цахилгаан станцыг хувьчилж авах сонирхолтой хүмүүс бий гэх” ярилцлага гарчээ. Ярилцлагад дурдагдсан хардлага чуулганы өчигдрийн хуралдааны үеэр өрнөлөө.

Төрийн өмчийг 2010-2012 онд хувьчлах, өөрчлөн байгуулах үндсэн чиглэл батлах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг 2010 оны хоёрдугаар сарын эхээр баталжээ. Засгийн газрын боловсруулсан уг төслийн жагсаалтад Эрдэнэтийн дулааны цахилгаан станц байсангүй. Гэтэл Байнгын хороогоор хэлэлцүүлэх явцад зарим гишүүний санаачилгаар стратегийн объект болох Эрдэнэтийн Дулааны цахилгаан станцыг хувьчлах объектуудын жагсаалтад багтаагаад авч.

Харин УИХ-ын гишүүн Д.Одхүү өнөөх станцыг уг жагсаалтаас хасах тогтоолын төсөл санаачилсан бөгөөд байнгын хороогоор дэмжлэг авч ийнхүү өчигдрийн чуулганы хуралдаанд орж иржээ.

Д.Одхүү гишүүний “Эрдэнэтийн Дулааны цахилгаан станцыг хувьчилбал, Багануур, Шарын гол, Бэрхийн Дулааны цахилгаан станцын хувьчлал огт амжилттай болоогүй бөгөөд хувьчлагдсан газруудын олонх нь дампуурч, дөрвөн аймгийн дулааны станцыг төр буцаан авахад хүрсэн учир ийм байдалд хүргэхгүйн тулд хувьчлах, өөрчлөн байгуулах жагсаалтаас хасуулах саналыг гаргаж байна” гэснийг нь Эдийн засгийн байнгын хороо дэмжиж анхны хэлэлцүүлгээр батлах горимын саналыг хүртэл гаргасан аж.

Хуулийн төслийг дэмжихгүй байгаагаа илэрхийлж үг хэлсэн гишүүн ч байсан бөгөөд байнгын хорооны хурал дээр Эрдэнэтийн Дулааны цахилгаан станцыг хувьчлах жагсаалтад оруулсан гишүүдийн зүгээс тайлбар хийсэн байна.

Энэ асуудлыг “улс төржүүлж” буй нь Д.Дамба-Очир гишүүнд “эмзэглүүлж” буй бололтой. Тэрээр “Эрдэнэтийн Дулааны цахилгаан станцыг намайг хувьдаа авах гэж байгаа юм шиг мэдээлэл өгөх хэрэггүй байх шүү. Тэгээд ч би ашиггүй ажилладаг станцыг ямар шалтгаанаар авдаг юм” гэв. Түүний үг эхэнд дурдагдсан Д.Одхүүгийн ярилцлагад хариулсан тайлбар байдлаар үргэлжлэв.

Гэвч тайлбар гишүүн Д.Одхүүгийн хувьд “өдөөн хатгалт” байсан бололтой. Тэрээр “Уг бид 76 нэгнийгээ ингэх утгагүй л дээ. Би албан ёсны ямар ч хурал дээр Эрдэнэтийн Дулааны цахилгаан станцыг Д.Дамба-Очир гишүүнтэй холбож яриагүй. Харин таныг энэ талаар ярьж асуусан болохоор хэлчихье. Та “мах алга болчихлоо” гэхэд “юун гуя” гэдэг шиг юм ярилаа. Уг нь та ийм юм асуух хэрэггүй байсан юм. Нэгэнт асуусан учраас би гарцаагүй байдалд орж хариулъя. Ер нь Эрдэнэтийн Дулааны цахилгаан станцыг хувьчлах сураг гарахтай зэрэгцээд таны менежер тус станцын захирлаар томилогдсон шүү дээ. Эрдэнэтийн иргэн бүр, станцын ажилчин бүхэн энэ бол Д.Дамба-Очир гишүүний компани болох нь гэж хэлж байна. Эрдэнэтийн Дулааны цахилгаан станц”-ын нэг тоосго байсан ч Д.Дамба-Очирын компани мэдэж байгаа. Үүнийг би хэлээгүй ард түмэн хэлж байна. Эрдэнэтийн үйлдвэрийг хувьчлахыг эсэргүүцсэн 400 гаруй хүний гарын үсэгтэй захидал надад байна. Бүх цех, тасгийнхан гарын үсгээ зурсан байна. Сүүлийн 4-5 жилд төсвөөс арваад тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэн. Төрөөс хөрөнгө оруулалт хийхийн зэрэгцээ менежментийг нь сайжруулах ёстой. Эрдэнэтийн Дулааны цахилгаан станцын хүчин чадлыг нэмэгдүүлж чадвал ирээдүйд ашигтай ажиллах бололцоотой” гэв.

Д.Дамба-Очир хариу тайлбар хийх гэсэн боловч УИХ-ын дарга дараагийн хүнд үг хэлэх боломж өгөв. Энэ асуудлыг хэлэлцэхтэй холбогдуулан УИХ-ын гишүүн С. Бямбацогт, Ховд аймгийн дулааны станцыг 2004 билүү 2005 онд хувьчилсан. Ингэхдээ бүх магистрал шугамуудыг хамтад нь хувьчилчихсан. Одоогийн дулааны станцын үйл ажиллагаа мэдээж тааруухан. Шинээр дулааны станц барих гэхээр дахин шинээр магистрал шугам барих болдог. Энэ асуудлыг засч залруулах боломж байгаа юм хэмээн ТӨХ-ний дарга Д.Сугараас тодрууллаа. Тэрбээр мөн “Хөтөлийн цементийн үйлдвэр цементээ үйлдвэрийн үнээр нийлүүлдэг гэдэг. Яг үнэндээ тийм хямд үнээр нь эрх мэдэлтэй, албан тушаалтай, танил талтай хүмүүс л авдаг. Жирийн иргэд, бизнесмэнүүд дамын үнээр авдаг. Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр ч мөн адил. Арматурын төмрийг нь танил талтай хүмүүс л хямдаар авдаг. Энэ үйлдвэрүүд хувьчлагдсан юм уу, үгүй юмуу. Яахаараа иргэдэд ингэж хандаж байдаг юм бэ” гэдгийг тодруулахыг хүслээ.

ТӨХ-ны дарга Д.Сугар “Ховдын дулааны станцыг мөрдөгдөж байсан журмын хүрээнд орон нутгийн хувьчлалаар хувьчилсан байдаг. Ингэхдээ төрд үлдэх ёстой байсан сүлжээтэй нь хамт хувьчилсан юм билээ. Үүнтэй холбоотой асуудлыг судлахаар ТӨХ-ны ажлын хэсэг явах гэж байна. Бид хувьчлалыг зөв явагдсан эсэхийг тогтооно. Засч залруулах талаар арга хэмжээ авах болно. Хөтөлийн цемент шохойн үйлдвэрийг хувьчлаагүй. Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрийн нээлттэй уралдаант шалгаруулалтаар хувьчил гээд заачихсан. Харин Засгийн газар стратегийн ач холбогдолтой үйлдвэрээ хувьчлахгүй байж байгаад Их Хуралд шалтгааныг тайлбарлая гэж байгаа. Бүтээгдэхүүний хувьд хүрэлцээтэй холбоотой асуудал байгаа байх. Гэхдээ энэ чиглэлээр арга хэмжээ аваад эргээд мэдэгдэх болно” гэв.

Хөдөлгүүрийн хэмжээ ихэсвэл төлөх татвар нэмэгдэх нь

Чуулганаар хэлэлцсэн дараа дараагийн асуудлаас Зарим бараанд ногдуулах экспортын гаалийн татварын хэмжээ тогтоох зэрэг холбогдох хуулиудын өөрчлөлтийн тухай байв.

Хууль санаачлагчдын үзэж буйгаар одоо үйлчилж буй Автотээврийн болон өөрөө явагч хэрэгслийн албан татварын тухай хуулиар том оврын суудлын автомашинд ногдуулж буй татвар нь харьцангуй бага хэмжээтэй байгаа гэнэ. Мөн эдгээр суудлын автомашин нь бусад суудлын автомашинтай харьцуулахад өндөр үнэтэй байдаг тул харьцангуй орлого өндөртэй иргэд эзэмшдэг аж. Иймд орлогын тэгш хуваарилалтыг хангах, иргэдийн зохистой хэрэглээг бий болгох, орон нутгийн төсвийн орлогын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх зорилгоор 3501-4500, 4501 ба түүнээс дээш цилиндрийн багтаамжтай суудлын автомашины албан татварыг нэмэгдүүлэхээр хуулийн төсөлд тусгажээ.

Ингэснээр 3501 ба түүнээс дээш цилиндрийн багтаамжтай суудлын автомашин жилд дунджаар 420.1 мянган төгрөгөөс 1.5 сая төгрөг хүртэл албан татвар төлөхөөр байна. Ингэснээр, орон нутгийн төсвийн орлого 8.3 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэх аж. Хуулийн төслийг боловсруулахдаа нийтэд нь хувь хэмжээг нэмэгдүүлэлгүй тээврийн хэрэгслээс ялгарах хорт утаа ихтэй буюу хөдөлгүүрийн цилиндрийн багтаамж өндөртэй, он хөгшинтэй авто тээврийн хэрэгсэлд ногдуулах татварын хэмжээг нэмэгдүүлсэн аж.

Хэлэлцүүлгийн үеэр Л.Гүндалай нарын гишүүдээс ард түмэнд дарамт учруулах хуулийн төслийг оруулж ирж байгаа гэх шүүмжийг хэлж байлаа. Сангийн сайдын хариулснаар энэ хууль нь дарамт учруулах зорилгоор боловсруулагдаагүй бөгөөд иргэдээ шатахуун бага иддэг машин унахыг урамшуулж 2500-3500 см/куб хөдөлгүүрийн багтаамжтай машины татвар бууруулах хүртэл зохицуулалт агуулсан гэнэ. Мөн гишүүдээс “Засгийн газрын хувьд нэгдсэн төсвийг УИХ-аар хэлэлцүүлэх бүрийдээ татварын хуульд өөрчлөлт оруулахаар болж, тогтворгүй орчин бий болгож буйд шүүмжлэлтэй хандаж байна. Тэр дундаа говийн хөрсийг эргүүлж байгаль орчныг сүйтгэж байгаа хүнд даацын авто машинуудад татвар ногдуулахгүй, тойруулж асуудлыг оруулж ирдэг болсонд анхаарал хандуулах цаг болсныг ч хөндлөө. Тодруулбал, УИХ-ын гишүүн Н.Ганбямба “Том том байшин шиг хүнд даацын автомашинуудад яагаад татвар ногдуулахгүй байна вэ” гэж байлаа. Сангийн сайдын тайлбараар бол нэгдсэн төсөвтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хуулиудын төслийн хувьд татварт хамрагддаггүй хэсгээс татвар авахад чиглэсэн төслүүдийг хэлэлцүүлж байгаа. Хүнд даацын ачааны авто машинуудад татвар ногдуулах асуудлыг ярьж байгаад энэ асуудлыг жичид нь оруулахаар болж, Зам, тээвэр барилга хот байгуулалтын яамныхтайгаа ярилцсан гэв. Хэлэлцүүлгийн үеэр С.Эрдэнэ, Д.Балдан-очир, Д.Ганхуяг нарын гишүүд 16-хан тэрбум төгрөгийн төлөө татварын хуулийг хөдөлгөх утгагүй, тиймээс Сангийн сайдыг хуулийн төслөө татаад авахыг зөвлөж байв. Эцэст нь санал хураалгахад нийт гишүүдийн олонхи нь хуулийн төслийг хэлэлцэх шаардлагагүй гэж үзсэн байна. Ингэснээр дээр дурдагдсан хөдөлгүүр томтой машинууд урьдын татварын нөхцөлтэйгээ үлдэж чадсан байна.

Б.МАНДАХ