залрахад нь “виз” олгох магадлалтай аймгуудыг нэрлэж байна. Зуут, мянгатын дарга нар, бүр У.Хүрэлсүхийн хэлсэнчлэн МАХН-ын “тагнуулууд”-аа ч энд, тэндгүй ажиллуулах болов. Дорнод. Ардын намынхан болон Н.Энхбаярынхны хувьд энэ аймаг онцгой объект. С.Батболд биш, экс Ерөнхийлөгч эрх баригч хүчнийг тэргүүлж байх үед буюу 2000 онд гурван мандатынхаа хоёрыг МАХН-ынханд өгчихөж л байсан тойрог. Тиймээс Н.Энхбаяр дорнодчуудад найдалгүй яах вэ. Гэхдээ түүнд Дорнодынхноос айх шалтгаан бий. Яагаад гээч. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2009 оны сонгуулиар экс Ерөнхийлөгч тус аймагт ялагдал хүлээж байсан. Хаан хүнд ч титмээ тайлах өдөр ирдгийг мань хүнд Дорнодын сонгогчид мэдрүүлсэн хэрэг. Тэгэхээр төвийг сахигч халхууд, цөс ихт буриадууд, дотор бодолтой баргуудаас улстөрчид айж явах учиртай. Н.Энхбаярын эрин үеийг эцэс болгоход улс төрийн сонголтоороо нөлөөлсөн дорнодчуудтай Ардын нам болон Ардчилсан намынхан ч болгоомжтой харьцах цаг ирж.

   Улс төр дэх загварын ертөнцөд нэг өнгөөр дагнах дургүй сонгогчид бол Дорнодынхон. Эрх баригчид, сөрөг хүчнийхэн, бас жижиг намууд… Зөвхөн тухайн үеийн МАХН, аль эсвэл Ардчилсан намынхныг ялуулдаг аймгуудтай харьцуулахад тэд хэт туйлширдаггүй. Туйлширдаггүй ч гэж дээ. Нэг намын ноёрхол тогтоогоод хаширчихсан хүмүүс. УИХ-ын 1992 оны сонгуулийг эргэн саная. Дорнодчууд МАХН-аас нэр дэвшигч Д.Базарсад, Ц.Төрмандах, Д.Дагвасүрэн нарыг гурвууланг нь сонгож байв. Гэвч яав. Эрх баригчид Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Даш-Ёндонгоо “Нагаржунайн үзлээс өөр барих зэвсэггүй урагшгүй амьтан” хэмээн ад үзэж, Н.Багабанди, Н.Энхбаяр хоёр намын даргын суудал булаацалдан тангараг тасрав. МАХН-д нүүрлэсэн эл хямрал “Ардчилсан холбоо” эвслийнхэнд ялалт байгуулах боломж олгож, тэд УИХ-ын 1996 оны сонгуулиар олонхийн суудалд заларсан билээ. Дорнодод ч төр эргэж, “Ардчилсан холбоо” эвслээс нэр дэвшигч С.Билэгсайхан, С.Зориг, Д.Энхбаатар нар тус аймгийнхныг төрд төлөөлөх болсон юм. Гэвч хямрал дахин нүүрлэв. “Ардчилсан холбоо” эвслийнхэн дотроо хэд, хэд задрах нь тэр. “Элсний 13” буюу хөдөөгийн фракцийнхныг удирдагчдын нэгээр С.Билэгсайхан тодорч “МАХН-ынхантай хуйвалдагч” нэр зүүлээ. Үнэхээр ч тийм явдал болсон. Хөдөөгийн фракцийнхны оролцоотойгоор хэд, хэдэн Засгийн газар огцорч байсан нь үнэн. “Нэг үхрийн эвэр доргивол” яана гэдэг билээ. Түүн шиг л юм болж “Ардчилсан холбоо” эвслийнхний нэр хүнд унав. Дорнодчууд төдийгүй монголчууд засаглалд дахин хуваарилалт хийх шаардлагатай болсон юм.

   Н.Энхбаяр санасандаа хүрлээ. Тэрбээр МАХН-ын дарга болов. Энэ бол 2000 он. Эрх баригчид биш, эвслийнхэн өөрсдийн гараар шаварт хутгаж орхисон нэр хүнд дээр нь Н.Энхбаяр тоглолт хийв. Эргэлзсэн, эмээсэн, хэнийг сонгохоо мэдэхгүй яваа сонгогчдын сэтгэл зүйгээр тэр тоглов. Тоглоомын дүрэм нь амжилттай хэрэгжлээ. Тиймээс УИХ-ын 2000 оны сонгуульд МАХН ялалт байгуулж, Монгол Улсын Засгийн газрыг Н.Энхбаяр гэдэг эрхэм тэргүүлэх боллоо. Дорнодчууд МАХН-аас нэр дэвшигч Б.Баатарзориг, Д.Базарсад хоёрт ялагчийн мандат гардуулж, Н.Энхбаярт эрин үеэ эхлэхэд нь хувь нэмрээ оруулсан. Энд онцлох нэг зүйл бий.

УИХ-ын гишүүн, Дэд бүтцийн сайдын үүрэг гүйцэтгэгч С.Зоригийн амь насыг бүрэлгэж, монголчуудыг уй гашууд автуулсан нь 1998 оны аравдугаар сарын 2-ны өдөр. Ардчиллын бэлгэ тэмдэг болсон энэ эрхэм дорнодчуудыг төрд төлөөлж байсан. Тиймээс Дорнод аймагт УИХ-ын нөхөн сонгууль явуулж, С.Зориг агсны дүү Оюун ахынхаа үйл хэргийг үргэлжлүүлж эхэлсэн билээ. МАХН-ынхан “Нөхөн сонгуульд хэн нэгнийг нэр дэвшүүлэхгүй” хэмээн мэдэгдэж, “Ардчилсан холбоо” эвслээс нэр дэвшигч С.Оюунд боломж олгож байсан. Харин эрхэм гишүүний хувьд 2000 оны сонгуульд Иргэний зориг намаас нэр дэвшин парламентад анх удаа жижиг намын төлөөллийг буй болгосон түүхтэй. Улс төр дэх томоохон төлөөллөө харамсалтайгаар алдаж, Д.Энхбаатар гишүүн “Казиногийн хэрэг” хэмээгчид холбогдон хоригдож байсан түүх ч дорнодчуудынх.
   УИХ-ын 2004 оны сонгууль. Дорнодчууд ёстой л нам, намын нэр дэвшигчдэд “виз” олголоо. Дорнод аймгийн Засаг дарга Д.Одбаяр МАХН-аас нэр дэвшин ялсан бол “Эх орон-Ардчилал” эвслээс нэр дэвшигч М.Зоригт, Ж.Батхуяг нарт ч тийм аз тохиов. Хамгийн сонирхолтой нь эвсэл нэг их удалгүй задарч, М.Зоригт Иргэний зориг намын, Ж.Батхуяг “Эх орон” намын гишүүн болон “хувирсан” юм. Дорнодын сонгогчдод энэ мэт адал явдал бишгүй л тохиолдож байгаа. Үүний нэг жишээ нь Ц.Шинэбаяр. Уг нь мань эрийг дорнодчууд Дорнодод ордтой, дэлгүүртэй гэдгийг нь харгалзалгүйгээр МАХН-аас нэр дэвшигчийнх нь хувьд УИХ-ын гишүүнээр сонгосон. Гэтэл Ц.Шинэбаяр “МАХН хэмээх нэрээ Ардын нам болгон өөрчиллөө. Энэ чинь байж болохгүй булай явдал. Тиймээс Н.Энхбаяртай найзална аа” гээд С.Батболдын багийнхныг буйран дээр нь орхиод нүүчихсэн. Тэр юу ч биш. Эрхэм гишүүн дорнодчуудыг төрд төлөөлдгөө умартан “Энэ цагаас эхлэн би Төрийн ордонд биш, гадаа гарч улс төр хийх болно” хэмээн УИХ-ын гишүүний ажлаа ч хийхээ болив. Тэгж, тэгж тойрч будилж байгаад нэг л өдөр “Өө, би чинь нээрэн гишүүн билүү” гээд л эргэн ирсэн санагдана.

Мань эр одоо Н.Энхбаяр тэргүүтэй МАХН-ын дэд дарга биш, Хамуг Монголын Хөдөлмөрийн намын дэргэдэх Цэцийн дарга болсон гэсэн. Ардчилсан намынхны хувьд яах вэ. Дорнодод П.Алтангэрэл гэдэг ганцхан “одтой”. Өөр олигтой кандидатгүй. Тэр “од” нь уран, энэ тэрийг гол сэдвээ болгосоор бүрэн эрхийнхээ хугацааг дуусгавар болгох юм шиг байна. Харин Д.Одбаяр гишүүн аймгийн Засаг дарга Ц.Жанлавт “Пянгаа даагаарай, чи” гэж ухамсрын шанаа өгсөн санагдана. Ардын намын гишүүд өөр хоорондоо ойлголцож чадсан болов уу, яасан бол. Аль эсвэл өөр хоорондоо өстөн болчихоод байна уу. Иргэний зориг намын М.Зоригт гэж нөхөр бас бий. Өмнөх сонгуулийн үр дүнг хүлээн зөвшөөрөлгүй бөөн маргаан дэгдээж байсан тэрбээр ирэх сонгуулиар Дорнод юмуу Сүхбаатар аймагт нэр дэвшихээр төлөвлөжээ.

   МАХН-ынхан мянгатын дарга нараа шавдуулж, Ардчилсан намынхан “Дахиад хэнийг нэр дэвшүүлнэ дээ” хэмээн санаашрах зуур Дорнодод тэрбумтан жаал тодров. “МАК”-ийн ерөнхийлөгчийн хүү Н.Номтойбаяр гэдэг тэр залуу намдаа ч, НАМЗХ-ныхонд ч морь биш, мөнгө бэлэглэдэг гэсэн. “Гэртээ ганцаараа” кинонд гардагчлан Ардын намын АТМ болсон тэрбээр Дорнодыг мөнгөний хүчээр эзэгнэж байгаа юм биш үү. Н.Номтойбаяр биш, “Юмтайбаяр” ийн ирэх сонгуульд нэр дэвших бэлтгэлээ базааж, тус аймагт Тусгаар тогтнолын ордон ч бариулав. Ардын намынхан шатсан байрныхаа оронд шинэ байр бариулахад эднийхэн гэр бүлээрээ нэг тэрбум төгрөг хандивласан гэдэг байх аа. Н.Номтойбаярыг бас “Нэг тэрбум төгрөгөөр НАМЗХ-ны дэд ерөнхийлөгч болсон” гэдэг билүү, үгүй билүү. Түүнээс гадна “Бишрэлт” группийн ерөнхийлөгч Б.Ундармаа - Ардын намаас 2012 онд Дорнодод нэр дэвших нь тодорхой болсон” гэх юм. УИХ-ын 2008 оны сонгуулиар нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүрэгт нэр дэвшин ялагдаж байсан тэрбээр дорнодчуудад Н.Номтойбаяраас дутахааргүй их “бэлэг” илгээдэг гэсэн. Д.Одбаяр гишүүн ч яах вэ. “Хуучин буйран дээрээ нэг эргэвэл эргэчихье” л гэж бодож яваа биз. Харин дорнодчууд Ардын намаас нүүр буруулж, Н.Энхбаяртай “ёохор” хатираад эхэлбэл яана. Энэ л эгзэгтэй асуудал шүү. Н.Энхбаяр өстөнүүдээ нэрлэсэн шиг Дорнодын сонгогчид “Эрх баригч, сөрөг хүчнийхэн аль нь ч ялгаагүй. Тэд УИХ-ын гишүүн болмогцоо биднийг үнсэнд хаясан шалз шиг орхидог” гэхмэтчилэн гомдол тоочоод эхэлбэл мөн балрав аа.

С.Баттулга time