ХууЧин улс тӨр, ХууЧин намыг  Шинэ улс тӨр, Шинэ намаар солихуй  ба шударга Ёсны хувьсгал

  Та бүхнийхээ амар амгаланг эрж халуун дотноор мэндчилэе.

Миний энэ удаагийн илтгэл хоёр хэсгээс бүрдэнэ.

Эхнийх нь одоогоос яг нэг жилийн өмнө МАХН-ын Онц их хурал дээр тавьсан илтгэл, хоёрдох нь Онц их хурлаас өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд та бидний хамтран хийж бүтээсэн ажил, үйлсийн тухай болон цаашдын зорилтын тухай байх болно.

Яагаад ингэж илтгэлээ бэлдсэнийг та бүхэн ойлгох буйзаа. Ингээд илтгэлээ эхлэе.

Энэ саруул  танхимд хүрэлцэн ирсэн хүн болго­ны энэ өдрийн амар амга­ланг айлтгаж, халуун дот­ноор мэндчилж байна.

Энд та бид МАХН-ын түр штабын урилгаар,  үнэн хэрэг дээрээ  хамгийн гол нь сэтгэлийнхээ дууд­ла­гаар МАХН-ын Онц их хуралд оролцохоор  хүрэл­цэн ирсэн.

Та биднийг энд хуран цуглараасай, нийгэмд тул­гамдсан асуудлуудыг олон талаас нь ярьж хэлэл­цээсэй, шударга ёсыг тог­тоох үйл явцыг зарим та­лаар эхлүүлээсэй, зарим талаар эрчимжүүлээсэй гэж олон түмэн хүсэн  ха­ран  сууж байгаа.

Харин цөөн тооны хү­мүүс та бид нарыг битгий цуг­лараасай, хурц асуудлуу­дыг битгий хөндөж яриа­сай, өнөөгийн төр, засгийн үнэн дүр төрхийг битгий илчлээсэй гэж хүсэж бай­гаа, хүсээд зогсохгүй эрх мэдлээ ашиглан элдвийн саад бэрхшээл учруулж, заримыг нь  айлган сүр­дүү­лэх гэж хүртэл оролдож байгаа.

Та бид энд цугларсан нь бид ард түмнийхээ талд байгаа, та биднийг ашиг­лан эрх мэдлийг гартаа атгаж, түүндээ “омогш­сон” цөөн тооны албан тушаалтнуудын алдаа ду­тагд­лыг илчилж, түүнийг “шударга ёсны хувьсгал” хийж арилган цэвэрлэх хүсэл эрмэлзэлтэй байгаа­гийн нотолгоо юм.

Эрх мэдэлдээ халуурч “омог­ших”, ядарч зүдэрсэн ард түмнээ өмөөрч “омогших” хоёр хоорондоо тэнгэр, газар  шиг  ялгаатай.

Энэ саруул танхим  энэ хурлын хоёр өдөр зоригт­­­нуудын танхим, мон­голын ард түмний танхим байх болно. Энд цугласан төлөөлөгчид, хү­рэлцэн ирсэн зочид ухам­сар, ёс суртахууны хувьд улс орныхоо хүнд хэцүү байдлыг эх орончдын байр сууринаас ярьж, ийм хүнд хэцүү байд­­лаас гарахын тулд  хэн юу юу хийх ёстойг хэнээр ч заалгалгүй, хэнээс ч айлгүй шийдэх зөв шийдэлийг олохын тулд нээлттэй хэлэлцүүлэг явуулж, бусдад нэг ёсны үлгэр дууриалал болно гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

Үлгэр дууриалал. Эр зориг. Идэвхтэй байр суурь. Эдгээр чанар хувь хүнд, нийт ард түмэнд зайлшгүй хэрэг­тэй. Та бид үлгэр дуу­риалал аваагүй бол, өөрс­дөө болохыг хүсээгүй бол, эр зориг бидэнд байгаагүй бол, идэвхтэй байр суурь баримтлах ёстой гэсэн итгэл байгаагүй бол  та бид энд цуглахгүй байсан. Бид нарт энэ бүх чанар байгаа учраас бид энд цуглаж байгаа юм. Энэ бол монгол хүн болгонд байгаа, байх ёстой чанар учраас биднийг мон­­­­­голын ард түмэн дэмжиж, итгэж харж байгаа юм.

Ийм эр зориг, идэвх­тэй байр суурь, үлгэр дуу­риалал хэмээх чанар бай­сан учир тэртээ 100 жи­лийн өмнө буюу 1911 онд Монголын эх орончид Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал хийж, Монгол Улсын тусгаар тогтнолыг сэргээн тогтоох ээдрээтэй үйл явцыг эх­лүүлсэн юм.

Энэ жил та бид 1911 оны Үндэсний эрх чө­лөөний хөдөлгөөний 100 жилийн ойг тэмдэглэх ёстой. Та бидний хурал энэ ойн жил болж байгаа нь их утга учиртай гэж бодож байна. Энэ их хурал тэр хувьсгалын үйл явцын үргэлжлэл  ч гэж хэлж болох юм.

1911 оны үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын үр­гэлжлэл нь 1921 оны Ардын хувьсгал, 1945 оны бүх нийтийн санал асуулга, 1961 онд Монгол Улс НҮБ-д элссэн үйл явц, Их бүтээн байгуу­лалтын ажил, 1990 оны ардчилсан хувьсгал  бүгд мөн.

Эдгээр үйл явц га­даадын улс орнуудын уч­руулж байсан аюул за­налыг арилгах (Манж-Хятад), манай дотоод хэ­рэгт шууд хутгалдаж бай­сан оролцоог хязгаарлах (ЗХУ) гэсэн хүсэл эрмэл­зэл зэрэг тухайн тухайн үедээ өөр өөр зорилготой, утга агуулгатай үйл явд­лууд байсан мэт харагдах боловч улс орныхоо тус­гаар тогтнолыг сэргээн бэхжүүлэх, үндэсний эрх ашгаа мэддэг, хамгаалдаг болох эрхээ олж авах нэг л зорилгыг дотроо агуулж байсан, нэг нэгэнтэйгээ хүйн холбоотой үйл явц юм.

Энэ их үйл явцын дунд монголын төрийн дүр төрх өөдлөх, уруудах замын аль алийг нь туу­лж, бүрэлдэж ирсэн.

1911 оны Богд хааны толгойлсон төр

Төр, шашиныг хослон барих ёсыг баримталж байсан. Манж-Хятадын нөлөө хүчтэй байсан цаг үед оршин тогтнож  байсан. Тусгаар тогтнолыг сэр­гээхийг зорьсон төр. Дэл­хийн 1-р дайны он жилүүдэд оршин тогтнож байсан төр.

1921 оны Д.Сүхбаатар, Х.Чойбалсан нарын сэр­гээн тогтоосон төр

Панмонголизм буюу нар­май Монголын үзэл дэл­гэрч байсан үе. Капи­та­лист бус хөгжлийн замыг сонгосон төр. Зөв­лөлт Оросын нөлөө нэмэг­дэж эхэлсэн түүхэн үе. Улс орноо хоёр хөршдөө зөвшөөрүүлэх зорилгыг биелүүлж чадсан төр. Хэл­мэгдүүлэлтийн хар шуур­ганд өртсөн он жилүүд ч бас энэ төрийн он жилүүдэд багтана. Дэл­хийн 2 дугаар дайн тойрч өнгөрөөгүй, дайрч өнгөр­сөн он жилүүдийг туул­сан төр.

Ю.Цэдэнбал, Ж.Бат­мөнх нарын толгойлж бай­сан төр

Социалист хөгжлийн замыг сонгосон он жилүүд. ЗХУ-ын шууд оролцоо эрс нэмэгдсэн үе. Улс орноо дэлхийд хүлээн зөвшөөрүүлэх зорилтыг биелүүлсэн он жилүүд. Хүйтэн дайн ид өрнөж байсан цаг үе. Ямар ч байсан Монгол Улсынхаа тусгаар тогтнолыг дэлхийд хүлээн зөвшөөрүүлж чад­сан төр.

Үе, үеийн төрийн тухай олон, олон боть ном би­чиж болох боловч  товч­хон зангидаж хэлвэл эд­гээр төр засаг оршин тогт­нож байхдаа  ам­жилтыг ч бүтээж чадсан, алдаа гаргаж байсан. Дэл­­хийн 1, 2-дугаар дай­нууд, Хүйтэн дайн ноёрх­сон хүнд хэцүү үеийг туулж өнгөрүүлсэн төрүүд.

Дайны он жилүүдэд манайх шиг жижиг орон битгий хэл том орнууд ч аль нэг талд нь орохоос өөр аргагүй байдгийг та бид сайн мэднэ. Тийм ч учраас тухайн тухайн үеийн төр, засгууд маань наашаа аль нэгэн талд нь орж бай­гаа мэт харагдаж байсан боловч цаанаа Монгол Улсынхаа тусгаар тогт­нолыг сэргээе, Монгол Улсын эрх ашгийг бий болгоё, түүнийхээ төлөө тэмцэе гэсэн чин эрмэл­зэлтэй, чадвартай болж чадсан.

Гол дутагдал нь гол гол асуудлыг толгой дааж дангаараа шийдэх бололцоо байгаагүй. Заавал аль нэгэн гадаад орны ил, далд тулгалтын дагуу шийдэж байсан.

Гол ололт нь Үндэсний эрх ашиг, тусгаар тогт­нолоо сэргээх, хоёр хөрш­дөө, улмаар дэлхийд улс орноо хүлээн зөвшөө­рүү­лэх зорилгыг биелүүлсэнд оршиж байв.

Гаднаа бусдын шахал­таар мэт боловч дотроо үндэсний эрх ашигтаа нийцүүлж ажил­лахыг хичээж байсан он жилүүд. Тийм ч учир тухайн үеийн төр засаг 1990 оны хувьсгалт өөрчлөлтийг үн­дэс­ний эрх ашигт ний­цүүлж болох үйл явц хэ­мээн үзэж, жадлан эсэр­гүүцэх биш, харин тосон хүлээн авсан.

Тухайн үед Монгол Улс ЗХУ-ын шууд нө­лөөнд байсан нь ч ард­чил­сан хувьсгал хэмээн нэр­лэгдэх үйл явцыг хүлээн авч өрнүүлэхэд тус дөхөм болсон нь тодорхой. Ард­чилсан өөрчлөлтийн үйл явц тэр үеийн ЗХУ, Зүүн Европын орнуудаас Мон­голын тал нутагт асар хүч­тэй хуй салхи мэт орж ирсэн. Хэн ч түүнийг зог­соож чадаагүй, зогсоохыг ч хүсээгүй.

Эдгээр хувьсгалын шинж­тэй өөрчлөлтүүдийг МАХН ихэнх тохиолдолд дангаараа, зарим тохиол­долд бусад намуудтай хамтран хийсэн.

Дашрамд нэгэн тодот­гол хэлье. МАХН хэзээ ч коммунист нам байгаагүй. Түүхийн нэгэн үед МАХН-д коммунист хэмээх тодот­голтой нэр өгч, үзэл ба­римт­лалыг нь ч коммунист үзэл баримт­лал болгох санал гарахад тэр үеийн удирдлага татгалзсан байдаг. Энэ татгалзсан байр суу­рийн цаана ямар нэгэн үзэл баримтлал гэхээсээ илүү үндэсний эрх ашиг байсан нь тодорхой.

Ардчилсан өөрч­лөл­тийг нийт монголчууд то­сон угтсан. Сэтгэл нь хөөрсөн. Харин одоо сэтгэ­лийн хөөрөл нь алга болсон, юу болж, юу болохгүй бай­гааг бодитойгоор харах шаардлага бий болсон. Хамгийн гол нь та бидний одоогоос яг 100 жилийн өмнө эхэлсэн улс орныхоо тусгаар тогтнолыг сэргээн бэхжүүлэх, үндэсний эрх ашгаа дээдлэн хамгаалах үйл явц өрнөн бэхжиж байна уу, эсхүл сулран бө­хөж байна уу? гэдэгт нухац­тай хариу өгөх шаардлагатай болоод байна.

Сүүлийн 20 жилийн шилжилтийн он жилүү­дэд гаднах буюу хэлбэ­рийн өөрчлөлтүүд бодитой болсон. Үүнд:

-Олон намын тог­тол­цоо бүрдсэн

-Тогтмол сонгууль явуулдаг болсон

-Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг тунхагласан

-Иргэний нийгэм бүрэлдэж эхэлсэн

-Байнгын ажил­лагаа­тай парламенттай болсон

-Хувийн өмч буй болсон

-Зах зээлийн эдийн засгийн харилцаа нэв­тэрсэн

-Идэвхтэй гадаад ха­рил­цаа, “гуравдахь” хөр­шийн бодлого хэрэг­жиж эхэлсэн зэргийг тоочиж болно.

Хэдийгээр гаднах буюу хэлбэрийн өөрчлөлт ч гэсэн энэ бүхэн нь зохих ёсны амжилт гэж үзвэл улс төрийн бүх намууд гавъяаг нь ижил тэнцүү хуваалцах ёстой.

Гэхдээ нөгөө талаар агуулгын буюу чанарын өөрчлөлт бага гарлаа, зарим талаар бүр доройтлоо гэд­гийг хүлээн зөвшөөрөх цаг болжээ. Үүнд:

-Боловсролын түв­шин, чанар муудсан

-Эрүүл мэндийн үйлчилгээ муудсан

-Хээл хахууль, авлига нэмэгдсэн

-Баян хоосны ялгаа үлэмж нэмэгдсэн

-Ядуурал нэмэгдсэн

-Ажилгүйдэл нэмэгдсэн

-Хүн хоорондын, тухайлбал нийгмийн, гэр бүлийн харилцаа хямралт байдалд орсон.

-Гудамжны гэгдэх хүүхдүүд олон арав, зуугаараа буй болсон нь энэ бүхний хамгийн тод илрэл. Гудамжны хүүхдүүтэй байгаа цагт өөрөөр юу ч гэж тайлбарлаад өнөөгийн хямралт байдлыг зөвтгөх боломж бололцоо байхгүй гэж шуудхан хэлж болно.

-Үндэсний эрх ашгаа мэдэх, ойлгох байдал илт суларсан.

Эдгээр алдаа дутагдал гарсанд гавъяаг нь эдэлж буй хүн ч, нам ч аль аль нь буруутай.

Дашрамд хэлэхэд хүн, нам хэн ч бай гавъяа эдлэх дуртай, харин алдаагаа хүлээн зөвшөөрөх дургүй байдаг. Алдаагаа хүлээн зөв­шөө­рөх нь цаашаа алдаагаа засах, дахин алдаа гар­гахгүй байхын нэг ёсны баталгаа гэж үзэх хэрэг­тэй.

Харин алдаагаа хүлээн зөв­шөөрөхгүй байна гэдэг алдаагаа олж харахгүй байна гэсэн үг, эсхүл олж харсан ч түүнийг засахын тулд хуруу ч хөдөлгөхгүй гэсэн туйлын буруу байр суурь баримтлана гэсэн үг мөн.

Энд өнгөрсөн түүхийн гавъяаг ярьж нэг нэгэндээ цаас өмсгөх гэсэн хүмүүс биш, харин алдааг ярьж засая гэсэн, алдагдсан шудрага ёсыг эгүүлэн тогтооё гэсэн хүсэл эрмэлзэлтэй хүмүүс цуг­ларсан байгаа гэдэгт итгэл­тэй байна.

Ийм байр суурь баримталсан хүмүүс байгаа цагт хөгжил дэв­шил байна.Гэхдээ энд нэг, хоёр хүнийг шүүмжлээд зөв дүгнэлт хийх боломжгүй нь ойлгомжтой тул сөрөг үзэгдлийг бүхэлд нь шүүм­­жилж, алдааг илрүүлж засахыг оролдох хэрэгтэй.

Хэлбэрийн өнгөц өөрч­­лөлтүүд агуулга буюу чанарын гүнзгий өөрч­лөлтүүд болж хувираагүй учир шилжилтийн хэмээх хямралт байдал удаан үргэлжилж байна. Бүр улам гүнзгийрэн ужгирч байна. Ийм учир өнөөгийн тогтсон нөхцөл байдлыг хамгийн энгийнээр тодорхойлвол ард­чилал нэртэй дарангуйлал буюу товчилвол “Ардчилангуйлал” гэж томъёолж болно.

Өнөөгийн төр засаг бол “Ардчилангуйлал”-ын төр засаг мөн гэсэн үг.

“Ардчилангуйлал” бол наанаа ардчилсан арга хэлбэрийг ашиглаж бай­гаа мэт харагддаг ч цаанаа тэр арга хэлбэрийг муш­гин гуйвуулах, луйвардах маягаар цөөн хүний эрх ашигт нийцүүлэн овжин ашиглаж, тэдний гарт эрх мэдлийг төвлөрүүлж, тэд эрх мэдлээ зөвхөн өөрс­дийн ашиг сонирхолд ний­­цүүлэн хараа хяналт­гүй эдлэхийн нэр юм. Өнөө­­­дөр “Ардчи­лагуй­лал”-ыг сайн ойлгож, улмаар устган арилгахын тулд улс төр гэж юу болох тухай цөөн хэдэн үг хэлэх хэрэгтэй.

Улс төрийг янз янзаар тодорхойлж болно. Хамгийн түгээмэл З-ан тодорхойлолтыг хэлэе. Үүнд:

А. Улс орноо хамгийн зөв аргаар удирдах ухаан.

Б. Засгийн эрхийг ямар ч хамаагүй үнэ цэнээр булааж авах, эрх мэдлийг төв­лөрүүлж, ашиглахад чиг­лэгдсэн үйл ажиллагаа.

В. Орлогын хувиар­лалтыг удирдах онцгой эрх.

Үндэсний эрх ашгаа дээдэлдэг, шудрага төр, засгийн болон улс төрийн үйл ажиллагаа явуулая гэвэл эхний зарчмыг баримтална.

Харин “Ард­чилангуйлал”-ын тогтол­цоо, түүний үйл ажиллагаа дараагийнх нь хоёр тодор­хойлолтонд нийцнэ.

Өнөөгийн улс төрийн үйл ажиллагаа нь засгийн эрхийг ямар ч хамаагүй үнэ цэнээр олж авахад чиглэгдэж байна. Үүнд:

А. Сонгуулиудыг са­наа­­тайгаар будилуулж, засгийн эрхийг ямар ч ха­маа­гүй үнээр авна гэсэн зорилгыг нам нам дамжсан цөөн тооны улс төр-бизне­сийн бүлэглэлүүд тавьж, түүндээ хүрэхийн тулд олон түмнийг хууран мэх­лэх арга ашиглаж байна.

Тэд жирийн гишүүд, дэм­жигчид, сонгогчид сана­лаа итгэл үнэмшлээрээ, шу­дарга өгөх нөхцлийг санаатайгаар эвдэн будилуулж байна. Үүнд:

-Намууд хөрөнгө мөн­гө босгохдоо улс төр-биз­несийн бүлэглэлүүдийн барьцаанд орсон.

-Сонгогчдын саналыг худалдаж авах ажиллагаа явуулдаг болсон.

-Намууд үл биелэх хоо­сон амлалтуудыг өгч сон­гогчдыг хууран мэхэлсэн.

-Сонгуулийн байгуул­лагууд сонгуулийг шудар­га явуулахыг зохицуулах чадваргүй, мөн хүсэлгүй болсон.

-Намууд сонгуулийн байгууллагын шат шатны байгууллагад шургуулсан хүмүүсээрээ дамжуулан сонгогчдын нэрсийн жаг­саалтыг будилуулсан, сон­гогчдын нэлээд хэс­гийг санал хураалтанд оруу­лаагүй, тэднийг амьгүй албат болгож, зөвхөн нэрсийг нь ашигласан.

-Санал хураалтын дүнг худал гаргаж, түүнийгээ хуйвалдан баталгаа­жуул­сан.

Б. Эрх мэдлийг төв­лө­рүүлэх, түүнтэй үхэн хатан зууралдах үйл ажиллагаа. Үүнд:

-Үндсэн хуулийн үзэл санааг зөрчиж, хамтарсан Засгийн газар хэмээх хя­налтгүй, хариуцлагагүй бү­тэц буй болгож, эрх мэд­лийг цөөн хүний гарт хууль бусаар төвлөрүүлсэн.

-Наанаа МАН, АН хэ­мээх хоёр өөр нэртэй юм шиг боловч цаанаа “МАН-АН” хэмээх нэг бү­тэц болсон нэг ёсны ганц “нам” хам­тар­сан Засгийн газрын үйл ажиллагааг, хамгийн ха­рам­салтай нь алдааг нь, алдаатай үйл ажиллагааг нь нэгэн дуу­гаар дэмждэг болсон.

На­муу­дын удирдах байгуул­ла­гуудын даалгавраар УИХ дахь намын бүлгүүд хам­тарсан Засгийн газрын үйл ажиллагааг хянах бус, аялдан дагалдах байр суурь баримталдаг болсон.

-Улмаар ард түмний ашиг сонирхлоос хол хөн­дий, нэг талаас түүнийг басамжилсан, нөгөө та­лаас түүнээс айж эмээсэн ардчилангуйлалын тог­толцоо бүрдэж, эрх мэд­лийг хэт төвлөрүүлэх үйл явц эрчимжсэн.

-Далдуур үгсэн тохиролцож, сонгуулийн амлалтаас буц­сан.

-Долдугаар сарын 1-ний үйл явдлыг хариуц­лагатай шалгаж буруутнуу­дыг олж тогтоохоос зайлсхийж, энэ асуудлыг хувь хүмүүсийн хоорондын маргаан, ойлгомжгүй асуудал болгож хувиргасан.

-УИХ, Засгийн газрын үйл ажиллагааг шүүм­жил­сэн хүмүүс, нам, хөдөл­гөөн, байгууллагуудын үйл ажиллагааг хянах, яллах, шийтгэх оролдлого хийг­дэж эхэлсэн, олон түм­ний эрхийг хасч, өөрс­дийн дарангуйллын эр­хийг нэмэгдүүлсэн хууль санаачлан батлуулж эхэл­сэн.

-Хээл хахууль, авлига, хариуцлагагүй байдал, хүнд суртал, ядуурал, ажилгүйдэл, үнийн өсөлт зэрэг сөрөг үзэгдлүүдээс үүдэн гарсан олон түмний бухимдлыг хиймэл “дай­сан” бий болгож, түүн рүү бүх бурууг чиг­лүүлэн чихэж, өөрсдөө араар нь сугаран үлдэх гэж оролд­дог болсон.

-Хөрөнгө мөнгө, албан тушаалаар барьцаалж, эс­хүл хөрөнгө мөнгө, албан тушаал амлах аргаар цөөн тооны хүний гарт эрх мэ­дэл төвлөрүүлсэн өнөөгийн “статус кво”-г хамгаалах “хана хэрэм” босгосон.

В. Эрх мэдлийг цөөн хүний эрх ашигт ний­цүү­лэн ашиглахад чиглэгдсэн үйл ажиллагаа явуулж байна.

-Төр, засгийн эрх ба­ригч­дын үйл ажиллагаа нам нам дамжсан, улс төр-бизнесийн бүлэг­лэ­лийн явцуу эрх ашигт нийцсэн дарангуйллын шинж ча­нартай болсон.

-Оюу толгойн гэрээг улс орон, ард түмний эрх ашигт хохиролтойгоор бай­гуулсан гэдэг нь нэгэнт тодорхой боллоо. Одоо энэ алдааг яа­ралтай засах хэрэгтэй. Үүнийг бүгдээрээ энэ их хурлаасаа нийлж дуу хоо­лойгоо өргөн шаардах хэ­рэгтэй гэж үзэж байна

-Таван толгойн гэрээг нийт ард түмний өмч бол­гож хуульчлан баталгаа­жуулахын оронд цөөн тоо­ны хүний хэт баяжих үйл явцыг баталгаажуулах  бод­лого, ажил болго­сон.

3. Ардчилангуйлал жирийн да­рангуйлалаас дутуугүй, харин бүр илүү аюултай гэж хэлж болно. Жирийн дарангуйлалыг таньж мэдэхэд ч, түүнтэй тэмцэхэд ч хялбар. Харин гаднаа ардчилсан аргаар ажиллаж байгаа мэт харагддаг тул ард­чилангуйлалыг таньж мэ­д­эхэд хэцүү, түүнтэй тэм­цэхэд ч хэцүү байдаг.

-Ардчилангуйлал бол улс төр, нийгэм, эдийн засгийн байнгын хямралт байдал мөн.

-Ардчилангуйлал бол бүх иргэнд өөрийгөө хөгжүүлэх, авъяас чадвараа нээх, боловсрол эзэмших, ажилтай, орлоготой болох бололцоог хааж, шудрага ёсыг бохир аргаар олдсон мөнгө, албан тушаалаар сольсон бай­дал, нэг ёсны урвуу шуд­рага ёс мөн.

-Ардчилангуйлал бол үндэсний эрх ашгаа үл мэддэг, бусдын эрх ашигт өөрөө ухааралгүй үйлчил­дэг болсон гаж тогтол­цоо.

-Ардчилангуйлал бол ард түмнийхээ бус, харин гадаадынхны үнэлгээгээр өөрсдийгөө дүгнэдэг улс төр-бизнесийн бүлэг­лэ­лийн ноёрхол.

-Ардчилангуйлал бол тухайн орны төр, засаг өөрийн улс орон, ард түмэндээ гадаад орны төр, засгаас илүү аюул занал учруулж байдаг хямралт байдал.

-Ардчилангуйлал бол         тулгамдсан асуудлыг ший­­дэхийг хүсэхгүй, бас ча­дахгүй, харин улам ужиг­руулан удааж гүнзгийрүүлдэг буруу тог­толцоо.         

-Ардчилангуйлалыг улс төр-бизнесийн явцуу эрх ашигтай бүлэг­лэ­лийн эрхшээлд орсон на­мууд хоорондоо үгсэн хуй­вал­даж бэхжүүлнэ. Өнөөд­рийн­хөөр бол МАН ба АН.

-Ардчилангуйлалаас огцом өөрчлөлт буюу хувьс­галт өөрчлөлт хийж бай­мааж л салж чадна.

Хувьсгал ба ардЧилал

Хувьсгал гэдэг нь заавал хүчирхийлэл гэсэн үг биш, харин огцом өөрчлөлт, гэж хэлж болно.

1.Хувьсгал гарахад түүнийг гар­гагсад биш, харин зас­гийн эрхийг ард түмний­хээ эрх ашгийн эсрэг ашиг­лагсад буруутай байдаг.

2.Хувьсгалт өөрчлөлт хэрэгтэй учир өнөөдөр Монгол Улсад энэ бүх хувьс­гал өөрчлөлтийг хийж ир­сэн МАХН хэрэгтэй бай­на. Өнөөдрийн хувьсгалт өөрчлөлтийн нэр нь “Шу­дарга ёсны хувьсгал” байх ёстой.

3.Хувьсгалт өөрчлөлт хийж, ардчилангуйллаас салахыг хүсэхгүй байгаа этгээдүүд МАХН-ын нэ­рээс “хувьсгалт” гэсэн үгийг хассан.

4.МАХН-ын нэрийн цаана Монгол Улсын тус­гаар тогтнолын түүх, хөг­жил дэвшил, алдаа, оноо аль аль нь бий. Та бидний амьдрал, Монгол Улс, мон­голын ард түмний үндэс­ний эрх ашиг бий.Ал­даа­гаа засая гэсэн сэтгэл, зүтгэл бий.

5.“Шударга ёсны хувьс­гал”-ыг хийж ардчилан­гуй­лалыг халж, Монгол орондоо монгол хүн эзэн болж амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэхийн тулд МАХН-аа сэргээе, шинэчлэн бай­гуулъя.

6. “Шударга ёсны хувьсгал” шинэ төрийг, шинэ намыг, шинэ хү­нийг төрүүлнэ.

Ардчилангуйлал уу, шудрага ёсны хувьсгал уу? гэдгийг сонгох цаг иржээ.

Энд байгаа хүмүүсийн цаана шудрага ёсыг хүс­сэн түм түм, бум буман хүний итгэл, найдвар бай­гаа гэдгийг та бид хэзээ ч мартаж болохгүй. Та бид сайн ажиллавал шударга ёсны хувьсгал түргэн  үр дүнд хүрэх болно.

Итгэл найдварын давал­гаа, шу­дар­га ёсны хувьсгалын да­валгааг хэнбугай ч зогсоож дий­лэхгүй.

Та бид одоогоос яг нэг жилийн өмнө улс орныхоо өнгөрсөн 100 жилийн түүхийг ийнхүү дүгнэж, тэр түүхийг бүтээхэд МАХН-ын оруулсан хувь нэмрийг үнэлж, МАХН-аас, түүний нэрээс айх, сэжиглэх хэрэггүй, харин алдаа, оноог нь дэнсэлж, сургамж авч, үндэснийхээ эрх ашиг буюу монгол хүний эрх ашгийг бүхний өмнө тавьж байх зарчмыг байнга баримталж байхын утга учирын талаар ярьж, хэлэлцсэн байна.

Мөн өнөөгийн олигархи дэглэмийн тогтоосон ардчилангуйлалыг тодорхойлж, түүний учруулж буй хор уршгийг тодорхой баримт, жишээн дээр тайлбарласан. Ардчилангуйлал бол цөөн тооны хүнд үйлчилдэг, олонхийг золиосолдог тухай, ардчилангуйлалын илэрхийлэл бол МАН ба АН мөн тухай ярилцсан байна.

Энэхүү ардчилангуйлал хэмээх туйлын шудрага бус тогтолцоог устгахгүйгээр Монгол Улс хөгжихгүй, монголын ард түмэн сайн сайхан амьдрахгүй, харин ч ядуурал улам нэмэгдэнэ, ажилгүйдэл ба амьдралын өртөг, үнэ зогсолтгүй өснө, баян, хоосны ялгаа улам нэмэгдэнэ гэж тодорхойлсон байна.

Ардчилангуйлалаас салах арга бол “Шудрага ёсны хувьсгал” мөн гэж та бид нэг жилийн өмнө үзжээ. “Шудрага ёсны хувьсгал”-ыг МАХН манлайлах ёстой, гэхдээ энэ ариун үйл хэргийг дангараа бус, шудрага ёсыг тогтоохыг хүссэн бусад улс төрийн хүч, иргэний хөдөлгөөнүүдтэй хамтран хийх нь зөв гэж тогтсон байна.

          Өнөөдөр та бид нэг жилийн өмнө ярьж, дүгнэж байсныгаа эргэн харвал буруу юм байна уу? Зөрсөн юм байна уу? Буруу гэж хэлэх нэг ч үг, нэг ч өгүүлбэр байхгүй байна.

          Өнөөгийн ардчилангуйлагчид Оюу толгойн гэрээг зассан уу? Үгүй.

Таван толгойг ард түмэндээ өгсөн үү? Үгүй.

Амлалтаа биелүүлсэн үү? Үгүй.

Ажилгүйдэл багассан уу? Үгүй.

Хээл хахууль багассан уу? Үгүй.

Энэ мэтээр олон асуулт тавьж болно. Харамсалтай нь эрх баригчидын үйл ажиллагаа энэ бүхэнд “үгүй” гэсэн ганцхан хариулттай байна.

Та бид нэг жилийн өмнө Онц их хурлаа хийснээс хойш манай намд болон бусад намд, нийгэмд юу юу болов? гэдгийг товч өгүүлэе.

Эрх баригчдын зүгээс олон сарын хугацаанд элдвийн саад хориг тавьсан ч Дээд шүүхийн шийдвэрээр намынхаа нэрийг бүртгүүллээ. Олон хүн надад: “Амьдралдаа ингэж баярлаж үзээгүй шүү” гэж хэлж байсныг тод санаж байна. “МАХН” хэмээх нэрийг бүртгэх ажил зүгээр нэг намын дотоод асуудал бус, харин иргэд итгэл үнэмшлээрээ эвлэлдэн нэгдэх эрхийг эдлэх тухай тунхагласан Үндсэн хуулийн заалт амьдралд бодитой хэрэгжих эсэхийг нийт ард түмэн харах, хараад зогсохгүй хүсэх, шаардах нийтийн үйл хэрэг болсон. Та биднийг дэмжсэн ард түмэндээ гүн талархлаа илэрхийлж байна.

Та бид бүх аймаг, дүүрэгт анхан шатны байгууллагуудаа сэргээн байгууллаа. Намынхаа дэргэд ахмад, эмэгтэйчүүд, залуучууд, оюутны байгууллагуудаа байгууллаа. Олон мянган гишүүдээр эгнээгээ өргөжүүллээ, тэднээсээ ч олон тооны дэмжигчидтэй боллоо.

Шудрага ёсыг эрхэмлэдэг, үндэсний эрх ашгаа дээдэлдэг бусад нам, иргэний хөдөлгөөнтэй хамтран “Эх орон-Тусгаар тогтнол-Шудрага ёс” үндэсний хөдөлгөөнийг байгуулалцах үйл хэрэгт оролцов.

Бүх ард түмний их хурилдайг зохион байгуулахад хамгийн идэвхтэй оролцож, өнөөгийн олигархи дэглэмийн үнэн нүүр царайг илчилж, тэдэнд шудрага ёсыг тогтоох талаар хатуу шаардлага тавив.

Өнөөгийн “МАН-АН”-гийн засаглалд итгэж байгаа эсэх, “Таван толгойн орд”-ыг ард түмэндээ 100 хувь өгч, дундын баялаг болгох эсэх асуудлаар улс орон даяар Бүх нийтийн санал асуулга явуулав.

Энэ бол 1945 онд Монгол Улсын тусгаар тогтнолын талаар явагдсан Бүх нийтийн санал асуулгын дараа болсон хамгийн том санал асуулга бөгөөд түүнд 800 орчим мянган хүн оролцож, дээрх хоёр асуултын эхнийхэд нь 80 орчим хувь нь “Үгүй”, хоёрдох асуултад мөн 80 орчим хувь нь “тийм” гэж тус тус хариулсан байна.

МАХН-ын Онц их хурал болсон, “Эх орон-Тусгаар тогтнол-Шудрага ёс” үндэсний хөдөлгөөн байгуулагдсан, Бүх ард түмний их хурилдай хуралдсан, Бүх нийтийн санал асуулга явагдсан зэрэг нь нэг ёсны “Шудрага ёсны хувьсгал” Монголд эхэлсний дохио мөн.

Одоо ард түмэн эрх баригчдаас айж эмээлгүй, тэдэнд хууртаж мэхлүүлэлгүй Бүх нийтийн санал асуулганд оролцохдоо өгсөн саналаа 2012 оны Сонгуулиар баталгаажуулвал “Шудрага ёсны хувьсгал” жинхэнэ үр дүндээ хүрнэ, “МАН-АН” жинхэнэ утгаараа сарнин арилна, “Таван толгойн орд” жинхэнэ ёсоор ард түмний гарт очно, монгол хүн баялагтаа эзэн болно, монгол хүн, монгол өрхийн төлөө зүтгэх шудрага төр, засаг бүрэлдэн тогтоно.

“Ардчилал бол луйварчдаас цус урсгалгүй салах хамгийн шилдэг арга мөн” гэж нэгэн мэргэн хэлснийг энд сануулахад илүүдэхгүй бизээ.“Шудрага ёсны хувьсгал”-аа үр дүнд хүргэхийн төлөө бүгдээрээ зүтгэцгээе, тууштай тэмцэцгээе. Энэхүү ариун тэмцэлд МАХН манлайлан оролцох үүрэгтэйг ухамсарлацгаая. МАХН-ын үүрэг дандаа тийм байсан, одоо ч тийм байгаа, цаашид ч тийм байх ёстой.

Өнгөрсөн хугацаанд МАХН МҮАН-тай улс төрийн Холбоо байгуулав. Гэхдээ бид энэхүү холбоог намын гишүүдийнхээ саналыг тулгуурлан, ард түмнийхээ хүсэн хүлээж, эрэн хайж байгаа шинэ төрийг урлан бүтээх шинэчлэгдсэн нам, үндэсний эрх ашгаар засаглах улс төрийн хүчнийг буй болгох зорилгод нийцүүлэн байгуулсан болно.

“МАХН-МҮАН-ын улс төрийн Холбоо” нь “Төр улсаа цэгцлэе, Түмэн олноо тэтгэе” гэсэн зорилго бүхий Үндэсний аянаа саяхан эхлүүлсэн билээ. Бид цаашид ч энэ аянаа үргэлжлүүлж, нийт аймаг, дүүрэгт хүрч ажиллахаар төлөвлөж байна.

МАХН нь МНН-тай хамтран ажиллах гэрээ байгуулав. Байгаль орчноо хайрлан хамгаалах, нийгмийн чиг баримжаатай буюу монгол хүний болон монгол өрхийн тогтвортой чинээлэг амьдралыг цогцлоон бүтээх зорилго бүхий энэхүү хамтын ажиллагаа нь тавьсан эрхэм зорилгодоо хүрнэ гэдэгт найдаж байна.

Монголчууд “МАН-АН” биш юм байна гэдгийг нэгэнт ойлгосон гэдэгт эргэлзэхгүй байна.

Харин оронд нь хэн бэ? гэсэн асуултанд манай гурван намын хамтын ажиллагаа тодорхой хариулт өгнө гэдэгт итгэж байна.

Гэхдээ би энд манай намтай хамтран ажиллахаар тохирч, гэрээнд гарын үсэг зурсан намуудыг дурьдлаа. Бид улс орондоо шудрага ёс тогтоохын төлөө хамтран зүтгэх, тэмцэх зорилго бүхий бусад улс төрийн хүчин, иргэний хөдөлгөөнүүдтэй гэрээний үндсэн дээр ойр дотно хамтран ажиллахад бэлэн гэдгээ энэхүү хүндтэй индрээс ил тод зарлан тунхаглаж байна.

Манай нам “зөв зорилгын төлөө эвтэй байвал хүчтэй” гэсэн зарчимыг баримталдаг. Харин буруу зорилготой байвал эвтэй байхдаа ч сул дорой байдаг, тэр эв нь ч мөн адил хэврэг байдгийг “МАН-АН”-гийн хамтарсан нэртэй үнэн хэрэг дэрээ хуйвалдааны Засгийн газрын хувь заяа бэлхнээ нотолж байна.Ардаа биелэгдээгүй амлалт, ашиггүй Оюу толгойн гэрээ, арав хүрэхгүй хүнийг л хэт баяжуулсан Таван толгойн төсөл, аймшигтайгаар нэмэгдсэн хээл хахууль, ажилгүйдэл, ядуурлыг үлдээлээ.

Өнөөгийн МАН ба АН-ын байж байгаа байдлаас харахад эдгээр тулгамдсан асуудал богино хугацаанд ард түмэнд ашигтай шийдэгдэнэ гэж найдах ямар ч үндэс алга байна.

Гэхдээ “МАН-АН” арилсан гэж бодвол том эндүүрэл болно. Дахин “МАН-АН”-г бий болгох, бусдыг хааж боохын тулд цаадуул чинь Сонгуулийн хуулийг өөрсөддөө ашигтайгаар өөрчилж баталлаа. Тэр хуулинд ард түмний сонгоогүй хүн “гулсаад” УИХ-д орно гэж бичсэн байгаа. “Гулсаад” шүү. Өөрөөр хэлвэл тэд “намайг хэн хэлэхэв, нохойг хэн саахав” гэдгийн үлгэрээр сонгуулиудыг луйвардсандаа эрэмшиж давраад ард түмэн сонгодог биш, харин өөрсдөө өөрсдийгөө сонгодог хууль зохиосон байна гэж хэлвэл хэтрүүлсэн болохгүй.

Дахин “МАН-АН”-г төрүүлж, монголчууд, Монголын эрх ашгаар тоглуулахгүйн тулд  “Шудрага ёсны хувьсгал”-ыг хийцгээе.

          Та бүхэндээ дахин МАХН, Монгол Улсынхаа түүхийг бүрэн бүтнээр нь авч үлдэх, МАХН-аа хамгаалан сэргээн байгуулах, “”Шудрага ёсны хувьсгал” хийхийг эхлүүлсэн МАХН-ын Онц их хурлын ойг тохиолдуулан халуун баяр хүргэе.

ж                ж                ж