Саявтар сэтгүүлч Д.Цогзолмаа нас сүүдэр 96 зооглосон ч цэцэн цэлмэг ухаантай, эмгэн М.Тогоотой хөөрөлдсөнөө сонинд бичжээ. (“Өдрийн сонин”. 2011.11.02 ¹264). 17 хүүхэд төрүүлж өсгөсөн буянтай буурал М.Тогоо гуайн ярианаас Монгол эмэгтэйн уужим саруул оюун, эрүүл чийрэг бие махбод, ажилсаг хичээнгүй чанар, ёс журамт амьдрал, эрэлхэг авхаалж самбаа, эх үрийн хувь заяаны нандин холбоос гэх мэт мөн ч олон зүйлийг олж харлаа. Миний ээж ч иймэрхүү нэгэн сайхан буурал байгаад 85 насандаа, тэр жил намрын сараар бурхны оронд мордож билээ.

Монголчуудын өнө эртнээс “Эмэг эх”, олонх нутагт “Буурал ээж”, “Хөгшин ээж” гэхчлэн өргөмжлөн дууддаг байсан хүндэтгэлийн үг нь орчин үед хэлний “хураангуйлан хэрэглэгдэх хууль”-ийг дагаж, “эмээ” болон товчлогдож хэлэгдэх нь түгээмэл болжээ.

Харин Ойрд монголд эмгэн хүнийг “Эмээ ээ!” хэмээвэл тэр үг нь “Эм минь ээ!”, “Өлөгчин минь ээ!” гэсэн шиг солгой өнгөөр, хатуу сонсогдож, түүнээсээ болж харилцагчдын хооронд үйл ойлголцол гарсан тохиолдол цөөнгүй бий.
Ач зээдээ үнэн голоосоо амин хайртай эрхэм тэр сайхан ээж нар залуу зандан насандаа эр хүний сэтгэлийг татсан, гоо үзэсгэлэнт бүсгүйчүүл байсан бол цагийн эрхээр намба төрх нь налайж, буян хишиг нь бялхсан хүндэт буурлууд болжээ. Тэдний нэг нь миний хань, алдарт эх, 10 гаруй ач зээгийн амьд шүтээн.

Түүний өдөр тутмын эрхэлдэг “алба” нь тоймгүй атлаа “нэргүй зарц”-ын хэмжээнд үл үнэлэгдэх нь нэн элбэг. Харин түүнийг бид хүлээн зөвшөөрөхдөө, сэтгэлий нь засахаар мэрийж, “Ач зээ нарын холбооны хүндэт ерөнхийлөгч”, “Өрх гэрийн их хатагтай”, “Жижиг үйдвэрийн туршлагатай менежер”, “Шилдэг санхүүч”, “Мастер тогооч”, “Мэргэжсэн хоол зүйч”, “Зөөлөн аальт сувилагч”, “Ажилсаг нярав”, “Уран загварыг зохион бүтээгч–эсгүүрчин”, “Нүдэндээ шилтэй оёдолчин”, “Нүүрэндээ мишээлтэй зөвлөгч”, “Өв уламжлалын арга зүйч” гэх мэтээр өхөөрдөн нэрлэнэ...

Ардчилсан төр засгийнхаа дан ухаанаар идэр цогтой насандаа тэтгэвэрт гарч, улмаар нийгэмд гологдон, эмээгийн дансанд шууд ороод “Гэр” компанийн захирал болсон ээжүүд ч тоймгүй олон. Гэтэл тэд өнгөрсөн зууны Монголын түүхийг бүтээлцэж, өрх гэрийнхээ амьдралыг төвхнүүлэх төдийгүй улсынхаа алдар нэрийг дэлхий дахинаа цуурайтуулж, одоо ч ажил мэргэжил, боловсрол чадвараараа юуг хийж чадахуйцаар нэгэнт бэлтгэгдсэн үндэсний хур их үнэт баялаг хэвээрээ байгаа билээ.

Тэд төр, нийгэмд тоогддоггүй ч үр хүүхдийнхээ өмөг түшиг болж, өрх гэрийнхээ амьдралыг даагаад явж байгаа, амьдралын төлөө цуцалтгүй тэмцэгч, эрэлхэг зоригтонгууд, энэрэл хайрын эзэд юм.

“Саран ээж” нийгэмлэгээс улбаатай төрийн бус байгууллагууд өөрийн санаачилгаараа эмээ нарын алдрыг хүндэтгэж, ажлыг үнэлж, урмыг сэргээдэг уламжлал тогтоод нэлээд хэдэн жил боллоо. Харин төр засгийн дээд суудалд заларсан эрхмүүд ээж болон эмэг эхээрээ жишиж, монголын эмэгтэйчүүдийн талаар бодитой юу хийсэн билээ гэдэгт ямар хариулт өгөх нь тодорхойгүй. Хамгийн гайхалтай нь эмээ нар улс нийгмийн албыг өрх гэрийн ахуй амьдралтай давхар хашиж, өнөөгийн бүх “мундагууд”-ыг өсгөн бойжуулсан нь зайлбаргүй үнэн.

Ардын олон зуун дуунд ачлал хайраараа дүрслэгдсэн ээжүүд суут Чингисээс эхлээд Монголын Их Хаадыг сурган хүмүүжүүлсэн төдийгүй өөрсдөө төрийн төлөө цулбуурыг атгасан жишээ цөөнгүй.
Энэ цагийнхны голж гоочлоод байдаг тэр эмээ нар нь эрийн боол, гэрийн зарц байгаагүй, улс орныхоо нэр хүндтэй сэхээтэн, гавшгай ажилчин, ажилсаг малчин, төр нийгмийн зүтгэлтэн байсан. Тэдний дундаас тухайн үеийн хатуу шалгуураар шүүгдэн, ажил үйлсээрээ товойж, Ардын Их хурал, орон нутгийн хуралд сонгогдон, төрийн хэргийг мэдэлцэж явсан болон улсын алдар цол, төрийн соёрхол хүлээсэн хүн тоймгүй олон. “Эмээ” хэмээх энэхүү бичил тэмдэглэл тэрлэхийн учир юу вэ? хэмээвээс:

•Төрүүлж өсгөсөн үр хүүхдийг нь үндэсний үнэт баялагт тооцож, бүтээлийг нь үнэлэн, улсад ажилласан жилд оруулж, насны тэтгэвэрт тусган, эхийн ачлал хайр, хүч хөдөлмөрийг төрийн хяналтад авах (Гэр бүлийн тухай хуульд тусгах замаар шийдэх);
•Нийгмийн харилцааг зөөлөвчтэй, хүнлэг ёс суртахуунтай болгоход ач зээгийнхээ зулай үнэрлэсэн сийрэг гуйлгүү ухаантай, өндөр боловсролтой, ажлын арвин туршлагатай, амьдралын хаттай төлөвшсөн ээж нарыг төрийн хэрэг түшүүлэхэд оролцуулбал зөн билиг, далд ухамсраараа тэд түмэн олондоо тус үзүүлэх (Хээнцэрлэх, тансаглахын хомхойрлоос холдож, амьдралын ноён нуруу сууж, нүгэлт орчлонгийн тарыг таньсан эх хүнд арай түлхүү найдвар тавьж, олны эрх ашгийг даатгах нь зүйд нийцэх учраас УИХ ба Орон нутгийн хурал болон шийдвэр гаргах, бодлого боловсруулахад тэдний оролцоог хувь хэмжээгээр зааж дэмжих);

•Нийгмийн хөгжилд эзлэх өрх гэрийн гүйцэтгэх үүрэг, байр суурийг тодорхой болгон, ээж, эмээ нарын гэрийн хөдөлмөрийг үнэлгээнд оруулах (Хүний хөгжлийн сангийн хувь хишгийг хүн бүрт хавтгайруулахаас илүүтэйгээр өрх гэрийн нэргүй хөдөлмөрийг үнэлэхэд харгалзах);

•Өрх гэрт үр хүүхдээ сурган хүмүүжүүлэх (ялангуяа сургуулийн өмнөх боловсролд), амьдрах ур чадварын өв уламжлалыг “шинэчлэн нутагшуулах”, орчин үед тохирсон амьдрах ухаанаар өрхийн аж ахуйг хөтлөн явуулах, нийгэм- өрх гэрт хүнлэг ёс суртахууныг түгээн дэлгэрүүлэх зэргээр “Орчин үеийн эмээ байх стандарт”-т суралцахуйн албан бус боловсролыг өргөн хүрээнд зохион байгуулах;

•Үр хойч нь эмээ нараа урт наслуулж, хармын сэтгэлгүй арвин их буян хишгий нь аль болохоор хүртэх (80 настай эмээ 80 жил юу эсийг үзэж, юу эсийг сонсож, юу эсийг мэдэрсэн гэх вэ? 80 боть хөлгөн их судар унших мэт далай их эрдэмтэй). Ардын уран зохиолч, академич Цэндийн Дамдинсүрэн 1960-аад онд “Хар авдарт ном буй. Хазгар эмгэнд эрдэм буй. Хахир говьд эрдэнэс буй” хэмээн сургаж ахуйд Таван толгой, Оюутолгой сураггүй байсан.

Эмгэн ээжтэйгээ шагай тоглож (Эрдэмтдийн судалгаагаар Монгол үндэсний шагайн 240 гаруй төрлийн тоглоом бий) сурсан бяцхан жаалууд сургуульд ороод сул дүнтэй сурдаггүй юм гэсэн ахмад багш, ханийнхаа үгээс сэдэл авч, энэхүү бичил тэмдэглэлийг сийрүүлэв. Эргэцүүлэн бодож, эмгэн буурал ээж-багш, эмч, зөвлөгчөөсөө энгийн атлаа агуу бүхнийг эрэн сурвалжилж суралцахыг уриалмуй.

Өвөө эмээ, аав ээж нь цөм байгаа өрх гэрт үр хүүхэд л хайр халамжаар дүүрэн, аз жаргалтай, буян заяа нь тэгш өсөн торниж, сурч хүмүүждэг юм гэнэ лээ! Үүнд бат итгэнэм.
Монгол Улсын гавьяат багш Ц.Түвшинтөгс
МОНЦАМЭ