-Би 1962 онд аравдугаар ангиа төгсөөд Анагаахын дээд сургуульд орно гэж бодож байлаа. Даанч хоёрхон хуваарь ирээд надад оногдоогүй. Тухайн үед МУИС-д нээгдсэн механик инженерийн ангийг хүүхдүүд гоё гэж яриад байхаар нь тийшээ бүртгүүлчихэв ээ. Физикийн анги илүү гоё гэхээр нь механикийн ангиа болиод бас бүртгүүлчихлээ. Сургуулиа онц төгссөн болохоор дураараа л явж байж. Ингээд физикийн ангидаа суралцах гэж байтал Засгийн газрын ордны зүүн талын хаалган дээр хэдэн хүүхдийг өглөө эрт ир гэсэн зарлал наачихаж. Тэдний дотор миний нэр байна. Мэргэжил сольсон гэж загнах болов уу гээд очсон чинь гадаад руу явуулах оюутнуудын тоо гүйцээгүй учраас хэдэн хүүхэд шилж авахаар дуудсан байж.

Ингээд Краснодарын Политехникийн дээд сургуулийн савангийн технологийн ангид сурахаар боллоо. Би химийн хичээлдээ сонирхолтой байсан юм. Гэтэл химийн хичээл 12-14 цагаар ороод, элдэв үнэрт толгой өвдөөд, сүүлдээ тэсэхээ больсон. Хагас жил орчмын дараа Элчингийн нарийн бичгийн дарга ирэх үед учир байдлаа хэлтэл өргөдөл бичээд Механикийн тэнхмийн декантай уулз гэдэг юм байна. Декан нь “Чамайг авъя даа. Сурлагатай сайн хүүхэд гэдгийг чинь мэднэ” гэснээр би механикийн ангид элссэн юм. Шугам зураг надад хэцүү хичээл байсан ч зурахаас аргагүй болсон. Надтай хамт суралцаж байсан Ойдов, Жамсран хоёр сайн зурдаг болохоор тэднээр заалгасаар сүүлдээ сайжирч, онц сурсан. Онц сурсны нэмэгдэл гэж сар бүр есөн рубль авдаг байлаа.

-Өмнө нь энэ чиглэлээр өөр эмэгтэй хүүхэд сурч байсан болов уу?

-Үгүй, би анхных нь. Надаас хойш бол бий. Эмэгтэй хүнд хэцүү мэргэжил гэж оросууд ч хэлдэг байсан. Энэ мэргэжлээр ердөө гурван орос, нэг вьетнам, нэг монгол эмэгтэй л сурч байлаа.

- Төгсөөд шууд багшилсан уу?

-1967 оны арванхоёрдугаар сард би төгсөж ирсэн. Онц төгссөн болохоор яамнаас багшлах томилолт өгч, 1968 оны нэгдүгээр сараас ажилдаа орсон. Тэгэхэд МУИС-ийн харьяанд Техник механикийн тэнхим гэж байснаас хүнсний анги байгаагүй. 1969 онд дотооддоо хүнсний мэргэжилтэн бэлтгэх төр засгийн шийдвэр гарсан юм. Мэргэжлийн анхны багш нь байсан учраас лаборатори байгуулахаас эхлээд хамаг л ажлаа өөрөө хийх болсон. Ингэж их сургуулиас ажил амьдралын гараагаа эхэлсэн дээ. 1971 онд ЮНЕСКО-гийн шугамаар Киевийн Технологийн дээд сургуульд таван сарын хугацаатай мэргэжил дээшл үүлсэн. Цегников гээд эрдэм шинжилгээ эрхэлсэн проректорын удирдлага дор 10-аад профессортой хамтран ажилласан. Киевийн сур гуулиас их зүйл сурсан. Дараа нь Төв хорооны шугамаар Политехникийн сургууль байгуулах гээд 10-аад багшийг сонгож, 1972 онд аспирантурт эчнээгээр суралцсан.

-Танай сургууль анхны элсэлтээ хэзээнээс авсан бэ?

-1971 оноос Монголд анх манай мэргэжлээр элсэлт авсан. 1971 оны арванхо ёрдугаар сард хүнсний анги нээх гээд ЮНЕСКО-гийн шугамаар Андреев гэдэг мэргэжилтэн Монголд ирсэн юм. Тэр багштайгаа хамтраад захиалгаа шинэчилж хийгээд, 1972 оноос хэрэгтэй бүх юмаа авч, лаборатори байгуулах ажилдаа орсон. Их ажилсаг хүн байсан. Эдийн засгийн сургуулийн том байрыг манай багш хөөц өлдсөөр байгаад авсан. Тэр үед шийдвэр гаргуулна гэдэг их хэцүү байлаа шүү дээ. Гуанз байсан тэр том өрөөг засахдаа зургийг нь өөрөө гаргаж, анхны элсэгчид маань тусалсан. Дараа жил нь зарим багажаа хүлээн аваад, лабораторио байгуулсан. Манай салбарын сургалт их сайхан бааз дээр эхэлсэн гэж би үздэг. Андреев багш өөрөө Москвагийн их сургуульд ажиллаж байсан тул тэндээс, мөн Киевээс баахан сурах бичиг ирээд материаллаг баазаа сайн бүрдүүлсэн.

-Тухайн үед ямар мэргэжлүүдээр оюутан элсүүлж байв?

-Хүнсний машин аппарат, нийтийн хоолны технологи, хүнсний технологи гэсэн гурван мэргэжлээр 40 гаруй хүүхэд элсүүлж, 1976 онд анхны төгсөлтөө хийсэн. Хүнсний технологийн лаборатори юм юмтай, Монголд байхгүй судалгааны том лаборатори байлаа. Андреев гуайн хүчин зүтгэлээр нийтийн хоолны технологиор мэргэжилтэн бэлтгэх төсвийг ЮНЕСКО- гоос гаргуулж байсан юм.

-Хүнсний мэргэжилтэн дотооддоо бэлтгэж эхэлснээр энэ салбарт ахиц шинэчлэл багагүй гарсан байх, тийм үү?

-1960-аад оны үед мэргэжилтн үүдээ бөөн бөөнөөр нь гадагш явуулдаг байсан манай улс өөрсдөө мэргэжилтэн бэлтгэж эхэлсэн нь цоо шинэ алхам байсан. Тухайн үед гар ажиллагаатай жижиг үйлдвэрүүдийг өөд нь татах, технологи, тоног төх өөрөмжийг нь сайжруулах чиглэлээр оюутнууддаа байнга зааж сургаж, диплом, курсийн, төгсөлтийн ажлыг хийлгэдэг байлаа. Манай оюутнууд багш нартайгаа нийлж судалгаа, зохион бүтээх ажил хийж, түүнийгээ үйлдвэрт нэвтр үүлдэг байсан. Үйлдвэрээс ч захиалга их ирдэг байж. 1982 онд Политехникийн дээд сургууль бие даасан статустай болж, хүнсний салбарыг нийтийн хоолныхтой нэгтгэн нэг тэнхим болгосон юм.

-Тэгвэл таны амьдралын түүх тэр чигээрээ энэ салбарын архив байх нь ээ?

-Тийм шүү. Захирал намайг “Манай сургуулийн түүх” гэдэг юм.

-Айргийг үйлдвэрийн аргаар исгэх технологийг таныг санаачилж, үйлдвэрлэлд нэвтр үүлсэн гэх юм билээ. Энэ талаараа ярихгүй юу?

-Докторын ажлыг удирдсан орос профессортойгоо зөвл өж байгаад “БНМАУ-д айраг үйлдвэрлэх арга замууд” гэсэн ерөнхий сэдэв авахаар болсон. Энэ сэдвээр зэрэг хамгаалсан техникийн хүн байгааг үй юм. Тэгээд ийм том сэдэв авчихаад нутагтаа ирсэн чинь надад туслах хүн байдаггүй. Технологийнх нь чиглэлээр Их сургуулийн Балдорж, Намсрай багш нар юм хэлж өгнө. Тэгж яваад гар ажиллагааг механикжуулах чиглэлээр анх машин зохион бүтээх болж, баахан тооцоо зураг гаргаад загвар хийсэн. Дараа нь томыг хийгээд Баянчандмань суманд байдаг айрагны үйлдвэрт нэвтрүүлсэн юм. Ингээд түүнийгээ 1979 онд Шинэ бүтээл, оновчтой саналаар батлуулсан. Түүнээс хойш энэ сэдвээ үргэлжл үүлэн судалсаар байна. Багш, оюутнуудтайгаа нийлж, хамтын бүтээл гаргасан. “Бат-Оюу” гэдэг компанийн захиалгаар бид 400 литр айраг бүлдэг том машин бүтээсэн. Машинаар исгэсэн айраг ялгаагүй сайхан л амттай болдог юм билээ.

-Тухайн үед танай сургууль жижиг, дунд үйлдвэрүүдтэй холбоотой ажилладаг байсан гэж та ярилаа. Одоо оюутнуудад дадлага хийх бааз суурь ховор л болсон юм шиг байгаа юм?

-Зах зээлд орсноос хойш эрдэм шинжилгээ, зохион бүтээх ажлыг хамтран хийх санал тавьдаг үйлдвэр, компани ч байхаа больсон. Жижиг үйлдвэрүүд хүчин чадал, санхүүжилт нь хүрэлцдэгг үй биз. Тэр үед бид том, жижиг үйлдвэрүүдтэй яриад доголдож байгаа техник юу байгааг судлаад хамтран ажилладаг байсан. Талх чихрийн комбинаттай бид аж ахуйн гэрээтэй, нүсэр ажил анх хийсэн нь их сонирхолтой, сайхан байсан. Дөнгөж ашиглалтад орсон, их том үйлдвэр. Хорогдлын норм гэж батлагдсан юм байхг үй. Иймэрхүү сэдвээр хийе гээд гэрээ хийсэн. Би өөрөө удирдаж байлаа. Манай Сүрэн багш, тэргүүлэх профессор Найгалмаа багш бид гурван хүүхэн том том төхөөрөмж хийх ажил руу хүртэл айхгүй орж байлаа шүү дээ.

-Хүүхнүүд гэхэд дайчин байжээ...

-Манайхан дайчин. Хаа хамаагүй Баян-Өлгийн ажлыг аваад л гурвуулаа хийчихэж байгаа юм чинь. Ногоо хэрчдэг, мах хольдог, хиам жижиглэдэг машины зураг төслийг нь гаргаж хийгээд, ачуулаад явж байсан юм даа. Тэр үед Туяацэцэг захирал маань багшаар дөнгөж ирчихсэн байсан. Багш нараа их шахдаг, шаарддаг байсны хэрээр сайн бүтээл гардаг байж. Савангийн цехийн том том ажлыг бас гүйцэтгэж байлаа. Манай багийнхан голдуу эмэгтэй ч гар нийлсэн шижигнэсэн баг байгаа юм. Зах зээлийн үед НҮБ-ын захиалгаар бид Монгол Улсын сав, баглаа боодлын судалгаа гэсэн том ажил хийсэн. Сайн судалгаа болсон гэж НҮБ-д үнэлэгдсэн дээ.

-Ажил үйлстээ өндөр амжилт гаргасан мундаг хүмүүсийг хараад байхад ард нь дандаа сайхан гэр бүл байдаг. Гэр бүлийнхнээ танилцуулахгүй юу. Танайх хэдэн хүүхэдтэй вэ?

-Манай нөхрийг Цогбадрах гэдэг. Бид аравдугаар ангиа хамт төгссөн. Манай нөхөр Одесс хотын Холбооны дээд сургуульд явсан. Бид Краснодар, Одесс хоёрын хооронд нэлээд аялна аа. Төгсөж ирсний дараа хавар нь том охин, 1971 онд хүү минь төрсөн. Охин одоо Холбооны сургуульд багшилж байгаа. Хүү маань бас холбооны мэргэжилтэй. Зах зээлийн давалгаанд наймаа хөөж, хувиараа бизнес эрхэлдэг болсон. Нөхөр маань Холбооны сургуулийн анхны багш, анхлан байгуулагчдын нэг. Тэнхим, факультет байгуулж, захирлаар, дараа нь профессорын багийн тэрг үүлэгчээр ажиллаж байгаад 2005 онд өөд болсон. Хоёулаа багш байх сайхан шүү. Ядаж нэгнийхээ ажлыг ойлгоно. Техникийн мэргэжлийн багш амаргүй. Техник өдөр өдрөөр өөрчл өгдөж, шинэчлэгдэж байдаг учраас гэртээ ирээд ч зүгээр байхгүй, нэг юм дэлгээд суучихна. Өөр мэргэжлийн хүн бол ойлгохгүй, “тойрох”-ыг нь зураад явуулах байсан байлгүй. Их л тусалдаг байсан даа, манай хөгшин.

-Багш хүний хамгийн том бахархал шавь нь гэдэг. Та олон шавьтай байх. Шавь нарынхаа тухай дурсахгүй юу?

-Миний шавь Мягмар аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан болчихсон. Дундговийн “Мандал говь” хувьцаат компанийн захирал. “Монфрэш” компанийн ерөнхий инженер Болд гэж хүн бий. Нэлээд олон жил ажилласан, туршлагатай, сайн инженер. Олон сайн шавь бий. Ер нь багш нартайгаа хамтран судалгаа хийж явсан хүүхдүүд гараад алздаггүй юм билээ.

-Хүнсний технологийн сургуулийн галыг бадрааж, анхны мэргэжилтнүүдийг бэлтгэж байсны хувьд эргээд харахад алдаа оноо хэр байдаг бол?

-Ер нь ШУТИС Монголын гол мэргэжилтнүүдийг бэлтгэж байгаа том сургууль шүү дээ. Харамсалтай нь аливаа том төсөл, санаа нь манайд ирдэггүй. Төслийг нарийн мэргэжлийн газарт нь өгдөг байвал ихээхэн үр дүнтэй баймаар. Гэтэл мэргэжлийн бус, сайн хөөцөлдсөн хүмүүс авдаг шиг байгаа юм. Улсын хэмжээний төсөл хийх гэж байгаа хүн адаглаад техникийн мэдлэгтэй байх ёстой баймаар. Ялангуяа хүнсний салбарын асуудал их чухал. Төрөөс Сав, баглаа боодлын тухай хууль гаргана гэж ярьж байсан. Сав, баглаа боодлыг улсаас сайн дэмжихгүй бол болохгүй. Манайхан хогны уутанд хүнсээ хийгээд л явж байна.

Хаа сайгүй байгаа сав, баглаа боодлын үйлдвэрүүдэд хяналт тавих хэрэгтэй. Бид яаманд нэг төсөл өгөөд таг болсон. Аюулгүй байдал гэж ярих дуртай мөртлөө сав, баглаа боодлын тухай орхидог. Ялангуяа хөдөөгийнх өн мэдэхгүй болохоор 200 литрийн хөх сав их ашиглаж байна. Хуванцар сав маш хортой. Хүнсний бус, техникийн зориулалттай саванд айраг, цагаан идээгээ хийх нь үнэхээр буруу. Улсын төсвөөс сургуулиудад төслүүдийг хуваарилчихвал их амжилт гармаар санагддаг юм.

Г.Оюунгэрэл

mongolnews