Сая хол гарсан хүн амтай нийслэлчүүдийн шөнийн амьдрал өдрийн амьдралаасаа ер ялгагдах юм үгүй. Ёстой л нэг түм түжигнэж, бум бужигнах юм. Гэхдээ шөнийн амьдралыг буцалгагч нөхдүүд нь харин залуус гэхэд нэг их хол зөрөмгүй. Энэ удаагийн “Архи-Хүн Орчин” булангаараа нийслэл хотын шөнийн амьдралд сархад гэх энэ шидийн ундаа хэрхэн үүрэг гүйцэтгэдэг болохыг үзэхээр шийдсэн юм.

Ерөөс шөнийн амьдралыг архигүйгээр төсөөлөх аргагүй болсон нь шөнийн сурвалжлагаас минь мэдрэгдэхээр байлаа. Хэдхэн жилийн өмнө Монгол Улс архи гэдэг энэ ундаанд толгойгоо мэдүүлж амьдралаа алдах хүмүүсийн тоо тэр дундаа ариун нандин бүхнийг сахиж явах ёстой бүсгүйчүүд илүү ихээр хүртэж түүндээ живэх болсон талаар төрийн болон төрийн бус байгууллагын нөхдүүд баримтгайгаар халаглан ярьж байсан. Үнэхээр ч тийм байлаа.

Тэдний хэлсэн ярьсан бүхэн ямар ч үг үсгийн зөрөөгүй таарч байх шиг. Зөвлөгөөн зохион байгуулагчдын хамгийн ихээр сэтгэл эмзэглэж байсан зүйл нь 15,16-тай охид хөвгүүд сархданд дурлаж донтох болсон явдал байсан. Тэр нь бас л үнэн аж.

Цагдаа орж ирлээ, гарлаа

Дээр өгүүлсэн зөвлөгөөний үеэр нийслэлийн Цагдаагийн газрын орлогч дарга, хурандаа С.Отгонбаатар хуулиа хэрэгжүүлдэггүй төрийн байгууллага, хуулийн хулгайч аж ахуйн нэгж байгууллагыг нэр цохон нэрлэж байсан. Гэлээ гээд өнөөдөр тусыг олсон нь үгүй. Чингэлтэй дүүргийн нутаг дэвсгэр, Зам тээвэр барилга, хот байгуулалтын болоод нөгөө сүржин, сүртэй нэртэй Улсын Мэргэжлийн хяналтын газрын чанх өмнө талд байх “Доргио” баарны үйл ажиллагааг хаалгах гээд үйлээ эдэлж үстэй толгойгоо зулгаах нь халаг байгаа хэмээн нийслэлийн Цагдаагийн газрын орлогч дарга халаглан ярьж байсан.

Өнөөдөр ч тэр баар ажиллаж л байна. Хууль үйлчилдэггүй нэг нөхрийн баар болох нь нэгэнт тодорхой. Харин энэ баар шиг олон баар цэнгээний газар нийслэл хотод байна шүү. Тиймээс бид тэрхүү хууль үйлчилж мэддэггүй баар, цэнгээний газрыг нэг нэгээр нь нэрлэж шөнийн сурвалжлагаараа хүргэхээр шийдсэн юм.

Энэ удаагийн бай Баянгол дүүргийн нутат Аравдугаар хороололд байрлах Стелла баар.

Шөнийн 22.00 цаг. Шөнийн цагаар оройхон явбал баар цэнгээний газар ямархан дүр төрхтэй ажиллаж байгаа гэдгийг мэдэх боломжтой хэмээн учир мэдэх хүн зөвлөсөн болохоор оройны 22.00 цагт тус баарыг зорьсон юм. Хөгжмийн хүнд хэмнэл өдөржин ажилдаа түүртсэн бидэнд жаахан тээртэй байсан ч сонирхолтой олон зүйлийг мэдэж авна гэсэн хэрэгт дуртай бодол маань энэ бүхнийг сарниулж байлаа.

Энэ баар 5000 төгрөгийн такстай юм байна. Үнэхээр ч том газар аж. Баарны голд томоос том бүжгийн талбай байх агаад бүжгийн талбайгаас цааш ширээ сандал үргэлжилнэ. Ажлаар яваагаа бусдад анзааруулахгүй халхавч болгон нэлээд олуулаа орсон биднийг бүжгийн талбайн ойролцоох нэгэн ширээнд суулгалаа. Ийм газарт орчихоод цэвэр ус аваад суухад итгэх хэн байх билээ. Тиймээс бид нэг нэг шар айраг захиалж уух зуураа орчин тойрныг ажиглан суух ахуйд гаднаас тасралтгүй хүмүүс орж ирсээр байлаа. Ерөөс хөл татарна гэж байдаггүй газар бололтой.

Хэсэг зуур энэ тэрийг ярьж суусан бидний зарим нь бүжиглэхээр бүжгийн талбай руу явах үест зөөгч залуу ирэн нөхдийн маань ууж байгаад орхисон дуусаагүй шар айрагтай шилэн аягыг юу юугүй аваад явах гэхэд нь “хүн нь одоо ирнэ дуусаагүй байна” гэхүйд орхин буцлаа.
Дараагийн хүмүүс ирлээ одоо та нар бос гэх гээд л байх юм. Зөөгч нар хийгээд баарны үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг зохион байгуулагч нар нь иймэрхүү л дүр төрхтэй байх юм. Тэдний нүдэнд энэ орой ч юм уу ерөөс үргэлжид ч байж магадгүй “мөнгө мөнгө бас дахин мөнгө” гэсэн чиг шугам үйлчилдэг бололтой.

Шөнийн 00.00 цаг болохтой урьтаж “сүүлийн захиалга шүү” хэмээн зөөгч залуу ирж мэдэгдээд захиалга аваад буцсан. Гэхдээ тэд гайхал төрүүлсэн нэг зүйлийг нэмжхэлсэн нь “Цагдаа орж ирвэл авсан зүйлээ ширээн доогуураа хийгээрэй” хэмээн хэлсэн юм. Авсан шар айргаа дуусгаагүй болохоор бид нэмж юм захиалаагүй болохоор дээр өгүүлсэн шиг зүйл болж асуудал үүслээ. Учир нь уух юм нэмж захиалаагүй учраас бидний сууж байсан ширээн дээр нэмж хүн суулгана хэмээн хэлээд тав зургаан хүн суулгачихлаа.

Арай гэж л багталцаж байв. Баарны ажилтнуудын хэлж байгаагаар нэг ширээнд 12 хүн суух ёстой гэнэ. “Тайван амгалан уулгаж, идүүлсэнгүй” хэмээн бидний хооронд жаахан маргаан үүсэх үеэр гаднаас гурван цагдаа орж ирлээ. Гэхдээ баарны ажилтнууд өмнө нь цагдаа нар орж ирвэл уухаар авсан шар айраг архиа ширээн доогуураа хиигээрэй хэмээн сануулсан учраас тэднийг орж ирэх тэр үед хүмүүс команд авсан мэт зэрэг ширээн доогуураа архи, шар айргаа хийж орхисон юм.

Тийм ч учраас асуудал үүссэнгүй. Тэд юу ч дуугарсангүй гарч одлоо. Уг нь Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.8-д “Согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэх зөвшөөрөлтэй худалдаа, үйлчилгээний газарт 00-06 цагт согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэхийг хориглоно” гэсэн заалт байдаг л даа. Мөн 2010 оны тавдугаар сард нийслэлийн Засаг даргын гаргасан 156 дугаар захирамжинд ч энэ тухай заасан нь бий. Гэсэн хэдий ч энэ бол амьдрал дээр хэзээ ч биелэгдэхгүй хууль гэдэг нь нэгэнт батлагдчихсан бололтой. Тийм болохоор энэ тухай хууль энээ тэрээ ярихаар, бичихээр хүн бүр л шоолж инээх биз. “Стелла” баарны ажилтнуудын хийх үйлдлээс ч энэ нь бэлхнээ батлагдчихав.

Архийг шилэн саванд хийж гадна өнгийг нь өөрчилдөг

Ийн гайхширал төрүүлсэн үйл явдал ар араасаа гарсаар байв. Цагдаа нар асуудал үүсгэлгүй гарснаас хойш ёстой л нэг дураараа дургиж дунд чөмгөөрөө жиргэнэ гэдэг боллоо. Нэг ширээн дээр 12 хүн суух ёстой хэмээсэн бичигдээгүй хуулиараа ширээ ширээн дээр хүн нэмж суулгасаар хөл толгой нь мэдэгдэхгүй олон хүн болчихлоо. Нөгөө бүжгийн талбай дээр нь бүжиглэх гэсэн хүмүүс өөр зуураа мөргөлдөж нэг нэгнийхээ хөл дээр гишгэцгээгээд нэг л биш ээ.

Нөгөө сүүлийн захиалга гэж ирээд захиалга авсан нь худлаа болж таарлаа. Тэр бол зүгээр л жижүүрийн үг байсан юм байна. 00.00 цагаас хойш захиалга авч согтууруулах ундаагаар үйлчилсээр байв. Гэхдээ архины захиалга авахаар 00.00 цагаас хойш захиалсан архийг нь харин цэвэр усны шилэн саванд хийж яг л ус уугаад бүжиглэж байгаа хүмүүсийн дүрд хувиргачихдаг юм билээ. Шилэн саванд байгаа дүр нь хувирсан архийг хараад хэн ч архи гэж анзаарахгүй юм билээ.

Нөгөө дүрээ өөрчилсөн архинаас гадна, гаднаас хүн орж ирэх тоолонд авсан шар айргаа ширээн доогуур нуух нь үнэхээр төвөгтэй байлаа. Шөнийн цэнгээний газруудын үйл ажиллагаа улам нарийссан байгаа нь үүнээс тодорхой харагдаж байлаа. Үнэндээ цэвэр усны шилэн саванд хийсэн архийг хараад хэнд ч дотор нь ус биш архи байгаа гэжхарагдахгүй бас бодогдохгүй.

Энэ мэт хуурмаг үйл ажиллагаа явуулж байгаагийн цаана архи болон согтууруулах ундаагаар бизнес хийгчдийн тоо дэндүү олшроод байгаа юм биш үү. Нэг ширээнд 12 хүн сууна гээд өөрсдийн тогтоосон журмаараа хүн оруулчихаар бүжиглэх талбай нь амьсгалах агаар нь бусад бүх асуудал нь хүндэрч байгаа юм. Нэг жижигхэн хэмжээний тоо бодьё л доо.

Нэг ширээнд 12 хүн сууж байгаа. Багаар бодоход 30 ширээ гэхээр доод тал нь 360 хүн энэ бааранд орж ирж байна. Энэ бол хамгийн багаар бодсон тооцоо шүү. Тэгэхээр тийм ч том биш уг бааранд өдий тооны хүн байгаа гээд бодохоор уур амьсгал нь ямархан байгаа нь тодорхой бус уу.

Бас болоогүй энэ мэт башир хуурмаг арга хэрэглэдэг хэрнээ зөөгч нарынх нь үйлчилгээ гэж ёстой авах юм байхгүй. Хэдийгээр шуугиан чимээ ихтэй байгаа ч гэлээ үйлчлүүлэгч дуудахад тэд ирэх л ёстой. Их бага юу ч захиалсан тэд авчирч өгөх л үүрэгтэй. Гэсэн атал тэд хэдэнтээ дуудуулаад ирнэ гэж үгүй. Ёстой л гонжийн жоо, яг ирж харагдаач гэдэг л болно шүү дээ. Бидний хэсэг нөхөд уг баарнаас өглөөний 04.00 цагт гарсан юм.

Хуулиа хэрэгжүүлж “Стелла” баарыг хаахад болохгүй юу байх билээ

Энэ мэт хуулиас дээгүүр том толгойтой баарны эздэд хариуцлага тооцох хэрэгтэй байна. Хуулиа биелүүлэхгүй энэ мэт баарнуудтай тэмцэж чадахгүй тэдэндээ тааруулсан хууль дүрэм журам боловсруулдгаа хүртэл болимоор байгаа юм. Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуулийн 4.3. Согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэх зөвшөөрлийг сум, дүүргийн Засаг даргын санал, мэргэжлийн хяналтын байгууллагын санал, дүгнэлтийг үндэслэн аймаг, нийслэлийн Засаг дарга олгоно.

Энэ хэсэгт 2001 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан гэсэн бол харин уг хуулийн 6.1-д “Аймаг, нийслэлийн Засаг даргын зөвшөөрөлгүйгээр, эсхүл зөвшөөрөлд чааснаас бусадптрт болон гар дээрээс согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэхийг хориглоно. /Энэ хэсэгт 2001 оны 11 дүгээр сарын 30-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/ гэж тус тус заасан байна.

Түүнчлэн дээр өгүүлсэн Нийслэлийн засаг даргын 156 тоот захирамжийн нэгд мөн “Нийслэл, дүүргийн Цагдаагийн байгууллагын шалгалтаар Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.8-ын “Согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэх зөвшөөрөлтэй худалдаа, үйлчилгээний газарт 00-06 цагт согтууруулах ундаа худалдах , түүгээр үйлчлэхийг хориглоно гэснийг, мөн Нийслэлийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Тэргүүлэгчдийн 2007 оны “Журам шинэчлэн батлахтухай” 71 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр хавсралтын “Согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэх, тусгай зөвшөөрөл олгох, хяналт тавих журам”, 2009 оны “Журамд өөрчлөлт оруулах тухай” 91 дүгээр тогтоолыг тус тус удаа дараа зөрчин, хууль бус үйл ажиллагаа явуулж, согтуугаар гэмт хэрэг, зөрчил байнга үйлдэгдэх, хүүхэд талуучуудын ёс суртахуун хүмүүжилд сорог нөлөө үзүүлэх шалтгаан нөхцөл үүсгэж байгаа 61 аж ахуйн нэгжийн согтууруулах ундаа худалдах.

Түүгээр үйлчлэх тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгосугай” хэмээж 61 аж ахуйн нэгжийн эрхийг хүчишүй болгосон. Гэхдээ тэр үед хотын даргад тун олон дарамт ирж байсан гэдэг. Тэр бүү хэл хүний эрхийг зөрлөө энэ тэрээ гээд олон асуудал үүсч байсныг санаж байна. Гэхдээ амьдрал дээр дээрх нөхдүүдийн хуулийг хэрэгжүүлж байгаа үнэн дүр төрх ийм байна. Тийм болохоор хууль хэрэгжүүлдэггүй энэ мэт нөхдүүдэд төр төмөр нүүрээ харуулахад хэн ч эсэргүүцэхгүй болов уу. Хуулиа хэрэгжүүлсний эцэст архичидтайгаа тэмцэнэ биз дээ.

Б.Анар

Эх сурвалж: “Улаанбаатар таймс”