МҮАН-ын Удирдах зөвлөлийн гишүүн, Амлалт нэхэх ард түмний холбооны тэргүүн Д.Батцогттой ярилцлаа. Эрх баригчдад тал засаагүй түүний яриа Сонгуулийн тухай хууль руу чиглэсэн юм.

-Танай намынхан ойрдоо хөдөөгүүр яваад байгаа гэсэн. Орон нутгийн иргэдийн хандлага ямаршуухан байна даа?

-Хөдөө орон нутагт ажиллаж байгаа. Иргэд МАНАН-д ам муутай байна лээ.

-Сонгуулийн жил гарах дөхөж, хууль нь ч эцэслэн батлагдлаа. Парламентад суудалгүй намын төлөөллийн хувьд шинээр батлагдсан хуулийг хэрхэн харж байна вэ?

-Хоёр нам хамтарсан Засгийн газар байгуулахдаа Сонгуулийн хуульд төгөлдөршил хийнэ гэж гарын үсэг зурсан. Гэвч Сонгуулийн хуулиа сайжруулах биш улам муутгачихлаа.

-Тийм гэж үү?

-Энэ хуулийн булхай луйврыг хориглосон заалтуудыг хүндэтгэж байна л даа. Харин тогтолцооны хувьд Үндсэн хуулиа зөрччихлөө.

Монгол Улсын иргэн УИХ-ын гишүүнийг шууд сонгоно гээд Үндсэн хуульдаа заачихсан. Гэтэл шууд сонгохгүйгээр нам дугуйлах заалт орж байгаа нь Үндсэн хуультай зөрчилдөж байгаа юм. Үүнээс гадна тойрогт нэр дэвшигч намын нэрсийн суудал руу шилжинэ гэсэн байж боломгүй зохицуулалт бий.

-Яагаад байх боломжгүй гэж?

-Бөхийг мэх хийгээд хаях гэж байгаад уначихсан юм аа гээд дахиж барилдуулдаггүй биз дээ. Ард түмэн сонголтоо хийнэ. Унасан бол унасан. Давсан бол давсан л байх ёстой.

-Эрх баригчид өөрсдөө эргээд УИХ-ын гишүүн болох хувилбарыг л боловсрууллаа гэх гээд байна уу?

-Унасан хүн хүртэл УИХ-д суух боломжийг бүрдүүлсэн нь өнөөгийн эрх баригчид /ялангуяа олигархиуд/ өөрсдөө эргээд сонгогдох нөхцөлийг л бүрдүүллээ.

Энэ хуульд парламентад суудалгүй улстөрийн нам, иргэний хөдөлгөөнүүд улс даяар нэг тойрог болъё, аль 76-г сонгох вэ гэдгийг сонгогчдын өгсөн саналаар эрэмбэлж шийдье гэсэн санал өгсөн. Анх Д.Лүндээжанцан гишүүн ийм хувилбар дэвшүүлж байсан юм. Үнэхээр сонгуулийн тогтолцоогоо шинэчилье гэвэл энэ зөв зүйтэй санал байсан юмсан. Харамсалтай нь ийм байдлаар баталсангүй.

-МАН-ынхан голдуу эсэргүүцсэнээр энэ тогтолцоо дэмжлэг аваагүй шүү дээ?

-Тийм. Сонгуулийн хуулиа төгөлдөршүүлэх биш, өөрсдөө эргэж сонгогдох хувилбарыг боловсруулчихаад «Хамгийн сайн хууль боллоо» гэж яриад сууж байгаа хүмүүстэй юу ярих вэ дээ.

-Намын нэрийн суудлыг хэнд өгөхийг тухайн нам дотроо шийдэхээр хуульчилсан. Тойргоос сонгогдох 48-д УИХ-ын гишүүн болох шанс өндөр. Тэгэхээр үүнд баттахын төлөөх өрсөлдөөн нам дотор гарах нь дээ?

-48 нэр дэвшигчээ авсан саналаар нь эрэмбэлж, намын нэрийн суудал руу шилжүүлнэ гэж байгаа. Тэгэхээр 76 нэр дэвшигчийн тухай биш, 48 нэр дэвшигчийн тухай яриа л байна.

Тойрогт өрсөлдөх 48-д орохын төлөө намууд дотор том тэмцэл явагдах нь тодорхой. 48 дотор бичигдсэн л бол тойрогтоо ялалт байгуулаагүй ч гишүүн болох магадлал нь өндөр байгаа юм чинь аргагүй шүү дээ.

-Тэгвэл намын нэрийн өмнөөс нэр дэвших 28 хүн бэлгэдлийн шинж чанартай болж таарах уу?

-Нээрээ тийм юм байна шүү. Нам намаас нэр дэвшсэн 48-уудын хооронд л өрсөлдөөн явагдана. Эдгээр 48-аас л УИХ-ыы 76 гишүүн бүрдэнэ гэсэн үг. 28-д ямар ч боломж байхгүй. Ард түмний шууд сонголт орхигдож байгаа нь эндээс харагдаж байна.

-Сонгууль болохоос өмнө намууд 76 нэр дэвшигчээ эрэмбэлнэ гэж байгаа шүү дээ. Тэр эрэмбээрээ хуваарилалт явагдах юм биш үү?

-УИХ дахь хоёр намын бүлгийн дарга, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны даргын тайлбарлаж байгаагаар бол 76 нэр дэвшигчийг 48-аасаа эхэлж эрэмбэлэх юм билээ. Хамгийн сүүлд нь намын нэр дээр өрсөлдөх 28 байна гэсэн үг. Эндээс харахад 48 хүн л бүх асуудлыг шийдэхээр байгаа биз дээ. 28 дотроосоо ганц нэгийг оруулж болно гэдгийг гишүүд хэлсэн. Гэхдээ хуулиараа бол 28-аас хүн орох ямар ч боломжгүй.

Ингээд үзэхээр нэг нам сонгуульд 76 дэвшигч өрсөлдүүлдэг байсан бол одоо нам бүр 48-ыг өрсөлдүүлж, эндээсээ парламентыг бүрдүүлэх нь. Ялсан ч гишүүн ялагдсан ч гишүүн. Ийм л дүр зураг харагдаж байна. Ийнхүү Сонгуулийн хууль эрх барьж буй мөнгөтэй хүмүүст хэт давуу боломж олгосноороо Монголын ардчиллыг булшилчихлаа. Энэ нь хийж байгаа ажил, албан тушаал, мөнгө хөрөнгөөр нь хүнийг ялгаварлан гадуурхаж буй хэрэг. Гарааны тэгш нөхцөл алга.

-Намын нэрээр шилжинэ гэдэг дээр 28 хувийн босго тогтоосон. Энэ нь сонгогчдын саналыг орхигдуулахгүй байх хувилбар гэж тайлбарлаж байгаа шүү дээ?

-Энэ бол Сонгуулийн хууль 28 хувийн босготой гэсэн үг. Өнгөн дээрээ намуудад таван хувийн босго тавилаа гэж байгаа ч үнэндээ намуудад 28 хувийн босго тавьж байгаагаас ялгаагүй.

-Жаахан тодруулахгүй юу?

-Аль нэр жижиг нам таван хувийн босгыг давлаа гэхэд тойрогт өрсөлдсөн нэр дэвшигч нь 28 хувийн босго давахгүй бол суудал авах боломжгүй. Үүгээрээ илэрхийлэгдэж байгаа юм. Тэгэхээр яс юман дээрээ жижиг намуудад тав биш 28 хувийн босго тогтоочихлоо.

-Үүгээрээ жижиг намуудыг шахаж байна гэсэн үг үү?

-Тийм ээ. Дахиад бүх суудлыг хоёр нам хувааж авна гэсэн санаагаар хийсэн хууль гэдэг нь ингээд л батлагдаад байгаа юм.

-Хууль нэгэнт батлагдсан. Одоо та нарын өмнө мөнгөтэй, эрх мэдэлтэй энэ хоёр том намтай хэрхэн өрсөлдөх вэ гэдэг асуудал л тулж байх шив?

-Эрх баригчид гурван жил зургаан cap Сонгуулийн хуулийг бодож, дотроо ярилцаж байж өөртөө тааруулж хууль гаргасан. Харин бид тэвчээр зааж удаан хүлээсэн. Ингэхдээ сонгогчид, нэр дэвшигчдэд ижил тэгш боломж олгосон хууль гарах байх гэж найдаж байсан юм. Гараад ирсэн хуулийг нь уншаад үнэхээр урам хугарч байна. Парламентад чимэг болгож ганц хоёр хүн оруулах, бусад бүх суудлыг МАНАН авах бодлого хэрэгжих гээд байна.

-Сонгуулийн хууль та нарын зүрхийг мохоочихоо юу даа?

-Эднээр ч зүрх зоригоо мохоолгохгүй шүү. Бид Үндсэн хуулийн цэцэд хандана гэсэн бодолтой байгаа.

-Хэзээ?

-Ойрын өдрүүдэд хандах байх. Одоогоор дотроо ярьж байна.

-Сонгуулийн хуульд өөрчлөлт оруулах хугацаа бараг үлдээгүй шүү дээ. Хэрэв цэцэд очоод унавал сонгууль хуучнаараа явах болно байх?

-Бид өнөөдөр хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа Үндсэн хуулийнхаа хүрээнд л асуудлыг ярина. Шороотой бөх төрүүлдэг ийм хуультай байснаас хуучнаараа явсан нь дээр.

-Үндсэн хуулийн цэцэд хандлаа ч хуульд өөрчлөлт оруулах цаг хугацаа алга. Улстөрчид үүнийг тооцоод, цаг хугацааг нь шахамдуулж хуулиа баталсан юм биш биз?

-Энэ хуулийг жилийн өмнө ч баталчих боломж байсан. Хэрэв тэд ажлаа хийсэн бол аль хэдийнэ Үндсэн хуулийн цэдээрээ яриад бүх асуудлыг шийдчих боломж байлаа. Тэгэхээр эрх баригчид хуулийг зориуд цагийг нь тулгаж батлах санаа агуулсан байгаа биз дээ.

-Хуучнаараа сонгууль явна гэвэл булхай луйвар гээд асуудал үүснэ дээ?

-Хуучин хуулийн хувьд сонгуулийн тогтолцоондоо асуудал байсан юм биш. Хамгийн гол нь иргэдийн саналыг буруу тоолдог, булхай луйвар их гардагт л учир байсан юм. Үүнээс ч үүдэж долдугаар сарын нэгний хар өдөр болсон. Энэ бол хуулинд буруу биш, хуулийг хэрэгжүүлэхдээ алдаа гаргаснаас л үүдэлтэй.

-Хууль хэлэлцэж байх үед Үндсэн хуулийн цэц дээр унаж магадгүй гэдгийг УИХ-ын зарим гишүүн хэлж байсан. Үнэндээ зөрчилдөж байгааг нь мэдсээр байж баталчихлаа?

-Ямар нэг хууль батлахгүй бол тэд эвгүй байдалд орно. Гурван жил зургаан cap «Сонгуулийн хуулийг өөрчилж, сайжруулж байна» гэж ярьсан учраас ямар нэг байдлаар хуулиа батлахгүй бол УИХ-ын гишүүд хэлэх үггүй болно. Энэ үүднээсээ л хуулийг баталлаа. Ер нь хуулийн энэ тогтолцоог хүссэн гишүүн УИХ-д цөөхөн. Цөөхөн хэдэн олигархи, МАНАН бүлэглэлийн гишүүд лоббидож байгаад хийчихлээ.

-Үүнээс гадна хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд их хэмжээний торгууль оногдуулахаар Сонгуулийн хуульд оруулсан. Өөрсдийг нь шүүмжилсэн зүйлийг «гүйтгэсэн, доромжилсон» гэдэг заалтад хамааруулаад, шийтгэхээр болчихлоо?

-Энэ бол эрх баригчдыг шүүмжилсэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн амыг барих гэж байгаа л оролдлого. Үүгээрээ сэтгүүлчдийн эрхэд халдаж байна. Сэтгүүлчдийн хардах эрхийг хүртэл хааж байгаа ноцтой зүйл. Бид бараг Азидаа загвар ардчилалтай оронд амьдарч байна гэж ярьдаг. Үнэн хэрэг дээрээ ардчилал байхгүй болсны баталгаа нь энэ. Олигархийн дарангуйлал үүсч байна.

МАНАН-гийнхан хуулиа хэзээ батлах вэ яах вэ гэдгээ тооцчихсон байсан. Тараах зүйл бэлэг сэлтээ хүртэл бэлдчихээд хуулиа баталсан байна лээ. Өнөөдөр тойрог, айл бүрт УИХ-ын гишүүдийн бэлэг очиж байна.

Ер нь шинэ хуульд Үндсэн хууль зөрчсөн олон асуудал байна. Жагсаж цуглах, хурал цуглаан хийх эрх бидэнд бий. Үндсэн хуулиар олгогдсон энэ эрхийг маань Сонгуулийн хуулиар хааж бооно гэдэг утгагүй. Бид он гараад хурал цуглааныг олноор нь хийнэ, жагсана.

-Он гараад жагсаад эхлэх нь үү?

-Болохгүй бүтэхгүй зүйл байвал түүнийг эсэргүүцэж, жагсаал цуглаан хийх эрх бидэнд бий. Гэхдээ урьдчилж төлөвлөөд, сонгуулийн өмнө олон жагсаал цуглаан хийнэ гэж байгаа юм биш. Хэрэв шаардлага гарвал жагсана.

Ер нь ийм хууль батална гээд эртнээс төлөвлөчихсөн байсан учраас урьдчилж бүх зүйлээ бэлдэж байгаад давуу эрх эдэлж байна. Сонгуулийн жил гарахаас өмнө бэлгээ тарааж байгаа хэрэг шүү дээ.

-Хаана, хэний бэлэг тараагдаж байна вэ?

-Бидэнд олон аймгаас мэдээ ирж байна. Тухайлбал Увс аймагт УИХ-ын гишүүн, ЗГХЭГ-ын дарга Ч.Хүрэлбаатар, Ховд аймагт УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт нар гарын бэлгээ тараагаад эхэлчихлээ. Хууль нь нэгдүгээр сарын нэгнээс хойш бэлэг сэлт тарааж болохгүй гэсэн хувилбараар гарахыг эд нар мэдэж байсан учраас бүхнийг урьдаас төлөвлөсөн гэсэн үг.

-Б.Лхагважаваас эхлээд иргэдийн дуу хоолой болж байсан хүмүүс нам бараадах боллоо. Сонгууль дөхөж байгаа болохоор нэр дэвших эрх горилж байгаагийнх биз. Таны хувьд яах гэж байна?

-УИХ-д аль болох шударга хүмүүс олон ороосой гэж би боддог. Тэр тусмаа иргэний хөдөлгөөний, ард түмнийхээ төлөө тэмцэж байсан хүмүүс улстөрд орохыг би хувьдаа буруутгадаггүй.

-Гэхдээ иргэдийн дуу хоолой болж, эрх баригчдыг шүүмжилж байсан хүмүүс өөрсдөө тэдний өвөр түрийд орчихоор иргэд юу гэж ойлгохоо мэдэхгүй болчихож байгаа юм?

-Тэр ч тийм шүү. Иргэний хөдөлгөөнөөс нэр дэвших эрх хуулиар хориотой. Тиймээс нэр дэвшихийн тулд аль нэг намыг сонгох шаардлага гарч байгаа.

Миний хувьд 2008 оны сонгуулиар тухайн үеийн ҮШН, одоогийн МҮАН-аас нэр дэвшиж байсан. Энэ намын үүсгэн байгуулагчдын нэг. Намдаа байж л байна. Энэ намаасаа нэр дэвшинэ гэсэн бодолтой байна.

Д.Өнөржаргал
Эх сурвалж: “Өглөөний сонин”

Д.Батцогт: ЗГХЭГ-ын дарга Ч.Хүрэлбаатар гарын бэлгээ тараагаад эхэлчихлээ
Tweet
Bolod.mn