Нийгэм, нийтийн анхаарлын төвд байгаа гол улс төрчийн нэг Намбарын Энхбаярын “NBS”

 телевизэд өгсөн сонирхолтой ярилцлагыг уншигч танд хүргэж байна.

-Сая таныг танилцууллаа. Гэхдээ нэг үл ойлголцол байгаад байх шиг байна. Экс ерөнхийлөгч гэх үү, Монгол Улсын гурав дахь ерөнхийлөгч гэх үү, эсвэл ерөнхийлөгч өө гээд явах уу. Аль нь танд таалагдаж байна?

-Улс улсад янз янз юм билээ. Америкийн ерөнхийлөгч бол нэгэнтээ л ард түмнээсээ сонгогдсон ерөнхийлөгч. Тийм учраас ямар нэгэн цаг хугацаанд ерөнхийлөгчийн ажил албыг хашиж байсан бол ерөнхийлөгч өө гэж америкчууд дууддаг юм билээ. Оросууд болохоор байсан, асан гэсэн тодотголтойгоор, хэлдэг. Манайд бол хэвшмэл, яг ийм байх ёстой гэсэн ойлголт одоохондоо төрөөгүй байна. Тэгэхээр тухайн хүн өөрөө яаж дуудмаар байна, тэрүүгээрээ л дуудаад явбал зүгээр юм болов уу гэж би бодож байна.

-Ойлголт гэснээс одоо эдийн засаг 17 хувийн өсөлттэй байна. Ирэх жил 25 хувь орчим өсөх нь ээ. Гадаад нөхцөл сайн сайхан байна гээд. Таныг засаг тэргүүлж байх үед үнэхээр одоогийн өсөлтийн суурь бүрэн баттай тавигдсан уу?

-Мэдээж хэрэг энэ бол яг 100 хувь шууд ингэсэн, тэгсэн гэж хэлэхэд хэцүү асуудал. Гэхдээ өөрсдийнхөө хийж байсныг эргээд дурсан санах юм бол өнөөдрийн эдийн засгийн өсөлттэй ямар нэгэн байдлаар холбоотой гэдэг нь гарцаагүй гэж би ойлгодог юм. Хамгийн наад зах нь Оросын өрийг тэглээгүй бол яг өнөөдрийн эдийн засгийн шийдвэрүүдийг гаргах, эдийн засгийн энэ эрч хурдыг авах бололцоо байсан уу, үгүй юу. Энэ том том ордуудаа Оросын өрөнд тавиад туучих ийм нөхцөл байдал байх байсан юм биш биз.

Тийм учраас харьцангуй түүхэн цаг богино хугацаанд Оросын өрийг тэглэж шийдэж чадсанаар ямар нэгэн байдлаар энэ ордуудаа өөрсдийнхөө санаа бодлоор шийдэх, бие дааж шийдэх тэр эдийн засгийн нөхцөл, эдийн засгийн аюулгүй байдал, тусгаар тогтнол бүрдсэн гэж хэлдэг л дээ. Би тэрэнтэй санал нэгтэй гэж бодож байна. Хоёрдугаарт, тухайн үед АНУ-тай ярьж байгаад 285 орчим сая ам.долларын хэмжээний буцалтгүй тусламжийг Мянганы сорилтын сангийн шугамаар авч чадаж байсан. Энд бас өнөөдрийн тодорхой хэмжээний ажлын байр бий болгох, жижиг дунд бизнесийг дэмжих ийм нөхцлийг бүрдүүлсэн болов уу. Төсөв, хуулийн зохицуулалтын асуудал ярих юм бол төсвийн алдагдлыг багасгах, дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг гурваас дээшгүй хувьд оруулж ирэх. Ингэснээр төсөв өөрөө эргээд эдийн засгаа цэвэр цэмцгэр болгох, эдийн засгийн бодлого өөрөө хэрэгждэг макро эдийн засгийн сайн орчин бүрдэх гээд тэр үед хийсэн олон ажлууд маань өнөөдөр Монгол Улсад ямар нэгэн байдлаар тус болж байна. Үүнд би баяртай байна.

Ингэж марзагнаж байгаад та нар улс орноо хүртэл тавиад туух нь байна шүү гэж анхааруулж байсан

-Тэр өрийн асуудлыг тэглэхдээ одоогийн ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд хоёртой нь очиж уулзан учрыг нь олсон ч гурван сая долларын яриа байдаг. Үнэхээр юм үлдчихсэн байсан?

-Тэгэхээр би урт түүх яриад яахав. Ерөнхийдөө би 11,7 тэрбум ам.долларын тэнцэх өр яригдаж байсан. Тэгээд Оросын нөхдүүдтэй, тухайн үеийн ерөнхийлөгч Путин, ерөнхий сайд Касьянов нартай ярьж, асуудлыг ойлгуулж чадсаны ачаар тэр өрийн асуудлыг салгаж ярилгүй, хэн ямар үйлдвэр авсан юм, ямар цэцэрлэг, сургууль байгуулсан юм, хөдөө юу байгуулсан юм гэж ярилгүйгээр нэг багц асуудал гэж бодъё. Тэр утгаараа энийг ярья. Тэгээд Монголын ард түмэн тухайн үед нэг намд 76 суудлынхаа 72-ыг итгэж өгсөн байсан. Тэр нь ч эргээд оросуудад энэ бол тулгатай, бодлоготой, суурьтай улс төрийн хүчин бидэнтэй ярьж, Монголынхоо ард түмний итгэлийг авсан улс төрийн хүчин ярьж байнаа гэдгийг мэдээж хэрэг оросууд ойлгож, харьцсан. Ингээд ирэх хэлэлцээрийг олон үе шаттай явуулсны үр дүнд 98 орчим хувийг нь хөнгөлөөд, хоёрхон хувийг нь үлдээсэн . 250 сая доллараа төлчихөөрэй гэж оросууд хэлсэн. 2003 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр багтааж 250 сая доллараа төлж чадах юм бол энэ өр байхгүй. Чадахгүй бол өрийн хэлэлцээр дахин сэргэж оросууд өөрсдийнхөө янз янзын санаануудыг тавьж, хөнгөлөлтөө 98 хүргэх үү, 98-аас доош буулгах уу, ер буулгах уу, үгүй юу гэх зэрэг ахиад хэлэлцээр эхлэхээр болсон.

Тэгэхээр бид түүхэн ховор богинохон хугацааг ашиглаж энэ өрийг дарж, Монголын эдийн засгийн тусгаар тогтнолыг баталгаатай болгосондоо баяртай байдаг. Тэр багц асуудлыг шийдэх хүрээнд Орос, Монголын аж ахуйн хамтарсан байгууллагууд, тухайлбал, Эрдэнэт, “Монросцветмет” гэсэн байгууллагууд янз янзын хөнгөлөлт эдэлдэг байсныгаа зогсоогоод яг л Монголын бүртгэлтэй хуулийн этгээд аж ахуйн байгууллага болж бүртгэгдэх, тэгснээрээ тэр хөнгөлөлтөөс чөлөөлөгдөж татвар төлдөг ийм байгууллагууд болох тохиролцоо хийсэн юм. Эрдэнэт бол тэр ажлаа хийчихсэн. Харамсалтай нь “Монросцветмет”-ийн нөхдүүд тухайн үедээ хөнгөлөлтийг эдэлж, жоншны үнэ зах зээл дээр муу байсан учраас тэр хөнгөлөлтийг эдэлж, бараа бүтээгдэхүүнээ гаалийн хөнгөлөлтэйгөөр оруулж ирэх, гаалийн хөнгөлөлтэйгөөр гаргах, ингэснээрээ тухайн аж ахуйн байгууллагаа хүнд хэцүү нөхцөлд авч гаръя гэсэн бодолдоо хөтлөгдөж, тэр хоёр улсын хооронд тохирсон багц асуудлаас өөрсдөө сугарч гараад, тэгээд Монголын хуулийн дагуу компаниа бүртгүүлэх ажлаа хийгээгүй байхгүй юу. Оросууд чинь зальтай бол зальтай, ухаантай бол ухаантай улсууд ш дээ.

Тэр асуудлыг оросууд, бас энэ асуудлыг яаж зохицуулсан байна вэ гэдгээ харж үзэж байх хугацаандаа ийм зөрчил Монголын тал гаргасан гэж үзээд байгаа юм. Үүнийг би Монголын тал гаргаагүй, энэ бол Монгол, Оросын хамтарсан аж ахуйн байгууллага гаргасан. Тэгэхээр энэ бол Оросын ч алдаа, Монголын ч алдаа. Орос Монголын аж ахуйн байгууллагыг авч явж байсан хүмүүсийн алдаа. Тиймээс нэг орондоо ганцхан үүнийг битгий тохооч. ]

Энэ байгууллага өөрөө өөрийнхөө бүртгэлийн асуудлыг шийдэж чадаагүй нь Монгол Улсын буруугаас биш ш дээ. Гэхдээ яахав оросууд тэр үед энэ өрийн асуудлыг шийдсэн зарчмуудыг та нар аль болохоор нууц байлгаарай, яагаад гэвэл бид зөвхөн Монголтой өрийн асуудлыг ярьдаг улс биш. Бид Вьетнам, Лаос, Куб, Никарагуатай ярьдаг юм гэж. Гэтэл манайх улс төржөөд хамаг өртэй холбоотой нууц хэлэлцээрүүдийг задлаад, бүр дэвэн дэлхийгээр задалчихсан. Оросууд тэр үед их гомдолтойгоо хэлж байсан юм. Та нар нэг удаа гэрээгээ биелүүлсэнгүй ш дээ, гэрээнийхээ нэг заалтыг.

Нууцыг хадгална гэчихээд бүх юм задалчихлаа гэж. Бусад орны нөхдүүд, та нар Монголд ингэж сайхан хандсан юм байна ш дээ, яагаад бид нарт 85 хувийг хөнгөлж, 15 хувийг төлүүлсэн юм. Ахиад хэлэлцээр хий гээд, тэгээд оросууд эвгүй байдалд ороод Вьетнамууд болон бусад орнуудтай шинэ хэлэлцээр хийж, Монголд тусалсан биш, эргээд өөр орнуудад шүүмжлүүлж хэлэлцээр хийсэн. Оросууд тэрэнд бас дотроо юм санасан, гомдсон байж магадгүй л дээ. Тэр үед ямар нөхцөл байдал бий боллоо, тийм ээ. Оросын томоохон компаниуд Монголын “Таван толгой”, “Оюу толгой” мэтийн томоохон төслүүдэд орох сонирхлоо илэрхийлж эхэлсэн ш дээ. Тэгэхээр оросууд ямар нэгэн байдлаар Таван толгой, “Оюу толгой” руу, том төслүүд рүү орох хөшүүрэг юу байнаа гэж эрж хайж эхлэхгүй юу. Тэгтэл Оросын өрийн асуудал шийдэгдээд, эдийн засгийн тусгаар тогтнолын асуудлаа монголчууд шийдчихсэн байдаг. Тэгэхээр хөшүүрэггүй болчихож. Ямар ч хөшүүрэггүй болчихож, монголчуудад нөлөөлөх гэж.

Тэгсэн аз болж “Монросцветмет”-ийн байгууллагын бүртгэлийн асуудлыг дутуу үлдээчихсэн, тухайн үеийн Орос Монголын захирлуудын алдаатай үйл ажиллагаанаас болоод дутуу үлдээчихсэн юм гарч ирж байна ш дээ. Тэгэхээр Орост чинь ухаантай, сэргэлэн, зальтай хүн зөндөө л байгаа ш дээ, 140 сая хүнд. Энийг тэд нар чинь хөшүүрэг болгож ашиглахгүй юу. Өө, та нар Оросынхоо өрийн асуудлаа бүрэн шийдээгүй байгаа юмуу, багц асуудал дотор 250 саяыг төлөх асуудал гол. Гэхдээ бүртгэлийнхээ асуудлыг дутуу үлдээсэн юм байна, тэгвэл бид нар чинь энэ багц гэрээ зөрчигдсөн гэж үзэж Оросын өрийн асуудлыг ер нь том утгаараа дахиж яривал яасан юм. Бага утгаараа ч тэр “Монросцветмет”-ийн асуудлыг яривал яасан юм. Би ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байхдаа маш сайн мэддэг учраас найзууд минь ээ, ингэж тоглохгүй. Энэ бол Орос Монголын хамтарсан байгууллагын гаргаж байгаа техникийн бүртгэлийн алдаа болохоос биш бүхэл бүтэн Орос Монголын хоорондын өрийн асуудлыг задлах шалтаг шалтгаан энд байхгүй гэсэн . Тэгтэл намайг ерөнхийлөгчийнхөө ажлыг өгсний дараа Медвеедев ерөнхийлөгч үүнд “ажилласан ”. манай тал мань мэтийг л тойруу утгаар яллах гэж тэр нөхөр энэ өрийн асуудлыг шийдэж чадаагүй, тэрийгээ нууж байсан юм байна гээд улайм цайм орос нөхдүүдтэй нийлээд манийгаа шүүмжлээд, тэгээд хүлээн зөвшөөрчихсөн байхгүй юу.

Тэгэхээр Орос чинь бөөн баяр. Энхбаярыгаа яллах гэж байхдаа Монголын шинэ төр засгийн удирдлага нь тэр үеийн асуудлыг шийдээгүй юм шигээр хүлээн зөвшөөрчихлөө, буугаад өгчихлөө. Тэгэхээр Оросын талд хөзөр гарч ирж байгаа юм. Үгүй яахав, хүн хөзөр байсан уу, эсвэл тамга хөзөр байсан уу, долоо юу, би мэдэхгүй л дээ. Гэхдээ ямар ч байсан хөзөртэй болчихож байгаа юм. Тэгээд ярихлаар нь би тухайн үед ерөнхийлөгч, ерөнхий сайдад хандаж хэлж байсан. Та нар ингэж болохгүй ш дээ, намайг яллах биш ээ, би яллагдах ч үгүй. Харин Оросын өрийг шийдсэн багийг толгойлж байсан гэдэг утгаараа ард түмэн дандаа л талархалтай хандах байх.

Та нар ингэж намайг яллах гэж байгаа ч юм шиг оросуудын өмнө очков олох гэж байгаад эргээд эвгүй байдалд унах вий. Тэгэхээр 98 хувиар хөнгөлсөн зарчмаасаа битгий буугаарай, нэгэнтээ хүлээн зөвшөөрчихсөн бол тэгвэл Монросцветмет дээр 180 сая орчим долларын өр яригдаж байгаа. тэрний хоёр хувь гэх юм бол 3,6 сая доллар байх нь. 3,6 сая доллар шийдүүлж болохгүй шүү. Ингэж марзаганаж байгаад та нар улс орноо хүртэл тавиад туух нь байна шүү. Том том төслүүдээ хүртэл унагаах нь байна шүү гэж анхааруулж байсан. Тэгээд би сүүлд нь нэг уулзаж байхад, тийм, тийм айлчлалын үеэр 3.6, гурав орчим сая доллараар шийдсэн гэсэн . Тэгэхээр энэ юу харуулж байна, бид өөрсдөө гадаад бодлого дээрээ бие биенийхээ хийсэн ажлыг үгүйсгэж биш яг нэгдсэн бодлоготойгоор байр сууриа хамгаалж явж сурахгүй бол сэргэлэн, ухаантай, зальтай, юмны цэг, таслалыг хүртэл хардаг хүмүүст зууш болно . Мөн бар гэх юмуу, арслан гэх юмуу, баавгайн аманд тэгж орж болохгүй ш дээ. Энэний л сургамж. Тийм учраас асуудлыг хаасанд би баяртай байна. Харамсалтай нь 3,6 сая долларыг ч гэсэн ард түмэндээ тарааж өгөөд энэ асуудлыг зүгээр хааж болох байв . ГэтэлГэтэл Энхбаярыг яллах гэж байна гэж байгаад 3,6 сая доллар төлж байж хаасанд би харамсдаг. Гэхдээ яахав асуудал дуусчихсан.

-Телевизээр реклам яваад эхэллээ л дээ, монголчуудын 70 хувь нь өртэй гээд л. Энэ нь МАХН, Үндэсний ардчилсан намын ирэх сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийн цөм нь гэж ойлгож болох уу?

-Шууд тэр утгаараа хэлэх нь ч юу юм. Гэхдээ Энхсайхан дарга, би, Удвал дарга, Уянгаа, Батцогт, Батцэрэг, Цог гээд бид суугаад ярьж байхад энэ өрийн асуудал өөрийн эрхгүй их чухал асуудал юмаа. Хөдөө явж байхад банкинд малаа, өвөлжөө, хаваржаагаа барьцаалаад, жижиг сажиг юмаа барьцаалаад өр тавьчихсан байна. Тэгэхээр одоо энэ өр бол маш том дарамт юм байна. Ямар сайндаа нэг хүн ингэж ярьж байна, за тэр нэгдэл байсан цагт нэгдлийн малыг барьж идэж чаддаггүй байсан. Одоо миний мал ч миний мал биш. банкны барьцааны мал болчихсон, банкны мал барьж идэж чаддаггүй ямар ч ялгаа алга байна ш дээ. Үнэн хэрэг дээрээ бариад гаргаад шөл уучих ямар ч бололцоогүй байна гэж. Тэгэхээр энэ бол их том асуудал юм байна лээ. Маш олон өрх гэр, ялангуяа хөдөө орон нутагт ийм өрийн барьцаанд орчихсон.

-Бүх өрийг суллаад хүчингүй болгох хууль байдаг бол дараа нь зээл олгосон банкууд мөнгөө хэнээс авах вэ. Зах зээлийн нийгмийн гол зарчим чинь өр зээл юм биш үү?

-Тийм л дээ. Гэхдээ энэ том бүтээн байгуулалтын ажил хийж, барилга байшин барьж, эргээд тэр байшингаасаа орлого олох бололцоотой зээл авсныг хүчингүй болгохгүй ш дээ. Тэр бол зах зээлийнхээ зарчмаар явах ёстой. Хүүхдийнхээ сургалтын төлбөр гээд, эсвэл хотод очиж хүн эмчлүүлэхийн төлөө малчин цалингаараа, эсвэл тэтгэврээрээ, малаараа барьцаалж байгаад авч байгаа зээл бол эргээд тэр хүндээ орлого болж орж ирэхээсээ илүү зүгээр гарч байгаа зарлага байхгүй юу. Энэ бол таван сая хүртэл төгрөг. Тэрнээс ч бага хэмжээний сая төгрөг ч юмуу, 500, 600 мянган төгрөгийн л өр байгаа ш дээ. Тэрийг нь, ард түмнийхээ өрийн дарамтыг тэгж салгаж өгч байя гэж тэр зах зээлийн эдийн засгийн харилцааг ёсоор нь бий болгож өгч байж дараа нь ард түмэн тэр өрөө тавиад авдаг, тэрийгээ төлдөг зохицуулалтыг нь хийж өгөхгүйгээр зүгээр банкуудад мөнгө хүүлээд сууж байдаг. Банк бол тодорхой үйлчилгээ үзүүлэхийн оронд улайм цайм тэтгэврийнх нь дэвтрийг аваад суучихсан, банкны бизнес аягүй амархан байгаа байхгүй юу. Ийм амархан банкны мөнгө хүүлэх, мөлжих, шулах бизнесийг бид дэмжихгүй. Үүнийг харин хууль гаргаад, ямар эх үүсвэрээс тэр үедээ тооцох ёстой юм, энийгээ хууль гаргаад яг өөрийн чинь хэлдгээр эх үүсвэрээ тооцож байгаад таван сая хүртэл зээл авсан хүмүүсийн өрийн асуудлыг шийдэх бүрэн бололцоо өнөөдрийн төр засагт байгаа. Тэр хэмжээний орлого төсөвт ордог гэж бид үзэж байгаа.

-Өр гэснээс таны шууд дэмжлэгтэйгээр албан тушаалд хүрсэн хүмүүс одоо энэ шуугиан тариад байгаа хэвлэх үйлдвэр, буудалтай холбоотой асуудлыг шийдэж өгөхдөө үнэхээр хууль зөрччихсөн юм уу. Төрийн дээд бүх албан тушаалыг хашиж байсан таныг дуудаад байхад та хуулийн байгууллагад очдоггүй гэдэг. Тэгэхээр хууль хаанаа байна вэ. Аль талдаа үйлчилж байна вэ?

-Маш чухал асуудал. Эхлээд өргүй Монгол ярьж байгаад, сүүлд нь хүний харьцааны хооронд ямар өр байдаг юм, ер нь та маш олон хүнд өртэй байдаг юмуу, тэд нар танд өртэй байдаг юмуу гэсэн өр гэдэг ухагдахуун талаас нь ярьж байна. Гэхдээ надад энэ бол хариулахад ямар нэгэн төвөг учруулахгүй асуудал. Тэр “Улаанбаатар таймс” сонины хувьчлал, тэр Өргөөгийн төсөл хэрэгжүүлсэн асуудал бол надтай ямар ч хамаагүй. Би тэр асуудлыг шийддэг албан тушаалтан байгаагүй. Тэр чинь Улаанбаатар хотын удирдлагын гаргаж байгаа шийдвэрүүд. Энэ мэтээр Улаанбаатар телевиз, Улаанбаатар банк, Улаанбаатар даатгал, Улаанбаатар сан, Өргөө кинотеатр, ОСНААҮТөв, өөр юу байдаг юм бүгдээрээ л Улаанбаатар хотын шийдвэрээр хувьчлагдсан объектууд. эсвэл ямар нэгэн байдлаар төсөл хэрэгжсэн объектууд байхгүй юу. Надтай хамт ажиллаж байсан, надтай холбоотой, надаас зарим нь гавьяа шагнал хүртэж байсан хүмүүс холбоотой учраас хардаж сэрдээд л байхгүй юу. Тэгээд би иймэрхүү асуудал эхлээд жилийн өмнө яригдахлаар нь надад хийсэн буруу юм байхгүй юм чинь хууль хяналтын байгууллага л үнэн мөнийг тогтоох янз янзын мэдээлэл шалгаж байгаа юм байх даа гэж бодоод тайван хандсан юм.

Тэгээд надаас та гэрчийн хувьд ганц хоёр юм хэлж өгөөч ээ гэсэн. Би ерөөсөө тэндээс нууж хаасан юм байхгүй, очихгүй, очъё гэсэн маргаан үүсгэлгүйгээр иймэрхүү асуудал дээр та энийг юу гэж бодож байна, энийг мэдэж байна уу, тэрийг мэдэж байна уу гэхээр нь би мэдэх юмаа мэдэж байна, мэдэхгүй юмаа мэдэхгүй гэж хэлсэн. Тэр мөрдөн байцаагч нарт хэлж байсан юм, та нар хуулийн дагуу л үйл ажиллагаагаа явуулаарай, хуулийн дагуу явуулбал ямар нэгэн алдаа дутагдал миний зүгээс гараагүй гэж би ойлгож байна. Гэхдээ та нар сайн шалгаарай. Харин та нарын тавьж байгаа асуулт, чиглүүлж байгаа чиглэлээс чинь харахад энэ бол зориуд улс төрийн зорилгоор явуулж байгаа юм биш биз дээ гэсэн. Ийм хардалт надад төрж байна. Тэгэхээр мөрдөн байцаагч нарын хувьд үнэнийг л тогтоохын төлөө ажиллаарай. Би Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга хийж байхдаа аливаа хууль хяналтын байгууллагын жирийн ажилтан хүмүүс нь ямар нэгэн улс төрчийн даалгавраар, ямар нэгэн улс төрийн зорилгоор хүнийг хэрэг төвөгт оруулах гэж ажиллах бий вий гэж дандаа анхааруулдаг, сануулдаг байсан.

Тийм учраас та нар тэгж болохгүй шүү гэж хэлж өгч байсан. Сүүлийн үед цагдаа нарын, мөрдөн байцаах газрын, манай Нямдорж сайдын явуулж байгаа үйл ажиллагаа, хэлж байгаа үг, хийж байгаа үйлдэл нь ерөөсөө цэвэр улс төрийн зорилготой . МАХН-ын дарга, өнөөдрийн МАНАН-г эсэргүүцэж байгаа, шүүмжилж байгаа энэ хүнийг ч юмуу, энэ хүчнийг, энэ эвслийг ямар нэгэн байдлаар дарж авах гэсэн оролдлого гэдэг нь бүр тодорхой харагдаж байна. Жишээлбэл, Нямдорж ямар ч том албан тушаалтан байж болно, хуулийг ямар ч сайн мэддэг байж болно, гэхдээ би тэрэн дээр нь эргэлздэг ш дээ. Хууль мэддэг гэдэг дээр нь би эргэлздэг. Гэхдээ хэдийгээр тийм хууль мэддэг гэж бодъё. Тэглээ ч гэсэн шүүх л хэн нэгэн буруутайг тогтоодог байхгүй юу.

Тэгтэл Нямдорж өөрөө шууд хэвлэл мэдээлэлд энэ бол буруу хувьчлал, энэ бол яах аргагүй буруу хариулт болсон нь үнэн гээд зарлачихаж байгаа юм, шүүхээс өмнө. Тэгэхээр тэр шүүхээс өмнө өөрөө хэргийг, ямар нэгэн асуудлыг буруу зөвийг нь тогтоочихдог. Өөрт нь эдлэх ёсгүй эрх тогтоохоос гадна хууль хяналтын байгууллагын үйл ажиллагаанд оролцчихдог. Бүр тэнд хэний туслах, ямар хамаатан, ах дүү юу ч гэнэ үү, бараг зарим нь миний мэдэхгүй юмыг хүртэл тэр нөхөр мэдээд хавтаст хэрэгт байгаа цагдаа нарын даалгавраар цуглуулсан юмыг л яриад байгаа юм шиг байгаа юм. Тэрийг бүгдийг нь ярьчихаж байгаа байхгүй юу. Өөрөө тэгсэн мөртлөө дараачийн өгүүлбэр дээр хэлж байгаа юм, би бол уг нь энэ хэргийн дотор орох, үүрэг чиглэл өгөх эрхгүй хүн гэсэн мөртлөө тэрний өмнөх өгүүлбэр дээр, тийм ч хүн орсон, ийм ч хүн орсон, тэдэн ч хувь, эдэн ч хувь гээд бүр тэр хавтаст хэрэгт байгаа бүх мэдээг задлаад хэлчихэж байгаа юм. Тэгэхээрээ тэр чинь орчихсон байна. Гуравдугаарт, хэн нэгэн хүн, тухайлбал, До.Чулуунбаатар гэдэг сэтгүүлч хүний төлөөнөөс хоёр, гурван сар шоронд суулаа гэж.

Тэгэхлээр юу гэсэн үг юм бэ, өнөөдрийн ардчилсан Монголд хүний төлөөнөөс хүн шоронд суулгадаг ийм байж болохгүй ш дээ. Тэгэхлээр хэний төлөөнөөс суучихсан юм. Хоёрдугаарт, хүний төлөөнөөс суусныг мэдсээр байж Нямдорж, тэрийг хянах ёстой прокурор нь яагаад хянаж таслан зогсоогоогүй юм. 2-3 сар шоронд сууна гэдэг чинь До.Чулуунбаатарын хувьд том шок, асар том сэтгэлийн дарамт, айл гэрийнх нь хувьд ч гэсэн асар том цохилт болж байгаа ш дээ. Гэтэл хээв нэг яриад сууж байдаг. Тэгэхээр энэ бүхэн чинь өөрөө юуг харуулж байна вэ гэхээр ерөөсөө холбоогүй асуудлыг улс төрийн зорилготой холбож оролдох гэсэн ийм л зүйл. Энхбаярыг ингэж хууль зөрчиж, дээрээс нь удирдлага чиглэл өгч, цагдаа, прокуророор оролдуулж байгаа юм чинь Монголын жирийн иргэнийг баллах нь байна ш дээ. Тэгээд тэр цагдаагийн байгууллага, прокурорын байгууллагын хийж байгаа үйлдлүүдийг харахад маш олон юман дээр хууль зөрчсөн байгаа. Яахлаараа хүний өмнөөс хүн шоронд суулгачихдаг юм. Яахлаараа мөрдөн байцаах үйл ажиллагаа явуулж байхдаа шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад хувьчлалыг зогсоочихдог юм. Яахлаараа шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад цагдаатайгаа хүч хавсарч байгаад Улаанбаатар хотын удирдлага хэн хохирсон, хохироогүйг мэдээгүй байхад нэг талд нь хохирсон гэдгийг нь өмнөөс нь шийдээд.

-Тэр хэрэгтэй холбогдсон Сэргэлэн гэдэг нөхөр чинь яг уулзсан юм уу?

-Ерөөсөө уулзаагүй. Танихгүй. Би гар ч барьж үзээгүй, хараа ч үгүй залуу. Тэр Сэргэлэн гэдэг хүн хохирчихсон гээд байгаа юм. Тэр хүн хохирсон юм бол шүүх тогтоох ёстой байхгүй юу. Хохирсон юмуу, хэн хохироосон юм гэж. Миний зүгээс судалж мэдсэнээр хуурамч баримт бичиг үйлдээд Оросын хуучин Севен гэдэг банкнаас нэг сая орчим доллар зээлээр авсан залуу юм шиг байгаа юм. Хуурамч бичиг баримт бүрдүүлсэн нь шинжилгээгээр тогтоогдчихсон. Тэрэн дээрээ ял хэрэг үүсээд, шүүхэд очсон. Эхлээд тэр хүн шүүхийн шийдвэр гарахаас өмнө өөрт нь шийдвэр гарахыг мэдэж байсан учраас за яахав, би хуурамч бичиг баримт үйлдсэн нь үнэн байж магадгүй. Гэхдээ би мөнгөө иймэрхүү юманд зарсан гээд баахан том, том ажил албан тушаал эрхэлж байсан, эрхэлж байгаа хүмүүсийн нэрийг хэлээд, тэрэн дотор миний нэрийг хэлсэн юм шиг байна лээ.

Нөгөөх шүүх нь мөрдөн байцаах газар руу энэ хэргийг буцаагаад сайн судалъя гэжээ. Судлаад үзэхэд, би ч гэсэн ямар ч холбоогүй хэргийг надтай холбож яриад байхаар нь өөрийн эрхгүй энэ чинь юу болоод байгаа юм гээд тодруулна ш дээ. Монгол жижиг юм чинь тодорно. Тэр залуу сая доллар авчихаад, хүний гарын үсгийг хуурамчаар үйлдэж УИХ-ын гишүүн байсан. Бадамжунайтай уулзаад би мөнгөтэй, би тодорхой төсөлд мөнгө оруулмаар байна, оруулахад яах вэ гэхлээр нөгөө нөхөр нь, чи “Улаанбаатар таймс” сонины хувьчлал руу мөнгө оруул гэж хэлсэн юм шиг байгаа юм. Тэгээд тэр мөнгийг оруулсан. Оруулахдаа миллиард 200 орчим, яг 500-гий нь оруулсан уу, үгүй юу гэдэг маргаантай асуудал. 700 нь хаачсан юм бэ гэж хүмүүсийн асуухад, 700-гий нь би бөөнөөр нь Орост авч явж байгаад оросуудад дээрэмдүүлчихсэн гэж хариулдаг.

Энэ дээр хүмүүс эргэлзэхдээ, энэ чинь Монголын авлигачдад дээрэмдүүлчихсэн юм болов уу, эсвэл Оросын үнэхээр гэмт хэрэгтнүүдэд дээрэмдүүлчинсэн юмуу гэж асуулт тавьдаг юм билээ. Тэгэхлээр тэр 500 орчим сая төгрөгийг зарахдаа энэ “Улаанбаатар таймс” сонины байрыг нураачихсан байгаа юм. Нураахдаа зочид буудал барина гэж төсөл хэрэгжүүлнэ гэж бодсон гэж ярьдаг. Тэрийг нь Мэргэжлийн хяналтын байгууллага хэвлэх үйлдвэрийг зочид буудал болгож болохгүй, наадах чинь даах ч үгүй юм байна гээд хорьчихсон. Тэгээд тэр хүн өөрөө 500 орчим сая төгрөгнийхөө зарцуулалтыг хийхдээ Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын дүгнэлтийг гаргалгүйгээр тийм эрсдэлтэй бизнес хийчихсэн.

Тэрийгээ эргээд нөхөж авъя гэхээр үүргээ биелүүлээгүй. Зочид буудал барина ч гэдэг юмуу, томоохон байшин босгоно тэгж байж “Улаанбаатар таймс” сонины хувьчлалд оролцоно гэдэг үүргээ биелүүлээгүй учраас аж ахуйн байгууллага иргэд хооронд маргаан үүссэн юм шиг байгаа юм. Тэрийг иргэний шүүхээр яваад хэн үнэхээр хэдийг зарцуулсан юм, хэн зарцуулаагүй юм, ямар үүрэг хүлээсэн юм, биелүүлсэн юмуу, үгүй юмуу гэдэг асуудал ярихын оронд шууд эрүү болгоод, тэгээд ямар ч Сэргэлэнтэй холбоогүй Чулуунбаатарыг шоронд аваачиж суулгасан.

Мөн анх мөнгийг оруулахад нь зуучилсан, хөөцөлдөж байсан хүмүүс нь ерөөсөө гэм буруугүй юм шиг Бадамжунайгаас авахуулаад яваад байдаг. Яагаад ч юм над руу тойруу замаар дайруулаад байдаг. Ийм хачин хиймэл хэрэг байхгүй юу. Энэ бол ярихад залхуутай. Би энийг яагаад яриад байгаа юм гэхээр ийм маягаар манай хууль хяналтын байгууллагууд ажилладаг юм байнаа. Тийм учраас би зөвхөн өнөөдөр Нямдоржийн эсрэг тэмцэж байгаа биш, би өөрөө хууль хяналтын байгууллагын хууль бус ажиллагааны эсрэг тэмцэх ёстой юм байна. Ер нь хууль хяналтын байгууллагын погон зүүсэн хүмүүс дарга нарынхаа үүрэг даалгавраар хүмүүсийн эрхийг зөрчдөг асуудлын эсрэг би тэмцэж өгөхгүй бол өөр хүмүүс үг хэлэх нь ч дуулддаггүй, дарагдаад л явчихдаг. Тэгээд цагдаагийн байгууллага дуудахлаар л очих ёстой гээд. Н

эг цагдаагийн байгууллагын дээрээс нэг сайдын өгсөн үүрэг даалгаврын дагуу нэг жүжиг биччихдэг. За энийг баатар болгоно, энийг ингэж айлгана, энэний өмчийг ингэж хураана, ингэнээ гэсэн болхи жүжиг биччихдэг. Тэр жүжгээ цагдаагаараа хэрэгжүүлэх гэж шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад нь улайм цайм нэг хүнийг муу талын баатар болгоод зарлачихсан, улайм цайм нэг хүнийг сайн талын баатар болгож хохирогч болгож зарладаг. Цагдаагийн байгууллагыг ч юмуу, прокурорын байгууллагыг цаанаас нь нэг улс төрийн албан тушаалтан удирдаад сууж байдаг. Энэ системийг засахгүй бол ерөөсөө болохгүй юм. Т

ийм учраас Нямдоржийн тухай минийминий яриад байгаа зүйл бол нэгдүгээрт, энэ хэлмэгдүүлэлтийн системийг засах ёстой гэсэн нэг том асуудал. Хоёрдугаарт, манай энэ хэлмэгдүүлэлтийг явуулах гэж байгаа, явуулж байгаа улс төрийн албан тушаалтнууд өөрсдөө ямар гэм буруутай юм бэ, тэрийг гаргаж тавихгүй юмаа гээд эргээд харъя гэсэн. Гэтэл манай хүн, тухайлбал, Нямдорж маань маш их зохисгүй үйлдлүүдийг хийчихсэн. Бид нар анзаардаггүй, мэддэггүй байжээ.

Ийм жүжигт монголын ард түмэн тоглож болохгүй. Тэр тусмаа Энхбаяр би тоглохгүй

-Хууль зассан гэгдэх Нямдоржтой та ойрхон байсан. Хууль зассаныг нь мэдэж байсан мөртлөө яагаад хэлээгүй юм бэ. Дараа нь УИХ-ын даргаас огцруулахдаа цэц дээр унагах үед асуудал болгоод улс төрийн зорилгоор оруулчихсан гэх жишээний юм байгаа биз дээ?

-Нямдорж бол гол зохиолч. Гэхдээ муу зохиолч л доо, авьяас муутай. Муу зохиолч зохиочихоод, муу зохиол нь танигдчихаад, мэдэгдчихээд байдаг . Тэртэй тэргүй хэрэгтэн болох хүн нь мэдэгдсэн, тэртэй тэргүй баатар болох хүн нь мэдэгдсэн юм чинь муу зохиол байхгүй юу. Солонгосын олон ангит кино муу ч гэсэн яах гээд байгаа нь мэдэгддэггүй ш дээ. Яах гээд байгаа нь мэдэгдэхгүй байх ёстой байхгүй юу. Гэтэл бүх зохиол нь уншигдчихаж байна ш дээ. Тэгээд баригдчихаж байгаа байхгүй юу, хулгай хийх гэж байгаад. Хууль хулгайлах гэж байгаад ч юмуу, хүн хэрэгтэн болгох гэж байгаад баригдчихаад байгаа. Тэгэхээр би энийг барьж өгөх ёстой юм байна, энэ муу зохиолыг илрүүлэх ёстой юм байна, зохиогч нь энэ гэж зааж өгөх ёстой юм байна гэж түрүүн хэлсэн. Нямдорж бол хэдхэн зохиолчдынх нь нэг нь. Гол зохиолчид бол МАНАН-гийн удирдлага. Өнөөдөр ийм болхи зохиол бичиж, Нямдорж мэтийн хүмүүст шахаж байна . Ер нь ичихээ ч байчихсан, хүн чанараа ч алдчихсан тийм хүн байна ш дээ. Тийм хүмүүсийг ашиглаж, нөгөөдүүл нь доошоогоо цэрэг цагдаагаа, прокуророо дарамталж, шахаж, айлгаж, сүрдүүлж, албан тушаалтай нь ярьж, цол мол гээд янз янзаар дарамталж ажиллаж байна ш дээ. Энэ бол цэвэр МАНАН-гийн дэглэж байгаа маш муу жүжиг. Тэр жүжгийг бид нээнэ, задална. Ийм жүжигт Монголын ард түмэн ч тоглож болохгүй, монгол хэн ч тоглож болохгүй. Тэр тусмаа Энхбаяр би тоглохгүй. Хоёрдугаарт, хууль засах тухайд бол би тухайн үед Их хурлын дарга болъё гэх зэргээр санал тавихад нь бас л хамт олон жил зүтгэсэн хүн юм байна, би бас туслах, дэмжих бололцоо байвал тусалъя, дэмжье гэж, тэгээд гол хөөцөлдсөн хүний нэг нь би. Тэгээд Их хурлын дарга болгоод хамт ажиллая гэж бодсон юм. Тэгсэн чинь хууль засаж байнаа гэсэн шүүмжлэл “Өдрийн” сонин, бусад сонинуудад гарсан юм. Би эхлээд итгээгүй юм, арай ч дээ, хууль тогтоох үйл ажиллагаа гэдэг чинь маш нарийн зохицуулалттай. Их хурлын бүрэн эрх гэдэг чинь 51 хүн дор хаяж сууж байж, эсвэл 39 дор хаяхад сууж байж тэдний олонх нь шийдсэн асуудал чинь хууль тогтоох үйл ажиллагаа юм . Баталсан асуудал нь хууль болох ёстой ш дээ. Их хурлын дарга байна уу, дарга биш байна уу, нэг хүн Их хурлын гишүүдийн баталснаас өөрөөр бичээд сууж байна гэдэг чинь ерөөсөө толгойд орж ирэхээргүй юм. Гадныхантай тухайн үед ярьж иймэрхүү алдаа манайд гарлаа гэхэд арай ч дээ, тийм бүдүүлэг, а, в, с-гээ мэдээгүй улс та нарын дунд байгаа юм уу гэж гайхсан . Тэгээд би Нямдоржид, УИХ-ын даргад ерөнхийлөгчийн хувьд хэлж байсан юм. Ийм шүүмжлэл сүүлийн үед их сонсогдох боллоо, энийг анхаараач ээ, үнэхээр тийм юм байгаа юмуу. Тэгэхэд, та ёстой битгий санаа зов, тийм юм ерөөсөө байхгүй, би энийг 100 хувь өөрөө хариуцна, би эрхбиш хуульч хүн байна, хууль тогтоох үйл ажиллагаа ямар билээ гэдгийг мэдэлгүй яахав гэсэн . Гэхдээ би өөрт нь сайн ханддаг учраас миний сайн хандаж байсныг ашиглаж хууран мэхлэх, худлаа мэдээллээр хангах ийм ажил хийж байсан байна л даа. Тэр үйл ажиллагаа нь бүр үргэлжлээд, хэд хэдэн хууль давтагдаад, тэр сэдэв чинь зүгээр нэг сонин дээр хааяа бичигдэх сэдэв биш болоод, хүмүүс санаачлаад цэцэд асуудал өргөн барихгүй юу. Тэгтэл харамсалтай нь манай хүн өөрийнхөө хууль зассан үйл ажиллагаагаа хэн нэгэн хүн улс төрийн зорилгоор над руу дайрлаа гэж цэц рүү баахан дайрч байгаа юм. Тэрийг нь цэц маш болгоомжтой авч үзэж, яагаад гэвэл улс төрийн захиалгаар хийсэн байж болохгүй. Тийм учраас энэ бол нэлээн дуулиантай тул болгоомжтой хандахгүй бол болохгүй гэж хандсан юм билээ. Тэгтэл яахын аргагүй Нямдорж хууль тогтоох үйл ажиллагааг өөр дээрээ аваачаад батлагдчихсан хуулийг өөрчилж зассан нь цэцийн дүгнэлтээр батлагдчихгүй юу. Тэгээд өөрөө өргөдлөө өгөөд ажлаа өгсөн . Тэр үед нь би муу санаатай биш, тодорхой улс төр, бизнес, эдийн засгийн санаатай биш, далд санаатайгаар биш, зүгээр л мундаг хуульч болох гээд л засчихсан юм байх даа гэж бодохгүй юу. Тэгсэн чинь судлаад ямар хууль зассан үйл ажиллагаа явагдсан юм бэ гээд үзэхэд сонгуулийн хууль зассан байгаа юм. Сонгуулийн хууль засна гэдэг бол маш том алдаа. Сонгууль гэдэг чинь өөрөө чөлөөт, шударга, ойлгомжтой. Сонгуулийн хууль зассанаас болж долдугаар сарын нэгний явдал ямар нэгэн байдлаар холбоотой болж таарч байна ш дээ. Яаж зассан бэ гэхээр тухайн үед 2005 онд сонгуулийн тогтолцооны талаар би шууд маргалдаад, пропорциональ давамгайлах уу, мажоритар давамгайлах уу, эсвэл холимог систем байх уу гэж ярьж байгаад аль аль санал нь унаад, холимог систем нь унаад, тэгсэн чинь хаанаас ч юм гэнэт УИХ-ын даргын хувьд Нямдорж зүгээр л тийм санал гаргасан. Уг нь тэр болохгүй л дээ. Процетураараа байнгын хороогоор ордог, унасан санал, боссон санал, дэмжигдсэн санал гэх томъёоллоор орж ирж хураагдана ш дээ. Тэр нь Их хурлын нэгдсэн чуулган дээр хураагдана ш дээ. Гэтэл хаанаас ч юм томсгосон 76 тойрог гэсэн томъёоллоор санал хураагаад, гишүүд дэмжээд, тэгээд алх цохичихсон байгаа юм. Тэгээд дараа нь засахдаа томгосон 76 тойргоор гэснийг яахав, логикоор нь юу гэж бодох юм, томсгосон 76 гэж байхгүй л дээ. 76 гишүүн юм чинь, тийм ээ. Томсгосон гэдэг үг чинь өөрөө тэр 76 гишүүний тойргийг томсгоно гэж байхгүй ш дээ. Угаасаа л 76 байх юм чинь. Энэ хоёр үгийг яаж дөхүүлж ойлгож болох вэ гэхээр эсвэл Монгол Улсыг томсгосон нэг тойрог болгож, тэгж тооцоод, 76 гишүүнийг намын нэрсийн жагсаалтад оруулаад ч юмуу, Монгол Улсын томсгосон нэг тойр