 6.6, 2008 онд 3,9 хувьтай явж ирсэн нь тийм чиг сэтгэл дүүргэх хувь, тоо, хэмжээ биш билээ.

Ардчилсан хувьсгал эхлэхээс өмнө хүүхнүүдийн төрийн байгууллага дахь удирдлагын оролцоо 23-25 хувь байсантай нь харьцуулж авч үзэх юм бол яахын аргагүй ухралт болсон гэдгийг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй. Эмэгтэйчүүд байсан л хойно эх оронд минь эмэгтэйчүүдийн асуудал хөвөрсөөр л байна.

Жендэрийн тэгш байдлыг хангах явдал манай улсын хэмжээнд тун хангалтгүй байдаг бөгөөд шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэчүүд олигтой орон зай, байр сууриа эзэлж чадахгүй байгаад өнөөдөр олон зуун хүүхнүүд сэтгэл гонсгор явна. “Манай улс Оюутолгой, Тавантолгой зэрэг ордуудыг ашиглаж эхлэх, алт, зэс, төмөр, барилгын материалын томоохон бүтээн байгуулалтууд, авто зам, төмөр зам, эрчим хүчний том сүлжээнүүдийг байгуулах хөгжлийн торгон зааг дээр хүрч ирээд байна” гэж Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд нэгэн том хурал, чуулган дээр хэлсэн билээ.

Эдгээр уул, уурхайн баялагаас олсон хөрөнгөөс эмэгтэйчүүд, гэр бүл, үр хүүхдийнхээ хөгжилд илүү зарцуулах ёстой бус уу? Эх орон нь газар дээрээ болон хөрсөн дороо эрдэс баялгаар баян байж байдаг.

Гэтэл Энэтхэг, Хятад Орос, Япон шиг хэдэн мянган сая хүн амтай биш мөртлөө хүн амынх нь тавхан хувь нь л баян чинээлэг дунд чинээний амь зуулгатай иргэд тийм чиг олон зуун мянга биш, харин ядуу, зүдүүчүүд элбэг байж яаж болох юм бэ?

Хүн бүр амьдарч байгаа ээж болсон эх дэлхийдээ хэрхэн хандаж, харьцаж буйгаа эмэгтэйчүүдийн нүдээр дандаа хардаг байгаасай. 1990 оноос өрнөсөн ардчилсан өөрчлөлт, шинэчлэлийн эхний жилүүдэд хөдөлмөрийн зах зээлд ихээхээн хүсэн хүлээж байгаагүй өөрчлөлт гарч, эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцооны түвшин эрэгтэйчүүдийнхээс илүү буурч, хүүхнүүдийн дунд ажилгүйдлын түвшин өндөр болсон нь юутай харамсалтай.

Эдийн засгийн шинэчлэлийн явцад төрийн өмчийн ихэнх үйлдвэр, ялангуяа хүүхнүүд олноор ажиллаж байсан хот, хөдөөгийн жижиг, дунд үйлдвэрүүд болон хөнгөн аж үйлдвэр үндсэндээ хаагдсан нь хүүхнүүдийг олноор ажпаа алдахад хүргэж, мэргэжил нь зах зээлийн шаардлагад нийцэхгүй болсон нь олон зуун мянган хүүхнүүдийг ажилгүй болоход нөлөөлснийг бид яахин мартах.

Тухайлбал социализмын үед санхүү, эдийн засгийн салбарт ажиллагсдын 30 хувь нь эрчүүл, 70 хувь нь хүүхнүүд байсан бол шилжилтийн жилүүдэд энэ харьцаа 40, 60 хувь болтлоо өөрчлөгджээ. Хөдөлмөрийн зах зээлийн хөгжил, хүн амын эдийн засгийн идэвхтэй байдлыг илэрхийлдэг гол үзүүлэлт болох ажиллах хүчний оролцооны түвшин сүүлийн жилүүдэд бага багаар буурч, 2007-2008 онд 60,7 хувь болж, 2005-2006 оныхоос 2 пунктээр буурсан бөгөөд эмэгтэйчүүдийн ажиллах хүчний оролцооны түвшин улсын дунджаас 4,3 пунктээр доогуур буюу 56,4 хувьтай байгаа юм байна.

1990 -ээд оноос эхэлсэн шилжилтийн үеийн нийгмийн маш том сөрөг үр дагавар бол ядуурал юм. Ажилгүйдлын давалгаан ядуурлыг гааруулж, энэ гашуун үйл явдалд эмэгтэйчүүд илүү нэрвэгдсэн нь манай нийгмийн эмгэнэл байлаа. Хэдийгээр өнөөдөр хүүхнүүдийн ухаан нь урт, гэзэг нь богино болсон ч хүүхнүүдийг ажилгүйдлын гүн хар сүүдэр, ядуурлын том хар ангал угтан тоссоор л байна.

Ядуурлын хүрээг анх 1995 онд тодорхойлоход хүн амын 35-36 хувийг хамарч байсан ба энэ нь 2007 онд бага зэрэг буурч 29,3 хувь болсноо 2008 оноос хойш дахин өсч, 35,2 хувь болсон гэсэн албан ёсны статистик байхыг олж харлаа. Энэ нь манай улсын нийт хүн амын 35,2 хувь нь ядуу, тарчиг амьдарч байна гэсэн үг юм.

Энэ нь 35.2 хувийн бараг 20 хувь нь элбэг хүүхнүүдэд оногдоно. Тэгэхээр хэчнээн эмээ алган дээрээ авах тэтгэвэргүй, хэчнээн авгай, хүүхнүүд эрхэлсэн ажилгүй, орлогын эх үүсвэргүй, ядуу татуу амьдарч байна вэ?

Өдий болтол авч хэрэгжүүлж байсан нийгмийн баялгийн хуваарилалт, нийгмийн бодлого, түүний хэрэгжилт, хөгжлийн арга хэмжээнүүд, үүний дотор ядуурлыг буруулахад чиглэсэн арга хэмжээнүүд ядуурлын хамрах хүрээг хумьж багасгаж, бууруулж чадсангүй.

Ядуурсан иргэдийг ядуурлаас баталгаатай гаргах, иргэдийг нэмж ядууралд оруулахгүй байх оновчтой, ухаалаг арга хэмжээг тодорхойлж, хэрэгжүүлж чадахгүй байна. Халамжийн бодлогоор 2000 онд 227095 хүнд 11617,56 сая төгрөг зарцуулсан ба энэ нь жил бүр өссөөр 2008 онд 2,537,588 хүнийг хамарсан 208629,61 сая төгрөг болтлоо даруй 18 дахин өссөн боловч иргэдийг ядуурлаас гаргах бодитой, илүү үр дүнтэй арга хэмжээгээр үргэлжилж чадахгүй байгаа юм.

Ядуурал, ажилгүйдэл хоёроос болж ухаан урттай, үс, гэзэг богинотой хүүхнүүдийн минь бараг 20 хувь нь дөнгөн данган бор хоногийг төөрүүлж, шар өдрийг өлөн зэлмэн өнгөрүүлж байгаа нь нууц биш ээ. Хөөрхий муу ядуу эмэгтэйчүүд нийгмийн хөгжлийн гадна үлдэж, өөрөө хөгжих боломжоо олж, дээшлүүлэх аргагүйгээр нийгмийн гадуурхалд өртөж байгаа нь юутай харамсалтай вэ?

Ядуурлаас болж хоол хүнстэй байх, толгой хоргодох орон байртай байх, сурч боловсрох, эрүүл мэндээ хамгаалан бэхжүүлэх зэрэг хүний наад захын үндсэп эрх зөрчигдөж байна. Манай улсын хөдөлмөрийн насны хүн амын 40 хувь нь тогтмол орлогогүй, нийгмийн даатгалд хамрагдаагүй ядууралд өртөх байнгын зрсдэлд амь зууж байна.

Ядуурал, ажилгүйдэл хоёроос хагацаж, хүн шиг хүн байж хөгжих эрхийн бодит хэрэгжилт нь хувь хүний хувьд ядуурлаас ангид байх явдал юм. Улс үндэстний хувьд манай улс шиг олон улсын гэрээ, конвенцоор үүрэг хүлээсэн улсын хувьд иргэдийг хөгжих эрхийн баталгааг буй болгож, хуульчлах, түүний хэрэгжилтийг хангах шийдвэртэй арга хэмжээ авах цаг аль хэдийнэ болжээ.

Ч. Содномдорж
Эх сурвалж: “Монцамэ”