Нас арагшлахгүй, цаг ухрахгүй

2012-01-17

Монголын ард түмэн “Адуу мэт орой унт, шувуу мэт эрт сэр” гэж сургадагсан.

Уг нь энэ алтан сургаал үгийг ноён худагт Дулдуйтын Данзанравжаа айлдаж хэлсэн юм. Цаг хугацаа бол алт мөнгөнөөс илүү үнэ цэнтэй, газрын дорх эрдэс баялгаас ч давуу үнэт зүйлс юм. Хүний нас хэзээ ч урагшлана уу гэхээс арагшлахгүй, цаг хугацаа ч гэсэн уургын морь шиг урагшлан давхина уу гэхээс арагшаа хэзээ ч ухрахгүй билээ. Цаг хугацааг цаламдаж, урагшлах хурдыг нь ядаж сааруулах аргагүй. Хүмүүн заяатан бидний хамгийн үнэт зүйлс, амин гол сүнс бол яах ч аргагүй цаг хугацаа мөн гэдгийг соёлт хүмүүн бид тэр бүр үнэлж үзэж, хайрлаж хамгаалж, үрж зарж чаддагсан бил үү? Цаг хугацаа цаглашгүй. Цаг хугацаа гэдэг хөгжил дэвшлийн аугаа их хөдөлгөгч хүч, хөшүүрэг сэн. Бүх зүйл цаг хугацаанаас ангид байх аргагүй.

Цаг хугацааг үр өгөөжтэй ашиглах нь нэгэн төрлийн урлаг, ухаан, эрдэм, чадавх юм. Орчлон хорвоо дээр хэнийг ч үл тойрдог зүйл бол цаг хугацаа юм сан уу? Алтнаас үнэтэй цаг хугацаа хэнд ч гэсэн долигонодоггүй, хүн бүрт ижил тэнцүү оногдож, үйлчилдэг атлаа хүн бүрийн хувьд өөр өөр үнэ цэнтэй байдаг. Хүмүүн бид ямар их хүрээ цараатай ажил үйлсийг болгоё, бүтээе гэж эвийг хичээн, итгэлээр жигүүрлэн зүтгэхэд цаг хугацаа багадаж, богинодож, хүрэлцэхгүй байх нь бараг үгүй. Та бид цаг нарыг хэр үр ашигтай өнгөрүүлнэ вэ? Амьдралын минь утга учирын гол зангилаа тэндээс эхтэй юм шиг надад санагдаж байна. Бямбын Ренчин, Цэндийн Дамдинсүрэн, Санжмятавын Гаадамба, гавьяат багш Чой Лувсанжав нар шиг цаг нарыг үлэмж гамтай, хямгатай зарж, үнэмлэхүй том бүтээл туурвил босгож, давтагдашгүй, мартагдашгүй гавьяа байгуулсан хүмүүсийг бид андахгүй. Тэд бол “Хүний гараар бүтээгүй хөшөө дурсгалаа” босгосон хүмүүс. “Хөшөө тийш очих ардын зам баларсангүй, хөсөр өвс ургаж, аглагшиж ер битүүрсэнгүй”.

Хүн ардын амжилт, ололт өөд уриалан дуудагч гэрэлт од нь цаг хугацааг өндөр үнэлж, төлөвлөгөөтөй, зөв тооцоотой ашиглаж чаддагт оршино. Хувь хүний хамгийн үнэ цэнтэй хөрөнгө бол цаг хугацаанаас өөр юу байх юм бэ? Цаг хугацааг анзаарахгүй өнгөрөөх, шорон оронд орж, хэзээ ч арагшлахгүй нас сүүдрээ үр ашиггүй барах, үрэх, цаг хугацааны үнэ цэнийг үл ойлгон -”Идэрхэн залуу насандаа даанчиг ажиггүй явах” нь үнэндээ нөхөж баршгүй гарз, хохирол, уучилж болшгүй эмгэнэл юм сан уу? Эрт урьдын цагт бол цаг хугацааг хүмүүс яаж үр ашигтай өнгөрүүлэх талаар төдийлөн санаа зовж байсангүй. Энэ зуунд бол цаг хугацаа өөрөө мөнгө, зоос, хөгжил, дэвшил болчихоод байхад цаг хугацааны үнэ цэнийг тоохгүй, үүлгэртэж амьдрахын аргагүй билээ. Энэхэн цаг үе дор нүд ирмэхийн зуурт асар их юм асар хурдтай өөрчлөгдөж байна. Цаг бол алт гэж энэхэн буурал замбуулингийн ухаант хүмүүс зүгээр нэг хэлээгүй нь лавтай. Цаг хугацааг юугаар ч худалдаж авч болохгүй, өмчилж эзэмшиж барахгүй, зээлдэж, мөнгө зоос шиг банканд хадгалж, нөөцлөх ямар ч боломжгүй юм. Харин энэхүү үнэ цэнтэй өв хөрөнгийг ашиглах арга ухаан нь муу, тааруухан байвал огтхон ч үнэ цэн төрүүлэхгүй нь мэдээж. Сайтар, ухаалаг ашиглаж чадвал, заавал аз жаргал авчрах зүйл мөнөөс мөн. Энэ нийтлэлийг би санамсаргүй бичсэнгүй.

Бүтэн сайн өдрийн “ТВ-8”, “ТВ-9” цэнхэр дэлгэцээр айл гэр бүл үүсгэн амьдарч, үр хүүхэдтэй болсон ч айлын орц, хонгил, усны сувгийн нүх, сүв, дээр үеийн хүмүүсийн хэлдгээр бол хээрээр гэр хийж, хэцээр дэр хийн амь зуулгаа арай ядан авч яваа хоёр залуу гэр бүлийн талаар явсан “Нууц хуаран”, “Аргагүй амьдрал” нэвтрүүлгээс санаа авч, сэтгэл шимшрэн “нас арагшлахгүй, цаг нар ухрахгүй” эл нийтлэлийг чадан ядан бичиж байна. Энэхэн буурал замбуулинд цөөхөн хүн амтай баян Монгол эх оронд төрчихөөд хүмүүн байтлаа нохойноос долоон дор муур хулгана, сохор номин шиг харанхуй нүх сүвэнд хоног төөрүүлж, амь зуулгаа авч явна гэдэг юутай эмгэнэл, ямар нүгэлтэй гутамшиг вэ? Залуу нас чинь өнгөрлөө дүү минь Хүн шиг амьдарч, амьдралд бушуухан хөлөө олж үзээч гэж та нараасаа хичээнгүйлэн гуймаар санагдсан. шүү. Хэрэв хүмүүн бид ядаж гурав дахин амьдардаг сан бол нэгэн удаадаа тамын тогоонд тамтаггүй амьдарч болмоор сон. Дараагийн хоё удаагийн амьдралд ёстой хүн шиг амьдарна гэх сэн. Даанчиг тийм алтан боломжийг орчлон хорвоо бидэнд заяа тавилангаар олгосонгүй. Цаг хугацаа биднийг жаахан ч гэсэн азнаж хүлээхгүй, харин ч биднээс асар их хурдтайгаар зугатааж, хоргоох аргагүй талийж одож байна.

Бид хэр их цаг хугацааг үр ашиггүй үрж, зарж, хэзээ ч барагдахгүй өв хөрөнгө шиг ариг гамгүй зарж үрнэ тэр чинээгээрээ ойрын болоод алсын зорилгоосоо алслан холдож байна гэсэн үг мөнөөс мөн сөн. Цаг хугацаа, нас сүүдрийг удирдан жолоодно гэдэг аргагүй мэргэн арга ухаанд залуу дүү нар минь аль болох эртнээс шамдан суралцаасай. Цаг нар, нас сүүдрийг эрхэмлэн дээдэлж, цаг нар хэмээх цахилж яваа гөрөөс алсад одохоос өрсөж, ихийг амжуулж, нас талийж одохоос өрсөж илүүг бүтээж туурвихыг баян Монголын минь залуу хүн бүр бодож болгоодог ч болоосой. Завтай хэн нэгэн нь цаг хугацааг ус цас шиг асгаж алдаж, амьдрал нь уруудаж доройтож байхад завгүй хүний гараас дандаа амжилт бүтээл ундарч, өөдөлж дэвжиж байдаг бөлгөө. Цаг хугацаа байнга ирээд аяны шувуу мэт мөдхөн яарч буцдаг гэдгийг хүн бүр төдийлөн сайн үнэлж анзаарч мэддэггүй нь хүмүүн бидний хамгийн том эмгэнэл юм. Хүмүүн бид цаг хугацааны боол ажээ. Хүний амьдралд учирч болох хамгийн том гарз бол цаг хугацаа, нас сүүдрийн гарз байдаг буюу. Цаг цагаараа байдаггүй, цахилдаг хөхөөрөө байдаггүй гэдэг нь үйлийн үнэн билээ. Бид мөнгө, зоосыг хайрлаж, харамладаг мөртлөө нас сүүдэр, цаг нарыг төдийлөн гамнаж, үнэлдэггүй нь юутай харамсалтай. Хүн ардаа цаг хугацаандаа харам бай. Нас сүүдэртээ гамтай амьдар.

Цагийг хатуу барьж сур. Амьдралын алтан хором бүр үнэ цэнтэйг бүү март. Он жилүүд харвасан сум мэт, онилсон пуужин мэт нисэн өнгөрч буй энэхэн буурал эрин үед цаг хугацааны галт тэрэгнээс хэзээ ч бүү хоцор. Чингэх аваас эзгүй хээр талд ээжээсээ бөх гэгч унтаж үлдсэн эргүү цагаан унага шиг чоно нохойны идэш, зууш болно шүү. Цаг хугацаа уулын ширүүн урсгалт гол шиг урсан өнгөрсөөр байна. Он цагаас өрсөж бүтээсэн бүхэн хождог жамтай.

Ч.Содномдорж
МОНЦАМЭ