Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээсний 100 жилийн ойд зориулсан УИХ-ын хүндэтгэлийн чуулган

өчигдөр хуралдсан билээ. Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболдын Хүндэтгэлийн чуулганд хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.  


Эрх чөлөөт, тусгаар тогтносон Монгол Улсын ард иргэд ээ,
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө,
УИХ-ын дарга, эрхэм гишүүд ээ,
Хүндэт зочид төлөөлөгчид өө,

Монголын үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жилийн түүхт их ойн хүндэтгэлийн чуулганд оролцож байгаа Та бүхэндээ, нийт ард иргэддээ Засгийн газрын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа баяр хүргэж, сайн сайхан бүхнийг хүсэн мэндчилье.

Засгийн газрын тогтоолоор байгуулагдсан их ойд бэлтгэх, тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажлыг зохион байгуулах хорооноос тавьсан санал, хүсэлтийн дагуу хүндэтгэлийн чуулган зохион байгуулж, энэхүү түүхт өдрийг бүх нийтээр тэмдэглэх баярын өдөр болгох шийдвэр гаргасан Монгол Улсын Их Хуралд талархал илэрхийлье. Хоёр зууныг дамнасан Манж Чин улсын ноёрхол нь Монголын үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал гарах, алдагдсан эрх чөлөө, эзлэгдсэн газар нутгийнхаа төлөө бидний өвөг дээдэс эрслэн босох нөхцлийг бүрдүүлсэн юм. Монголчууд XX зууны эхэнд үндэснийхээ эрх чөлөөний төлөөх хувьсгалт тэмцлийг өрнүүлж, Манжийн ноёрхлыг эцэс болгон, бүрэн эрхт улсаа сэргээн байгуулсан нь төрт ёсны олон зууны баялаг уламжлал бүхий монголын ард түмний түүхийн онцгой тэмдэглэлт үйл явдал мөн. Тиймээс бид энэ түүхт үйл явдлыг бахархан дурсч, бахдан тэмдэглэж, үеийн үед санан дурсаж явах нь зүйн хэрэг ээ.

100 жилийн тэртээх энэ өдөр Монгол Улс тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарлаж, VIII Богд Жибзундамба хутагтыг эзэн хаанд өргөмжлөн эрдэнийн сууринд нь ёслол төгөлдөр залж, төрийн тамга, далбаа зэрэг төрт ёсны цогц бэлгэдлийг бүтээн соёрхжээ. Улмаар Богд хааны зарлигаар Дотоод, Гадаад, Цэргийн, Сангийн, Шүүх гэсэн анхны таван яамыг эмхлэн байгуулсан юм. Богд хаант Монгол Улс тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлаа бататгах, дэлхийн улс гүрнүүдээр хүлээн зөвшөөрүүлэх талаар тууштай тэмцсэн боловч 1915 оны Хиагтын гэрээгээр их гүрнүүдийн хүчинд автаж, Автономит Улс болж хувирсан билээ. Улмаар 1919 онд харийн эзэрхэг цэрэг Монголд нэвтрэн орж, Автономит засгийг унагаснаар манай улс бусдын эрхшээлд дахин орсон юм. Гэвч энэ нь Монголын ард түмний зориг, эрмэлзлийг мохоож чадаагүй бөгөөд харин ч эрх чөлөө, тусгаар тогтнолын төлөөх тэмцэлд тэднийг шуудран босгосон юм.

1911 оны Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын буухиаг 1921 оны Ардын хувьсгал залгамжлан өртөөлж, түүний үр дүнд эргүүлж алдсан эрх чөлөө, эзлэгдсэн газар нутаг, тусгаар тогтнолоо манай ард түмэн дахин олж авсан билээ. Ийнхүү 1921 оны Ардын хувьсгал нь 1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын үргэлжлэл, түүний төгсгөл болсон юм. Үндэсний эрх чөлөө, Ардын хувьсгалыг санаачлан хэрэгжүүлэгч нь Чингис хааны алтан ургийн ноёд, язгууртнууд, шашин, соёлын нөлөө бүхий зүтгэлтэн, эх оронч эрэлхэг хөвгүүд төдийгүй Монголын улс төрийн анхны байгууллага-Монгол Ардын Намын уриа тунхаг, удирдлага дор нэгдсэн олон мянган ард иргэд байсан гэдгийг онцлон тэмдэглэхийг хүсч байна.

Эрхэм гишүүд ээ,
Хүндэт зочид оо,

Өнгөрсөн 100 жилийн хугацаанд манай улс эдийн засаг, нийгэм, соёлын бүхий л салбарыг шинээр сэргээн хөгжүүлж, бүтээн байгуулалтыг өрнүүлж ирлээ. Үүний үр дүнд хоцрогдсон буурай орноос орчин үеийн аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, дэд бүтэц хөгжсөн орон болж хөгжлөө. Нэгэн зуунд манай улсын хүн ам 5 дахин өсч, монгол хүн эрүүл мэнд, эрдэм боловсрол, оюун сэтгэлгээний хувьд хөгжин дэвжиж, шинжлэх ухаан, урлаг, соёлын аль ч салбарт амжилт бүтээл гаргаж, олон улсын хэмжээнд алдар нэр, авьяас чадвараа дуурсгах боллоо. Монгол Улс 1961 онд НҮБ-д элсэж, түүний бүрэн эрхт гишүүн болсон нь манай улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг дэлхийн улс орнууд хүлээн зөвшөөрсөн хэрэг юм.

1990 оны цагаан морин жилийн ардчилсан хувьсгалын үр дүнд ардчилал, зах зээлийн эдийн засагт тууштай шилжиж, нээлттэй, бие даасан гадаад бодлого бүхий улс болж шинэчлэгдэн өөрчлөгдлөө. Эдүгээ өмчийн олон хэлбэр бүхий эдийн засагтай, иргэддээ эх орны хишиг, хувь хүртээхүйц “Хүний хөгжлийн сан”-тай, эрүүл мэнд, боловсрол соёлын иж бүрэн тогтолцоотой, нийгмийн халамж, хамгаалал, даатгал, үйлчилгээний нэгдсэн сүлжээтэй, төлөвшиж буй иргэний ардчилалтай, төгөлдөржиж буй эрх зүйт төртэй улс болж хөгжиж байна.

Ялангуяа сүүлийн үед манай улсын эдийн засгийн чадавхи эрс өсч, хөгжлийн шинэ, хурдтай үед тулж ирээд байна. Түүхэн энэ боломжийг бүрэн дүүрэн ашиглаж, зөв бодлогыг тууштай хэрэгжүүлж чадвал их жанжин Д.Сүхбаатарын хэлснээр монгол түмэн цэнгэлийн манлайд хүрч болох шинэ зууны сайхан ирээдүй харагдаж байна.

Байгалийн баялгийг үе шаттайгаар эдийн засгийн эргэлтэд оруулах бодлогын үр дүнд энэ оны гүйцэтгэлээр манай улсын эдийн засгийн өсөлт 20 хувьд хүрэхээр байна. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс маань анх удаа дэлхийн хамгийн өндөр эдийн засгийн өсөлттэй орон боллоо. Монгол хүн олимпоос алтан медаль саяхан хүртэж байсан бол өнөөдөр эдийн засгийн өсөлтөөрөө хөгжлийн Олимп өөд цойлж эхэллээ. Эдийн засгийн энэ өсөлтийг хүний хөгжилд чиглүүлэх нь бидний гол зорилт болох учиртай. Арав гаруйхан жилийн өмнө нэг хүнд ногдох Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 300 ам.доллар хүрэхтэй үгүйтэй байсан бол өнөөдөр 3000 орчим ам.долларт хүрлээ. Уг нь энэ бол үсрэлт. Гэхдээ бид одоо л үсрэнгүй хөгжлийн ирмэгт ирлээ гэж ярьж байгаа. Энэ нь ч үнэн. Эдийн засгийн өсөлтийн өнөө жилийн энэ үзүүлэлтийг тогтвортой барьж чадвал ирэх оны эцэс гэхэд Засгийн газрын хөтөлбөрт дэвшүүлсэн нэг хүнд ногдох Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээг 5000 орчим ам.долларт хүргэх бололцоо бүрдэхээр байна. Харин 2016 он гэхэд энэ үзүүлэлтийг 10000 гаруй ам. доллар болгох, 20 жилийн дараа өнөөгийн өндөр хөгжилтэй орнуудын түвшинд хүргэх боломжийг бүрдүүлэхийн төлөө бид ажиллах болно. Уул уурхайн олон шинэ үйлдвэр ашиглалтад орж, эрдэс баялгийн салбар эх орны маань хөгжлийг түргэтгэх хөшүүрэг болж байна. Уул уурхайн салбарын өсөлт, хөрөнгө оруулалтыг хүний хөгжил, бүтээн байгуулалтын үйлсэд зарцуулахад Засгийн газар онцгойлон анхаарч ирлээ. Хүн амыг орон сууцаар хангах, дэд бүтцийн асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор “Шинэ бүтээн байгуулалт хөтөлбөр”-ийн хүрээнд “100000 орон сууц” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэллээ. Мөн төмөр замын сүлжээг өргөтгөн шинэчлэж, уул уурхайн ордуудыг зах зээлтэй холбох ажлын бэлтгэлийг хангалаа. Ингэснээр уул уурхайн салбарын хөрөнгө оруулалтад тулгуурлан  дэд бүтцийн салбар эрчимтэйгээр хөгжих боломж нээгдлээ.

Манай Засгийн газар эдийн засгийн хөгжлийг түргэтгэхийн тулд хөрөнгийн зах зээлд ихээхэн анхаарч байна. Энэ зорилгоор хөрөнгийн зах зээлийг олон улсын жишиг стандартад нийцүүлэн, компани, аж ахуйн нэгжүүдийн ил тод, нээлттэй байдлыг бий болгосон сайн засаглалыг бэхжүүлж, баялгийн хуваарилалтад иргэдийн оролцоог жигд хангах нөхцлийг бүрдүүлж байна. Энэ нь нийгмийн чинээлэг дундаж давхаргыг бий болгох бодлогын нэг хэсэг болон хэрэгжинэ. Үүний зэрэгцээ нийгэмд шударга ёс, хариуцлагын тогтолцоог бэхжүүлэх талаар ч тодорхой бодлого явуулж байна. Энэ бол манай нийгмийн хөгжлийн амжилтын эх сурвалж байх болно.

Хүн амын хүнсний хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангах, хөдөө аж ахуйн салбарыг эрчимжүүлэх бодлого амжилттай хэрэгжиж байна. Өнгөрсөн хугацаанд “Атрын аян”-ыг өрнүүлсний үр дүнд буудай, төмсний дотоодын хэрэгцээг 100 хувь үндэсний үйлдвэрлэлээр хангах боллоо. Мал аж ахуйн салбарыг эрчимжүүлэх зорилгоор “Монгол мал” хөтөлбөр, “Таван эрдэнэ” арга хэмжээг хэрэгжүүлж эхэллээ. Ажил, хөдөлмөр бол амьдралыг тэтгэгч үндэс билээ. Өнгөрч буй оныг Засгийн газар “Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих жил” болгон зарлаж, 60.000 шинэ ажлын байр бий болгох зорилтыг дэвшүүлсэн. Энэ зорилтоо давуулан биелүүлж, 72.000 гаруй шинэ ажлын байр бий болгосон нь ажилгүйдлийг бууруулж, ард иргэдийнхээ амьдралыг тэтгэх бодлогын тодорхой үр дүн юм. Засгийн газар боловсролын салбарыг дэлхийн жишигт хүргэхийн тулд ерөнхий боловсролын сургуулиудад Кембрижийн стандартыг нэвтрүүлэх ажлыг эхлүүлж, их дээд сургуулиудыг нэгтгэн орчин үеийн хотхон хэлбэрээр хөгжүүлэхээр төлөвлөж байна.

Хүний хөгжлийн талаархи манай Засгийн газрын бодлогын нэг хэсэг нь иргэдийн дундаж наслалтыг уртасгах, тэдний эрүүл мэндийг найдвартай хамгаалах асуудал юм. Тиймээс манай Засгийн газар нийт иргэдээ эрүүл мэндийн даатгалд хамруулах боломжийг бүрдүүллээ. Нийгмийн халамж, хамгааллын бодлого, тогтолцоо ийнхүү улам боловсронгуй болж, баялгийн шударга хуваарилалтад ахиц дэвшил гарч байна. Монгол Улс өнгөрсөн 100 жилд тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлаа бататган бэхжүүлж, эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийг хангахад манай улсын гадаад харилцаа чухал үүрэг гүйцэтгэж ирсэн. Эдүгээ Монгол Улс дэлхийн 160-аад улстай дипломат харилцаагаа хөгжүүлж, олон улсын 60 гаруй байгууллагын гишүүн болоод байна. Мөн Монгол Улс дэлхийн энх тайван, аюулгүй байдлыг хангахад бодит хувь нэмрээ оруулж байна. Тухайлбал, монгол цэрэг 3 тивийн 10 гаруй улсад энхийг сахиулах үүргийг нэр төртэй гүйцэтгэж ирлээ. Монгол цэргийн ур чадвар, авхаалж самбаа, эр зоригийг олон улс талархан үнэлдэг боллоо. Монгол Улс 2011-2013 онд Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэгийг тэргүүлэх болсон нь манай улсын ардчилал, шинэчлэлийг дэлхийн хамтын нийгэмлэг өндрөөр үнэлж буйн илэрхийлэл юм. Бидний амжилт ололтод хүрсэн зам шулуун дардан байгаагүй. Аз жаргалтай, эрх чөлөөтэй энэ амьдрал асар их үнээр олдсон гэдгийг өнөө ба хожим үеийнхэн хэзээ ч мартах учиргүй ээ. Өнгөрсөн зууны манай түүхийн хар сүүдэр, гашуун үнэнийг ч бас мартаж болохгүй ээ.

Эрхэм гишүүд ээ,
Хүндэт зочид оо,

100 жилийн тэртээ таван яамтай байгуулагдсан Засгийн газрын буухиаг үргэлжлүүлж буй манай хамтарсан Засгийн газар 11 яамтай, ерөнхий чиг үүргийн нэг газартайгаар үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Монгол Улсынхаа хөгжил, түүхийн хоёр зууныг залгуулж буй манай Засгийн газар бүрэн эрхийнхээ хугацаанд үйл ажиллагаагаа их бүтээн байгуулалтын зорилгод чиглүүлснээр хийсэн ажил ихтэй, хийх зүйл бүр ч ихтэй боллоо. Зарим үр дүн гарч, улс орны маань нийгэм-эдийн засгийн үзүүлэлтүүд өслөө. Цаашдаа бид амжилт ололтоо ахиулахын тулд бодлого үйл ажиллагаагаа зөв тооцоотой, системтэй, сайн төлөвлөлттэйгээр явуулах болно. Ийм зорилгоор ирэх 20 жилийн бодлогыг бид боловсруулж байна. Энэхүү алсыг харсан “Хөгжлийн хөтөлбөр”-өө ард иргэд, эрдэмтэн мэргэдийн санал бодлоор тэтгэн хэрэгжүүлэх болно. “Хөгжлийн хөтөлбөр”-ийн маань үндэс нь бүх иргэдийн оролцоог хангасан их бүтээн байгуулалтын үйл хэрэг байх болно. Ингэснээрээ бид ирэх 100 жилийн хөгжлийн үндэс суурийг тавьж байна.

Үүний тулд юун түрүүнд бид сайн засаглалыг төлөвшүүлэхэд онцгой анхаарах ёстой. Энэхүү засаглалын бодлого нь төрийн болон компанийн гэсэн үндсэн хоёр чиглэлээр хэрэгжих учиртай. Төрийн засаглал нь хариуцлага, шудрага ёсны зарчимд суурилсан байвал зохино. Харин компанийн засаглал нь нэг талаас хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд, нөгөө талаас аж ахуйн байгууллагуудын удирдлага менежментийн ил тод, нээлттэй байдал болон тэдгээрийн үр ашигтай, нийгмийн хариуцлагатай үйл ажиллагаанд тулгуурлах учиртай. Төрийн болон компанийн засаглалаас иргэдийн, цаашлаад улс орны хөгжил шалтгаалах учир бид эл зорилтыг бодлогын төвдөө байлгах болно.

Мөн иргэн бүр амьдралдаа, хувь заяандаа эзэн болдог, гэр бүлийн үнэт зүйлийг эрхэмлэдэг болох ёс зүй, ухамсрыг дээдлэх асуудлыг ч анхаарлын гадна үлдээхгүй. Эрчим хүчний аюулгүй байдал бидний бодлого, зорилтын төвд байх болно. Манай улс түлшний аюулгүй байдлаа хамгаалж, нефтийн хараат байдлаас гарах учиртай. Түүнчлэн эрчим хүчнийхээ эх үүсвэрүүдийг төрөлжүүлэх хэрэгтэй. Энэ хүрээнд нийслэл хотыг хийжүүлсэн түлшээр хангах бодлогыг хэрэгжүүлэх нь чухал байна. Ингэвээс эрчим хүчний аюулгүй байдал ч бэхжиж, утааны асуудал ч шийдэгдэх боломжтой болох юм.

Монголын үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жилийн ойг хүндэтгэн тэмдэглэж буй түүхэн энэ үед тусгаар тогтносон, бүрэн эрхт бүгд найрамдах улсынхаа гүйцэтгэх эрх мэдлийг хэрэгжүүлж байгаа манай Засгийн газар өмнө тавьсан зорилтуудаа биелүүлж, өнгөрсөн түүхээсээ сургамж авч, өнөөгийн даяаршлын сорилт, бэрхшээлүүдийг амжилттай даван туулах итгэл төгс байгааг энэ хүндэт индрээс илэрхийлэхэд таатай байна.

УИХ-ын эрхэм гишүүд ээ,
Хүндэт зочид оо,

Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг даяар олноо дахин сэргээн тунхагласан түүхэн үйл явдлын 100 жилийн ойг тэмдэглэх тухай Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлиг 2008 онд гарсан билээ. Энэ зарлигийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоол гарч, ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх Үндэсний хороог Монгол Улсын Шадар сайдаар ахлуулан ажиллуулсан. Тус Үндэсний хороо нь үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалыг манлайлан удирдсан хүмүүсийн гүйцэтгэсэн үүргийг мөнхжүүлэх зорилгын үүднээс түүхэн үйл явдлын онцлогийг харуулсан марк хэвлүүлж, эрдэм шинжилгээний хурлуудыг зохион байгуулж, ном, бүтээл олныг хэвлүүллээ. Мөн анхны 5 яамны ойг тэмдэглэн өнгөрүүлж, Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын түүхэнд холбогдох соёлын өвийг сэргээн засварлах, хамгаалалтад авах, анхны сайд, төрийн түшээдийн дурсгалын хөшөө босгох зэргээр ард олны түүхэн ухамсар, эх оронч үзэл санааг хөглөн хөгжүүлэх, эцэг өвгөд, эх түүхээрээ бахархах сэтгэлийн омогшлыг бадраах олон бүтээлч ажлыг санаачлан хэрэгжүүлсэн.

Энэхүү нөр их ажлыг зохион байгуулахад идэвхийлэн оролцсон нийт байгууллага, хүмүүст талархаж байгаагаа илэрхийлье. Энэ жил тэгш ойг нь тэмдэглэсэн олон түүхт үйл явдлуудаас, өнгөрсөн түүхээсээ, өвөг дээдсийнхээ эх оронч хичээл зүтгэлээс бид дурдатгал, сургамж ихийг өвлөж авлаа. Энэ бүхэн бидний улсын хөгжиж дэвжих, өсч өндийх эх суурь төдийгүй ирээдүйгээ өөдрөгөөр харах боломж, сэдлийг төрүүлж байгаа юм.

Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жилийн ойг нийт олноороо өргөн дэлгэр тэмдэглэж, шинэ оноо амжилт, бүтээл дүүрэн угтахыг хүсэн ерөөе.
Монгол Улсын тусгаар тогтнол ашид мөнх орших болтугай.