"Америкийн Монголчууд - Хүмүүс" буланд

... Төрийн тэргүүнтэйгээ Денверт уулзаад цол тэмдгээ гардаж авах үеэрээ “Таны сахал минийхээс илүү ширвээ юм байна, та бид хоёрын сахалны талаар нэгэн сонинд харьцуулж бичсэнийг саначихлаа” гэж хэлээд инээлгэсэн удаатай. Гарьд болсны дараа “Намайг ард түмэн мартаагүй юм байна, эх орон маань энэ цолыг өгөөд явуулж дээ” гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрөн, Монголдоо буцахын түүс болж, эхнэр хүүхдүүдтэйгээ зөвлөөд нутаг явах шийдвэр гаргасан....

Гүндүүгүй инээмсэглэл, элдэв маяггүй зан нь “том” Сүхбатын тодотгол мэт. Бодож санаснаа хэнээс ч айлгүй хэлчихдэг тэрбээр нэгэн цагт Монголын чөлөөт хийгээд үндэсний бөхийн ертөнцийг уран хурц барилдаанаараа чимж явсан. Монгол Улсын гавьяат тамирчин, ДАШТ-ий хүрэл, Азийн наадмын алтан медальт, тивийн аваргаар хэдэнтээ тодорсон хүчит гарьдтай уулзаж чин сэтгэлийн яриа өрнүүллээ. Шигшээ багт “цэргийн алба хаасан” 15 жилийн дурсамжаа сэргээхдээ түүний нүд баяраар гэрэлтэж байв.

-Монголын чөлөөт бөхийн түүхэнд өвөрмөц, дайчин барилдаанаа үлдээсэн танд “Mongolia Open-2012” ОУТ -ийг үзэж суухад залгамж халаа бөхчүүдийн талаар ямар бодол төрөв?

- Би чөлөөт бөхийн ертөнцөөс хөндийрсөн ч энэ спортоор хичээллэж байсны хувьд, мэргэжлийн тамирчны үүднээс дүгнэхэд эрэгтэйчүүд маань үнэхээр чамлалттай санагдлаа. “Mongolia Open” олон улсын “А” зэрэглэлийн тэмцээн боловч гадаадаас цөөн жинд л сайн бөхчүүд ирсэн байсан. Тиймээс айхавтар өргөн цар хүрээтэй болсон гэж дөвийлгөх хэрэггүй. Ийм тэмцээнд улсын аварга цолоо хамгаалж чадахгүй байгаа хүмүүс олон улсын, тив, дэлхийн АШТ, цаашилбал олимпийн тухай ярих шаардлага байна уу. Харин эмэгтэйчүүдийн хувьд өөр шүү. Тэд өндөр зэрэглэлийн тамирчид гэдгээ илтгэж, олимпоос медаль авах хэмжээнд хүрснээ тэмцээнээс тэмцээнд харуулж байна. Мөн дүрэмдээ зохицуулан, сайн барилдаж байгаа нь ажиглагдсан. Гэхдээ би эрэгтэйчүүдийг шүүмжилж байгаагаас биш, зохион байгуулалтад сэтгэл хангалуун байна. Х.Баттуулдаа, тус тэмцээнийг зохион байгуулагчдад баяр хүргэх нь зүйтэй болов уу?

-Чөлөөт бөхийн эрэгтэйчүүдэд шүүмжлэлтэй хандаж буй нь таны ярианаас илт байна. Магадгүй та тив, дэлхий, олимпийн наадамд эх орныхоо нэрийг олон жил тахалсан тамирчин болохоор дэндүү өндөр шаардлага тавиад байгаа юм биш үү?

- Бидний барилдаж байсан үетэй өнөө цагийнхныг харьцуулбал тэс өөр. Бидний үед барилдааны минут урт байлаа, одоо богино болсон. Жинхэнэ тэсвэр хатуужил, бэлтгэлийн үр дүнгээр ялалт ирдэг байсан юм шүү. Харин одоо залуучуудын ихэнх нь үндэсний бөх рүү хошуурдаг болжээ. Амар хялбар, тансаг амьдралыг мөрөөдөөд үндэсний спортоор хичээллэхийг тэгтлээ хүсдэг моод дэлгэрснийг би нэг л сайн ойлгохгүй яваа. Үндэсний бөхөөр түлхүү барилдсаны гор гарч хүнд жингийн өрсөлдөгчид дутагдалтай болсон гэвэл нэг их хилсдэхгүй.

-Та чөлөөтөөр түлхүү хичээллэх нь үндэсний бөхөд амжилт гаргах чухал нөхцөл гэж үздэг үү?

- Тийм ээ. Чөлөөт бөхөд залуу насаа харамгүй зориулсан минь үндэсний бөхөөр шуурхай, дайчин барилдаан гаргахад нөлөөлсөн гэж боддог. Манай залуу бөхчүүдийн амжилт энэ хэвээр үргэлжилбэл чөлөөт бөхийн хөгжил буурсан Болгар шиг болчих вий дээ.

-Таныг АНУ -аас ирсний дараа амьдайтайгаа хамтран “Олимп” сургуульд ажиллах болсон гэж сонссон. Хүнд жинд залгамж халаагаа бэлтгэх ажил эхлүүлээгүй гэж үү?

- Америкаас ирсний дараа А.Сүхбат аварга “Олимп” сургуульд хамтран ажиллах санал тавихад нь дуртайяа хүлээж авсан. А.Сүхбат маань хөнгөн, би хүнд жинг барих сонирхолтой байлаа. Гэсэн ч хүнд жинд барилдах бөх маш ховор байсан юм. Энэ нь түрүүн хэлсэнчлэн үндэсний бөхөөр хичээллэгчдийн хүрээ тэлсэнтэй холбоотой биз ээ. Тиймээс тэнд нэг их удаан ажиллаагүй.

-Таны бахдам барилдааны талаар бөхийн хорхойтнууд өдгөө ч ярилцаж, бас үгүйлдэг. Гарын шавиа бэлтгэх цаг болсон юм биш үү?

- Михайлд нэг бодол бий гэгчээр надад төлөвлөгөө байгаа. Үүний тулд юуны өмнө хөрөнгө мөнгө, хөдөө чиглэсэн эрэл хайгуул өрнүүлэх хэрэгтэй. Д.Оюунболдын болон А.Ганбаатар найзын маань шавь нар одоо өндөр амжилт гаргаж байна. “Алдар”-ын Ц.Хосбаяр, Ц.Цогтбаяр, А.Энхээ нарын бэлтгэсэн охид, хөвгүүд дараа дараагийн олимпийн нөөцийг бүрдүүлэх болов уу. Манай Налайхаас төрсөн залуучуудын олимпийн аварга Б.Батцэцэг цаашид юм дуулгах нь дамжиггүй. Үнэндээ би хотоос мундаг бөх төрнө гэдэгт итгэдэггүй. Бололцоо гарвал зөвхөн чөлөөт бөхийн төрлөөр өөрийн гэсэн дэвжээ байгуулахыг хүсдэг.

-Ийм боломж бүрдвэл та хамгийн түрүүнд аль аймгийг зорих вэ? Эсвэл бодох зүйлгүйгээр Баянхонгорыг сонгох уу?

- Яагаад заавал Баянхонгор гэж? Биднийг хүүхэд ахуйд олон багш хөдөө хөхрөн, гадаа гандаж өсвөрийн тамирчдын эрэлд морддог байсан. 18 аймагт хайгуул хийж алдраа мандуулсан бөхчүүдийг олж авсан юм шүү. Намайг Д.Адьяатөмөр багш маань Налайхад байхад “нээсэн”. Залуу үеэ бэлтгэхэд жалга довны үзэл хэрэггүй. Гэхдээ би эрэл хайгуул хийгээгүй биш хийсэн.

-Эрэл хайгуулаа та хаанаас эхэлсэн юм бэ?

- А.Энхээ бид хоёр I хорооллын “Ирээдүй” цогцолборын захирал Д.Даш-Очирт сургуулийнх нь нэрэмжит чөлөөт бөхийн клуб байгуулах санал тавьж билээ. Өсвөр хойч үеийнхнийгээ бэлтгэх хүсэлтийг хүлээн авсанд нь урамшиж, захын хорооллын бүх сургуулиар хэсэж, ирээдүйтэй гэсэн хүүхдүүдийг сонгож авсан. Хархорин захаас бөх болох бие бялдартай, тэрэг түрдэг нэг хүүг авчраад тамирчин болгох гэж жил гаруй хөөцөлдсөнөө мартдаггүй. Гэвч надад дийлдэлгүй, нэг л өдөр явчихсанд нь өнөө ч харамсдаг. Төдөлгүй би АНУ руу явахаар болж, клубээ А.Энхээдээ хүлээлгэж өгсөн дөө.

Амьдралаа бодож бөхөөс хөндийрсөн нь миний буруу биш. Дасгалжуулагчдын хангамж үнэхээр муу учраас сэтгэлээ зориулсан хүмүүс л үнэнчээр үлдсэн. Хүүхдүүдийг хөдөөнөөс олж ирлээ гэж бодъё. Гэтэл хаана байлгах вэ. Ч.Бямбадорж заан цэргүүдийн дундаас шавь нараа сонгож, гэртээ байрлуулсан шиг ажиллах хэрэг үү? Миний хувьд ингэж чадахгүй. Гэхдээ шавь нараа улсын цол, амьдралын зах зухад хүргэсэн найзаараа бахархалгүй яахав. Ямар ч гэсэн нэг нууцаа задлахад наадмаас наана өсвөрийн бөхчүүдтэй ажиллах бодол бий.

-Та чөлөөт бөхийн дэвжээ байгуулна гэж ярилаа. Яагаад их спортоор дагнах бодолтой байгаа юм бэ?

- Бөхийн чөлөөт барилдаанаар хичээллэхэд толгой их ажилладаг. Үндэсний бөх бол тийм биш, одоо бүр уйтгартай болж дээ. Олон төрийн нүүр үзсэн хүн гэдэг шиг би чөлөөт бөхийн улсын шигшээ багт 14, 15 жил алба хаахдаа зургаан багшийн гар дамжиж, их зүйл сурч авсан. Бидний үед С витаминаа уугаад л тэмцээнд оролцдог байснаас одоогийнх шиг спортын шинжлэх ухаан, анагаах ухаан гэж ярьж явсан биш. Харин одоо хүүхдүүдийг зөв сонговол богино хугацаанд амжилтад хүрэх боломж нээлттэй байна.

-Хэрэв та энэ цаг үед төрсөн залуу бөхчүүдийн нэг байсан бол хэр чансааны тамирчин байх байсан бол?

- Одоо бол чөлөөт бөхийн тэмцээний дүрэм сайхан болжээ. Энэ үед ид барилдсан бол дэлхийн аваргаас нэгээс илүү, олимпоос ч мөн медаль хүртчихсэн, үндэсний бөхөөр арслангийн эрэмбэтэй бөх байх байсан. Миний ид үеийн амжилтыг одоогийн дүрэмд шилжүүлээд үз дээ. “Mongolia Open-2012” тэмцээний үеэр барилдаан үзэж суусан нөхөд маань “Баавгай минь чи энэ үед төрсөн бол ямар сайхан барилдаан гаргах байсан бол” гэж хэлсэн нь намайг үнэлсний нэг жишээ. Сайрхаж байгаа юм биш, тавхайдах мэхээрээ бөмбөрцгийн томчуудаас олон ч оноо цуглуулсан даа. Үндэсний бөхийн хувьд хөл авдаг мэхтэй. Бөхчүүд өөрийн дархан мэхтэй байх хэрэгтэй. Тухайлбал, Д.Баяраа ах тахимдах, Б.Болд багш мушгих мэхээрээ алдаршсан. Одооны бөхчүүдэд ийм мэх байна уу. Би шүүмжлэх дуртайдаа ингэж хэлж байгаа юм биш. Чөлөөт бөхдөө дэндүү хайртай болохоор өнөөгийн хөгжлийг нь бодохоор өөрийн эрхгүй халаглах сэтгэл төрөх юм. Чанд хатуу хүмүүжлээр өсөж дэвжиж, ялагдвал “хоолны сав” гэх мэтчилэн хатуугаар шүүмжлүүлдэг байсан тамирчин үеэ нэхэн санах сайхан. Ялагдал хүлээсэн хэн боловч зохих шангаа хүртэх ёстой гэсэн зарчим үйлчилж байлаа. Шигшээ багаас хөөгдөх хүртэл арга хэмжээ авахуулаад бэлтгэлээ сайн хийж гэмээ цайруулна. “Интернациональ” тэмцээнд түрүүлээд бид ноолууран цамц, хүзүүний ороолтоор шагнуулаад баярлана. Харин одоо бол 3000-1000 доллар авч байна. Чөлөөт бөх сайхан спорт. Тиймээс ингэж өндрөөр үнэлэх нь зүйн хэрэг.

-Танд тэгж арга хэмжээ авахуулсан удаа бий юү?

- Сахилагагүйтээд ганц, хоёр удаа банга хүртэж явсан.

-Тамирчин ахуйн андуудаас тань тавхайдах мэхэнд гаршсан бөх хэр олон байсан бол…

- А.Цэдэнсодном маань энэ мэхэнд гаргуун. Хөнгөн жинд тэр, хүнд жинд би энэ мэхийг хийдэг байлаа. Ямар ч мэхийг монгол хүнд хийгээд сурчихвал гадаадын бөхчүүдэд хэрэглэхэд амархан болчихдог. Энэ мэхээ сайжруулахын тулд +100-д өгсөж улсын аварга болж байлаа.

-Таныг хааяа улсын арслан Г.Эрхэмбаяртай хамтарч бэлтгэл хийдэг гэж сонссон...

-Хамтарч бэлтгэл хийх санал тавьдаг залуус бий, тэдэнд харамгүй туслахыг хичээдэг. Сүүлийн үед дасгалжуулагчийн ажил бага зэрэг хийж байгаа гэх үү дээ. Г.Эрхэмбаяр арслантай хааяа хамтарсан бэлтгэл хийнгээ мэддэг чаддаг зүйлээ зөвлөдөг юм.

-Нутгийнхаа бөхчүүдийг бэлтгэх тал дээр ямар бодолтой явна?

- Яруу найрагч Т.Галсан ахын хэлснээр Ховдын холдуул, Хонгорын зуугуул, Налайхын суугуул, Улаанбаатарын унага, би. Аав, ээжийнхээ нутгийг шүтэлгүй яахав. Гэхдээ би Хятадын Сүхбат, эрлийз хурлийз гэж дуудуулж яваагүй болохоор аль ч аймгийн бөхчүүдтэй хамтран нүүр бардам ажиллаж чадна. Хүн ам цөөтэй монголчууд жалга довны үзлээр яах юм бэ? Та бүхэн миний барилдаж явсан үеийн түүхийг сөхөн, унагаж, унаж байсан барилдаануудыг минь хараарай. Би сайнаас нь сорчлон амладаг байсан. Ялангуяа Увс, Ховдын бөхчүүдийг мөн ч их унагаж билээ. Цол хүртэх, ахиулах магадлалтай гэж тооцогдож байсан Дорнодын М.Чимэддорж, Завханы Г.Бат-Амгалан, Увсын Ө.Сумъяа нарыг тавын даваанд, Увсын Ө.Тулгаа, Хөвсгөлийн Д.Баяраа ахыг зургаагийн даваанд өвдөг шороодуулсан удаатай. Гэхдээ зөвхөн унагах бус нөхдөө дэмжсэн барилдаануудыг ч хийсэн. Барилдахыг хүссэн бүхэнтэйгээ хүч сорин, амлаж, амлуулж явсан учраас надад жалга довны үзэл байхгүй. Хойшид ч гарахгүй.

-Монголчуудад нутгархах үзэл хэрэггүй гэж та ярилаа. Гэхдээ онцгой ойн баяр наадамд ихэнхдээ Увсын бөхчүүд түрүүлсэн байдаг?

- Хүмүүс тэгж ярьдаг л юм. Миний хувьд Ардын хувьсгалын түүхт 70 жилийн ойн баяр наадамд үзүүрлэсэн боловч цол ахиагүй цорын ганц бөх. Ардын хувьсгалын 40 жилийн ойгоор С.Цэрэн аварга, 50, 60 жилээр Х.Баянмөнх, 70 жилээр О.Балжинням, 80 жилээр А.Сүхбат, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 800 жилээр Д.Сумъяабазар, 90 жилээр С.Мөнхбат нар түрүүлж, мөн бусад бөхчүүд нь ч цол нэмсэн. Гэхдээ үнэн ялж, амжилтыг минь үнэлэх өдөр ирнэ гэдэгт итгэлтэй явдаг.

-Таныг цол нэмээгүйд гомдон, алсын Америкийг зориход хүрсэн гэж сонин хэвлэлүүдээр шуугидаг. Энэ гомдол хүчит гарьдыг маань бөхийн ертөнцөөс эрт хөндийрөхөд хүргэсэн юм болов уу?

- Үндэсний бөхийн холбоонд гомдож явдгаа нуухгүй. П.Сүхбатын гэсэн өвөрмөц барилдааныг бий болгож, улсын наадамд барагтай л бол тав давж байгаагүйг минь түүх гэрчилнэ. Голдуу зургаа, долоо давдаг байлаа. Чимэг нэмж байсаан, цол гэдэг өөр асуудал. Би цол авах гэж хөөцөлдөөд, МҮБХ гэдийгээд гэдсэндээ хөлөө хийлцэн хэрүүл хийдэг үе өнгөрсөн. Хэрэв ид үед нь олгосон бол би арслан цолоо хэд хэдэн удаа хамгаалах байснаа бардам хэлчихье. Цол нэмсэн бол Америк явах ч үгүй. Цолонд ингэж ач холбогдол өгөөд байгаагийн учир нь миний удам угсаа, үр хүүхдэд хэрэгтэй. Уул ус, ард түмэн маань ч баярлана. Энэ бол түүх. Тиймээс л би амь тэмцээд байгаа юм. Хоёрдугаарт миний арслан цолны чансаа улсад бүртгэлтэй 50, 60 арслангийн 15-д бичигдэж байгааг хатуухан хэлчихье. Би судалж үзсэн.

-Та АНУ -д амьдарч байхдаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Багабандиас гарьд цолны үнэмлэх, тэмдгээ гардаж авсан. Энэ үед эх орондоо буцах хүсэл төрсөн үү?

- Тийм ээ. Америкт аж төрсөн таван жилийн хугацаанд мартагдашгүй сайхан үйл явдал тохиосныг санахад сайхан байна. Төрийн тэргүүнтэйгээ Денверт уулзаад цол тэмдгээ гардаж авах үеэрээ “Таны сахал минийхээс илүү ширвээ юм байна, та бид хоёрын сахалны талаар нэгэн сонинд харьцуулж бичсэнийг саначихлаа” гэж хэлээд инээлгэсэн удаатай. Гарьд болсны дараа “Намайг ард түмэн мартаагүй юм байна, эх орон маань энэ цолыг өгөөд явуулж дээ” гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрөн, Монголдоо буцахын түүс болж, эхнэр хүүхдүүдтэйгээ зөвлөөд нутаг явах шийдвэр гаргасан.

-Та хүчит бөхийн торгон ногоон дэвжээнээс арай л эрт холдсон шиг санагддаг. Энэ хугацаанд барилдсан бол илүү өндөр амжилт гаргах байсан ч юм бил үү. “Сэм авга”-ынд үдсэн цаг хугацаандаа харамсдаггүй хэрэг үү?

- Эрүүл энх, ажил төрөлтэй, сэтгэл амар бол хаана ч амьдарсан сайхан. Америкийг муулж, Монголыг магтаад хэрэггүй. Би эх орноороо омогшдог “өвчин”-өө заримдаа гээхэд хүрч байна. Энүүхэн Эрээнээс Улаанбаатарт ирээд гутаж байна. Утаа, замын түгжрэл, ундууцсан хүмүүс хаа сайгүй. 2 сая 700 мянга байтугай 20 сая хол давсан ард түмэнтэй, давчуу нутаг дэвсгэртэй орнууд иймэрхүү асуудлаа аль хэдийнэ шийдчихсэн байна. Би уулын аманд буугаад амьтан үржүүлж, байгаль дэлхийгээ шүтэж амьдрахыг хүснэ. Тэгэх боломж Монголд хэр бий билээ? Америкийг магтаж байгаа юм биш, гэхдээ тэдэнд бахархал гэж бий. П.Сүхбат солиорчихож, эх орноороо бахархахгүй байхдаа яахав дээ гэж зарим нь шүүмжилж магадгүй. Гэхдээ бодит байдал ийм л байна. Ганц өөрийгөө биш, хоёр хүүхдэдээ оюуны хөрөнгө оруулалт хийхээр алсыг зорьсон, энэ сонголтдоо харамсдаггүй.

-Тэнд та ямар ажил эрхэлж байсан юм бэ?

-Сөүлийн олимпод хамт оролцсон, боксын 57 кг-д тоглодог Алтанхуяг маань намайг ажилд зуучилсан юм. Үйлчилгээний төвд ойр зуурын ажил хийдэг байлаа. Америкт очсон эхний хоёр сар чөлөөт бөхийн дасгалжуулагчаар ажиллахыг төлөвлөсөн ч хэлний мэдлэг гологдлоо. Тэгээд ч цалин нь боломжийн байсан тул таван төгрөгийн илүүг харж ажилласан. Нэг газар удаан ажиллавал цалин нэмэгддэг болохоор олон ажил солиогүй. Бидний насны хүмүүс тэнд үнэт капитал.

-Захирал чинь таныг Монгол Улсын нэрт бөх болохыг мэддэг байв уу?

- Миний амжилтыг интернэтээр хараад хүндэтгэл илэрхийлж, үндсэн цалин дээр нэмэлт хөлс олгосон шүү.

-Хэдийгээр мэргэжлээ сольсон ч гэсэн бөх барилдмаар санагдана биз?

- Яаж зүгээр байх вэ, Америкт өөрийгөө шалгаж хоёр ч барилдаанд оролцон, түрүүлж үзүүрлэсэн. Гарьд болсныхоо дараа энэ цолоороо нэрлэсэн хөлбөмбөгийн клуб байгуулсан нь одоо ч Америкийн монголчуудын дунд болдог тэмцээнүүдэд амжилттай оролцож байна. Мөн хүүтэйгээ хамтран сагсан бөмбөгийн клуб байгуулсан.

-Та хүүгээ яагаад бөх болгоогүй юм бэ?

- Миний хүү 1.90 см өндөр нуруутай, биерхүү хүүхэд бий. Багадаа сүмогийн секцэнд тэнцсэн ч би бөх болгохыг хүчлээгүй. Өөрийнх нь сонголтыг хүндэтгэсэн минь нүдээ олсон шийдвэр гэж боддог.

-Та олон сайхан бөх найзтай гэж ярих дуртай. Найзууд чинь нутагтаа буцаж ирэх, хамтран ажиллах хүсэлт тавьж байсан уу?

- Хилийн чанадад амьдарна гэхэд ихэнх нь дургүйцсэн. А.Ганбаатар маань мессежээр “Хол явж яах гээд байгаа юм” гэж загнаж ч үзсэн. Өөрийгөө биш, хоёр хүүхдээ бодоод ийм алхам хийснээ хэлсэн. Америкт байхад найзууд маань Монголдоо буцаж ирэхийг байнга сануулна.

-Таны найзуудаас улстөрд ч, бизнесийн салбарт ч өөрийн байр сууриа бэхэлсэн хүн цөөнгүй. Та одоо ямар ажил хийж байна?

- Хүн бүхэн өөрийн гэсэн амьдралтай. Чи амжилт олж байгаа юм чинь намайг дэмжих ёстой гэсэн тулгалтыг хэзээ ч хэнд ч хийхгүй. Америкаас ирээд хувийн бизнес эрхэлж байгаа.

-Эх орондоо ирсний дараа та хамгийн түрүүнд нутаг руугаа явахыг хүссэн үү?

- Би жил бүр Хонгор нутагтаа очдог. Хариас ирээд Богд уулын энгэрт майхнаа босгон, гурав хонож, эх орноо санасан сэтгэлийн цангаагаа гаргасан даа.

-Зодоглолгүй удсан наадмын дэвжээнээ гарахад ямар мэдрэмж төрсөн бол?

- Их догдолсон. Зураг авахуулсаар байгаад бүр ядарчихаж билээ. Фото модель болох шахсан шүү.

-Найз нөхдийнхөө талаар ярьсных, эрчүүдийн нөхөрлөлийн талаар асуумаар санагдлаа? Хэрэв хэн нэг нь урваж шарвавал яах вэ?

- Нөхөрлөл гэгч асар их үнэ цэнэтэй зүйл. Луу жилтнүүд маань бүгдээрээ л биесээ ирлэж хурцалж, хазайхад нь түшиж, жаргал зовлонгоо хуваалцаж ирсэн үнэнч найзууд. Үеийнхэн дотроо би улсын цолд гуравдугаарт хүрсэн байдаг. Үеийнхнээсээ эрт цол авсан юм чинь өөрийн гэсэн гал байгуулахаар шийдээд Увс, Ховд, Баян-Өлгий Говь-Алтай, Архангай, Өмнөговь, Баянхонгор гээд л олон аймгийн хүчтэнийг нэгтгэсэн “Заан” бөхийн галыг “Тэрэлж жуулчин” компанийн захирал Бямбасүрэн ахын ивээл дор байгуулж билээ. Тэр үед би нөхөрлөлийн мөн чанарыг бүр ч сайн ойлгосон.

-1993 оны улсын наадамд Ц.Баярсайхан заан танаар долоо давж цолоо ахиулсан. Та найзуудаа дэмжиж, дэмжлэг авч явсан гэж ярьсан. Магадгүй таны үзүүлсэн нэг дэмжлэг нь энэ байв уу?

- Энэ тухай яримааргүй байна. Ц.Баярсайхан маань ярилцлагууддаа энэ талаар нэг биш удаа өгүүлсэн нь бий. Баяраа бид хоёр Пионерийн ордонд байхаасаа дотно нөхөрлөсөн. Дэм дэмэндээ явах сайхан биз дээ.

-Та нэг ярилцлагадаа цагийг эзэлсэн Б.Бат-Эрдэнэ аваргын 12 түрүүг тасалдуулсандаа харамсаж явдгаа өгүүлсэн байсан. Энэ барилдаан харин ч ард түмний дунд амнаас ам дамжих сайхан түүх үлдээсэн...

- Баагий бид хоёр бие биедээ харамсаад яахав. Одоо бодоход их аварга маань завсаргүй 12 түрүүлсэн бол сайхан, тэр наадам минийх болсон бол надад бүр ч бахдалтай байсан нь мэдээж. Наадмын дараа би зориуд аваргатай уулзаж уучлалт гуйхад “Одоо энэ тухай яриад яах вэ, харин би чамайг түрүүлээгүйд харамсаж байна” гэж билээ.

-Та төрийн тэргүүнээсээ шагнал гардах үедээ элэг бүсээ тайлан, хүндэтгэл үзүүлсэн нь бөхийн ертөнцөд нэгэн моод дэлгэрүүлсэн. Энэ нь ямар нэгэн домогтой холбоотой юу, эсвэл таны сэтгэл хөдлөлийн илэрхийлэл байв уу?

- Налайхад байхад минь Ж.Чойжилсүрэн арслан эрт цагт наадамд түрүүлсэн бөхчүүд ноёныхоо хишгийг ард түмэнтэйгээ хуваалцах үүднээс элэг бүсээ тайлан шагналаа авдаг байсан тухай хууч хөөрсөн нь санаанд орж, баярласан сэтгэлээ илэрхийлсэн юм. Хүндэтгэх эвээ олж ядсан юм байлгүй дээ. Үндэсний уламжлалыг ингэж сэргээсэндээ баяртай явдаг.

-Сэтгэл санааны таагүй байдлаас шалтгаалан бөхчүүд цагаасаа өмнө зодог тайлах нь бий. Танд ч бас энэ бүхэн нөлөөлсөн байх...

- Өөрийгөө ярих яах вэ? Амьдайгаа эрт зодог тайлсанд нь харамсаж явдгаа нуухгүй. Янз бүрийн асуудлаас болж, үзэгчийн суудалд хэтэрхий эрт шилжсэн. Ид барилдах үедээ спортоо орхисон өөр олон бөх бий. Миний хувьд зодог тайлаагүй, баяр наадмаар барилдчихдаг, тамирчин хүний шийр зааж яваа ухаантай.

-Энэ жилийн Цагаан сарын барилдаанд зодоглох уу?

- Хөл гэмтэлтэй, эмчтэйгээ зөвлөж байж шийднэ. Дураараа нас минь өнгөрсөн шүү дээ.

-Чөлөөт бөхийн талаар ярихаараа таны нүд сэргээд ирэх юм. Бөхийн ертөнцөд хөтлөн оруулсан Д.Адъяатөмөр багш тань таныг анхнаасаа л чөлөөтөөр бэлтгэсэн үү?

- Би дөрөвдүгээр ангид байхаасаа бөхөөр хичээллэсэн. Гэсэн ч саад бэрхшээлд шантарч, замын эхнээс буцаж байх үедээ Д.Адьяатөмөр багштай уулзсан юм. Багшийнхаа ачийг 42-настайд нь улсын наадамд найз нөхөдтэйгөө дэмжин, начин цолд хүргэснээр өөрийн хэмжээнд хариулсан гэж боддог. Гэхдээ үүнийг бууж өгсөн гэж эндүүрч болохгүй. Багшийгаа гэсэн сэтгэлтэй бүх шавь нар нь сайн барилдаж, хүчит бөхчүүдийг замаас нь чөлөөлсөн гэх үү дээ. Х.Баянмөнх аваргын бэлтгэлийг олон жил хангасан миний багш сайн бөхчүүдийг төдийгүй шилдэг дасгалжуулагчдыг ч төрүүлэн гаргасан гавьяатан.

-Бөх болохоос шантарсан удаа олонтаа гарсан гэж ярилаа. Юуны улмаас та тэгж халширсан юм бэ?

- Хотод ах дүү цөөтэй болохоор Налайх-Улаанбаатарын хооронд байнга явах хэцүү. Бэлтгэлийн ачааллаас ядарч хатигт баригдсан удаатай. Солих оймсоо авах мөнгө олдохгүй үе ч олонтаа тохиолдсон. Тиймээс штанг өргөх нь хавьгүй хялбар санагдаж, нэг хэсэг төмөртэй нөхөрлөж байлаа. Энэ мэтчилэн төөрч будилж яваад Д.Адьяатөмөр багштайгаа уулзаж, бөхөд эргэлт буцалтгүй орсон юм. Дэлхийд данслагдах түлхүүрийг атгуулсан багшдаа баярлаж явдаг.

-Дэлхий, тивийн АШТ-ий медальт ирээдүйн бөх хэзээнээс өөрийгөө сайн тамирчин болно гэж тоож эхэлсэн бол?

- Би чөлөөт бөхийн УАШТ-д 12, спартакиадад хэд хэдэн удаа түрүүлсэн хүн. Намайг чөлөөт бөхөөр барилдаж эхлэх үед хүнд жинд өрсөлдөгчид олон байсан. Ц.Дуламсүрэн, А.Баатархүү, Д.Баатархүү, Ховдын Болд, “Хүч”- ийн Сүхбаатар гээд л шуугиулж явсан бөхчүүдийг нэгэн тэмцээнд сандаргахад олимпийн мөнгөн медальт Ж.Даваажав ах “Томчуудаас оноо салгасан чамд бөх болох дөр байна” гэж урамшуулсныг мартдаггүй. Удалгүй би залуучуудын улсын II шигшээ багийн тамирчин болж, 10 дугаар ангидаа цалинтай залгасан.

-Анхны цалингаа юунд зарцуулав?

-30-ийн чихэр 1 кг-ыг худалдан аваад пологттолоо идсэн юмдаг. Бас Мэргэжилтний 20-ийн үүдэнд квас зарж байхаар нь сониучирхан, таван аягыг нэг дор ууж билээ. Хоол их иддэгээ харуулахаар Улаанбаатар ресторанд А.Ганбаатар начинтайгаа орж, нэг дор таван хуйцаа цохисон. Идэш уушинд зарцуулсан юм байна л даа.

-Та сахилгагүйтсэний улмаас нэг бус удаа арга хэмжээ авахуулж байсан гэж ярьсан. Энэ мэтчилэн аашилжээ дээ...

-Улсын шигшээ багийн тамирчин болчихоод тарвага бууддагаараа гайхуулан ойрхон ан хийж, нөхдөө дайлсан нь буруудах эхний шалтгаан. Залуугийн гайгаар кино үзэхийн тулд бэлтгэл таслахаас сийхгүй. Өглөө эрт босох нь миний хувьд том аюул байсан. Ж.Даваажав багшид “Бяраар биш нойроор дутаад байна” гэж хэлээд загнуулсан минь санаанаас гардаггүй. Жин хасаж байхдаа айлд очоод тараг уучихна. Кросст гүйж байгаад бултаад үлдчих жишээтэй. Эсвэл айлын гэр дээрх ааруулнаас шүүрээд гүйчихнэ. Ц.Нацагдорж ахын цүнхэнд хоёр туйпуу хийж шоглоод ганц сайн шийтгүүлсэн. Хоёр ихрийн оймсноос мөн ч их завшсан даа. Тамирчдыг унтаж байх үеэр нь цонхоо онгойлгож, сэрээгээд багшдаа загнуулдаг байлаа. Сонин уншлагын цагаар зүүрмэглэж суугаад баригдчихна. Энэ мэтээр дэггүйтдэгсэн. УШБ-т олон жил хичээллэснийх, тамирчин ахуйн хэвшил минь өнөө ч хэвээрээ. Багш нар минь уучлаарай, одоо би өөрөө зургаан цагт босдог болсон гэж хэлмээр санагдлаа. Баянхонгорын галыг ахалж гараад дасгалжуулагчдынхаа зовлонг сайн ойлгосон доо.

-Улсын аваргаар олонтаа тодрох эхлэл тавьсан тэмцээн хэдэн оных билээ?

- 1983 он. Анхны алтан медаль надад шагнал, дараа дараагийн тэмцээнүүдийн түрүү хариуцлага дагуулсан. Д.Адьяатөмөр багш маань “Өрсөлдөгч бүхнээ ял. Өөр юуны ч тухай бодох хэрэггүй” гэж захидаг байсан нь медальд бүү яар гэсэн давхар бодол агуулж л дээ. Хилийн чанадын тэмцээнүүдэд оролцохдоо ч энэ талаарх бодлоо гээгээгүй.

-ДА ШТ-ий хүрэл, Азийн наадмын алтан медалийг авчирсан 1990 он таны сэтгэлийг хөглөдөг нь мэдээж....

- Юуны өмнө Бээжинд болсон Азийн наадмыг онцлох нь зүйтэй. Нэг багшийн хоёр шавь, Налайхын суугуул А.Цэдэнсодномтойгоо хамт Бээжинг зорьж, багш минь биднийг газар дээрээс нь хөгжөөн дэмжих урилгаар шагнуулсан. Энэ үед Сөүлийн олимпод оролцсон Цэрэнбаатарын гурван хүү Цогтбаяр, Хосбаяр, Энхбаяр гуравтай зураг татуулсан баярт мөч яагаад ч юм санаанд бууж билээ. Азийн наадамд аваргалахгүй бол замын зардал эргүүлж төлнө гээд ам гарчихсан байсан тул сайн барилдахыг хичээсэн дээ. Бээжинд ирэхээсээ өмнө бэлтгэл тасалсан хэргээр шийтгүүлсэн учраас юм юм бодогдож байлаа. Тэр чигээрээ зүтгэн, алтан медаль хүртээд эх орондоо ирмэгц 15000 төгрөгөөр шагнуулснаа мартдаггүй.А.Цэдэнсодном маань мөнгөн медаль хүртэж, Д.Адьяатөмөр багштайгаа бид баярт агшныг мөнхөлсөн дурсгалын зураг татуулсан.

-Наран улсад болсон дэлхийн аваргаас хүрэл, Нанхиадад Азийн наадмын аварга болсон гэж бодохоор Азийн дэвжээ танд тун ээлтэй байжээ.

- Ази гэлтгүй, Европын цуврал тэмцээнүүдийн медаль олон бий. “Токио-1990” ДАШТ-ий 82 кг-д ЗХУ-ын бөх А.Гоголишвилийг хожиж, хүрэл медалийн болзол хангасан. Түүнтэй барилдахын өмнө Ж.Даваажав багш надад “Миний хүү хол хожигдож болохгүй шүү” гэж хэлэхэд нь цочирдон, уурлаж алчуураа шидчихээд дэвжээнд барилдахаар гарсан. Өрсөлдөгчийн маань дасгалжуулагч ЗХУ-ын алдарт бөх И.Ярыгин. “Ах нар” цаанаа л нэг сүртэй. Оросуудын хүч чадлаас багш маань сүрдэж л дээ. Харин би өрсөлдөгчөө 7:0-ээр хожчихоод дэвжээнээс буухдаа багштайгаа үг ч солиогүй. Допингийн шинжилгээний өрөөнд хэсэг тайвширсны дараа яагаад тэгж хэлснийг нь асуухад “Чамайг зоригжуулсан юм” гэснээр гомдол минь тайлагдсан даа. Долдугаар сарын эхээр ДАШТ-д оролцчихоод 11-нд улсын наадамд барилдан зургаа давж, өсөх идэр начин болсноо дурсахад 1990 он миний хувьд од гүйсэн жил байжээ.

-Та сэтгэлийн хөдөлгөөн ихтэй юм шиг санагддаг. Дэвжээнд гарахын өмнө өөрийгөө хэрхэн зоригжуулдаг байв?

- Сэтгэл догдлохыг алийг тэр гэх вэ. Өглөө барилдана гэж бодохоор хоол хоолой давахгүй үе ч бий. Ялж, ялагдсаны дараа л сая өлссөнөө мэддэг байлаа. Заримдаа дэвжээнд гарахын өмнө шээс жигтэйхэн хүрэх нь бий. Айвал бие засна, бие зассан бөх ойчдог гээд сэтгэлээ барина. Барилдаж, медаль авчихаар зүв зүгээр болчихдог нь сэтгэл зүйтэй холбоотой. Бөхчүүд хүч харьсандаа бус, нервээ дийлэхээ больчихоороо зодог тайлдаг болов уу гэж хааяа боддог юм.

-“Сөүл-88”, “Барселона-92” олимпод та хоёуланд нь шагналт байр эзэлсэн. Медаль авч чадаагүй тэдгээр олимпийг дурсахаар гуниг төрдөг биз?

- Сөүлийн олимпод 82 кг-д Чехийн алдарт бөх Й.Логиняд бүсийн аваргын төлөө барилдаанд хожигдож, тавдугаар байр эзэлсэн. Харин Барселонад жин өгсөж, 90 кг-д хүч сориод Ираны К.Баниг 3:0, Болгарын К.Баевийг 3:1, Грекийн Д.Гераклисийг 3:0-ээр хожоод мөнгөн медалийн төлөө Туркийн К.Симсект ялагдсан даа. Жин их хассан болохоор нэлээн ядарснаа санаж байна. Ингээд барилдаан дуусчихлаа гэж санаад ус их уучихсан. Гэтэл хүрэл медалийн төлөө АНУ-ын К.Кэмпбеллтэй барилдана гэж зарлалаа. “Одоо л ялахгүй бол баларна, медалиа алдчихгүй юмсан. Монгол хүн учраас ялах ёстой” гэсэн янз бүрийн бодол тэрхэн зуур төрж, ялалтад хэтэрхий шунасны улмаас 3:1- ээр хожигдсон. Уг барилдааны дараа дэвжээнээс бууж яваад замд таарсан түмпэнг өшиглөж, 500 доллараар торгуулсан удаатай. Олимпийн дэвжээнд од минь гүйдэггүй байж дээ. Одоогийнх шиг шүтлэгтэй, бурханд мөргөж, ламаар ном уншуулдагсан бол яаж ч эргэх байсан юм билээ. Гэхдээ Азийн АШТ-д хэд хэдэн удаа түрүүлсэн минь өндөр амжилт.

-Олимпийн наадамд удирдамжаа биелүүлээгүйн зэрэгцээ сахилга бат алдсан хэргээр шийтгэл хүлээсэн үү?

- А.Энхээ маань ДАШТ-ээс мөнгө хүртсэнийхээ дараа жил хүрэл медальтай ирээд алтан медаль хүртэх ёстой байсан гэж цалингаасаа хасуулсныг нь сонссон. Тухайн үед надад арга хэмжээ аваагүй. Гэхдээ гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэгчээр онгоцноос бууж чадахгүй “Чи түрүүлж буу” хэмээн бие биенийхээ араар орсон удаа бий. Сөүлийн олимпийн дараа зарим тамирчин Монголд галт тэргээр очно гээд багш нартаа загнуулсан юм. Медальгүй ирэх ичгэвтэр явдал гэсэн бодол яс маханд шингэсэнтэй холбоотой биз ээ.

-Олимпод оролцохоор бэлтгэж байгаа тамирчдад “Чи медаль авах ёстой” гэж байнга сануулах нь сэтгэл зүйг хямраадаг гэж мэргэжилтнүүд үздэг. Таны хувьд хэр нервтэж байв?

- 1992 онд Барселоныг зорихын өмнө О.Балжинням, Д.Мөнхбаяр бид гурав тангараг өргөж, ерөнхийлөгч П.Очирбат гуайгаас тугаа гардан авсны дараа олимпийн тухай бодлоо мартахыг хичээсэн. Гэхдээ яаж ингэж чадах юм бэ? Олимп дөхөх тусам сэтгэл хөдөлнө.

-Ираны бөхчүүдийн зүрхэнд шар ус хуруулж явсан таныг тус улсын ард түмэн андахгүй мэддэг байсан гэж сонссон...

- Ираны бөхөд бараг ялагдаж үзээгүй гээд хэлчихэд буруудахгүй байх. 1992 онд Иранд болсон тивийн аваргад тэргүүн байрын төлөө нутгийн бөх А.Жадидыг ялаад олон мянган суудалтай цэнгэлдэх хүрээлэнг донсолгосноо санах дуртай. Энэ бол миний Азийн аваргын хоёр дахь түрүү. Өмнө нь 1989 оны Японы Азийн АШТ-д түрүүлээд байсан. Харин Иранд төрийн дууллаа эгшиглүүлээд гар даллан үзэгчдэд хүндэтгэл үзүүлж явахад ард түмэн нь Сүмбаа гэж дотноор дуудан баяр хүргэж байсан. Өрөөндөө ирээд өмсгөлийнхөө хоёр мөрийг тайлахад нэг их мөнгө унаж билээ. Ж.Даваажав багш, Дэндэв эмч хоёр түүнийг нь нэгтгэж тоолоод л. Хүмүүсээс их бэлэг ирсэн. Хаана ч, ямар ч тэмцээний үеэр Ираны бөхчүүд хамгийн түрүүнд намайг асуудаг тухай нөхөд маань өгүүлдэг.

-1991 оны Азийн АШТ-д өөрийн хүсэлтээр бэлтгэл хангагчаа оролцуулсан гэл үү?

- Тийм ээ. Улсын заан Р.Гансүх миний бэлтгэлийг хангадаг байсан юм. Надаас гурав дүү энэ залууг өөрийн хүсэлтээр Азийн АШТ-д оролцуулахад итгэл алдалгүй аварга болсон юм. Азийн наадмыг оролцуулаад би тивдээ гурвантаа түрүүлсэн. Гэхдээ өөрийгөө бус, найз нөхдөө бас бодох хэрэгтэй.

-Таны бэлтгэлийг бас улсын начин Г.Баттогтох хангадаг байсан гэсэн биз дээ?

- Тийм ээ. Даанч Баттогтох ах маань бидний дунд одоо алга. Бэлтгэл хангагчаар дутаж байх үед мөн ч их тус болсон хүн. Нэг оноо авбал нэг футболка өгнө гээд чөлөөт бөхийн хувцас хэрэглэлээрээ дэнчин тавин барилддагсан.

-Гарьд цолоо АНУ -д амьдарч байхдаа хүртсэн та гавьяат тамирчны үнэмлэх тэмдгээ Монголдоо авсан байлгүй?

- Шагнал урамшууллын хувьд бага зэрэг азгүйтээд байдаг юм. Тбилист намайг чөлөөт бөхийн ОУТ-д оролцож байх үеэр П.Очирбат Ерөнхийлөгч гавьяатын зарлиг уншчихсан байсан. Дараа нь Төрийн ордонд ганцаараа очиж үнэмлэх тэмдгээ гардсан.

-Таныг СТО-ы нэг буланг өмчлөн бэлтгэл хийдэг байсан гэж сонссон. Д.Сумъяабазар, Г.Өсөхбаяр, Б.Гантогтох нарын залуу бөхчүүдтэй угсруулан барилдаж, “Ахыгаа давдаг болчихоод том тэмцээний тухай мөрөөд” хэмээн хэлж байсан удаатай бил үү?

- Нэг удаа СТО-д Н.Ганбаатар багшийн шавь нар болох Д.Сумьяабазар, Г.Өсөхбаяр хоёртой барилдаж ялсан юм. Дийлдсэндээ уурласан Сумъяад “Ахыгаа ялж байж дэлхийгээс медаль авдаг юм шүү” гэж хэлсэн удаатай. Тухайн үед шарыг нь малтаж, хурцалсан хэрэг. СТО-д бэлтгэл хийдэг тамирчин олон. Барилдах газар хавчиг болохоор өөрийн хонхроо бий болгохоос өөр арга байсангүй ээ.

-Таны ирлэж хурцалж явсан дүү нараас дэлхийн медальтан төрсөнгүй. Та тэдний хэнд нь илүү найдлага хүлээлгэдэг байв?

- Уг нь Б.Гантогтохыг сайн барилдаж, дэлхийгээс медаль авна гэж битүүхэндээ горьдож явсан. Арал хүч нь тэгшрээд сайхан ч болж, би сүүлдээ дийлэхээ больсон. Гэвч яагаад ч юм санаснаар барилдсангүй. 1996 оны Азийн АШТ-д Сумъяаг оролцоход Б.Жавхлантөгстэйгөө хамт хувийн зардлаар очиж дэмжээд мөнгөн медаль хүртэхэд нь тун ч баярлаж билээ. Бодоод байхад үндэсний бөхөд ч гэсэн миний үеийн бөхчүүд гарын хуруунд багтахаар цөөн барилдаж байна. Надтай хамт шигшээ багт хичээллэж байсан бөхчүүд барилдахгүй байхад Цагаан сараар, наадмаар дэвжээндээ гарч байгаа минь чөлөөт бөхөөр түлхүү хичээллэсний буян, ямар чансаатайгаа харуулж буй хэрэг.

-Жүдоч Х.Цагаанбаатар хүүтэй болсныхоо дараа цээжиндээ шивээс хийлгэсэн. Харин та бие дээрээ арслан урлуулсан нь дуулиан дэгдээсэн. Шивээсний талаар ямар бодолтой явдаг вэ? Аваагүй цолоо биедээ шивүүлэхийг хэзээнээс төлөвлөв?

- Америкчууд шивээсэнд туйлын хүндэтгэлтэй ханддаг бөгөөд урлаг болтлоо хөгжсөн. Монголд ч гэсэн шивээс хөгжиж байна. П.Сүхбат Америкаас ирснээс хойш нэг л сонин болчихож, шивээс хийлгээд л гэж бодох хүн ч байж магад. Гэхдээ эрүүл мэндээ хамгаалахад шивээсний ашиг тус их. Зовж шивүүлсний эцэст энэ урлагийг тэр чигээр нь хадгалахын төлөө спортоор уйгагүй хичээллэх шаардлагатай. Миний хувьд аваагүй цолоо өөр дээрээ 2-3 хоног халууран байж шивүүлсэн. Шивээс хийлгэхийг эхнэр маань зөвшөөрөөгүй, охин зөвшөөрсөн. Би өөрөө маш их хүссэн болохоор 2:1-ийн харьцаагаар хийлгэсэн гэх үү дээ. Арслан цолыг мөрөөддөг байлаа. Одоо бол үгүй. Учир нь тэр цол миний бие дээр байна. Гэхдээ энэ шивээсийг тэр бүр ил гаргах дургүй.

-Та гэдэс суухаас айдаг гэл үү?

- Тийм ээ. Долоо хоногт нэгээс хоёр удаа заавал бэлтгэл хийдэг. Их спорт хөөсөн хүмүүс гэдэслэх нь муухай харагддаг. Уг нь үндэсний бөх ч гэсэн урлаг. Нарийхан гуятай, гэдэс нь түнтийсэн хүмүүс ямар харагдах вэ?

-Лондоны олимпийн жил “Бээжин 2008” -ын аварга төрсөн тэр мөчийг дурсах нь зүйтэй болов уу?

- Үнэхээр сайхан байсан. Найзуудтайгаа хамт торгон агшныг хараад баярын нулимсаар өдөржин нүүрээ угаасан шүү. Монгол хүнээрээ омогших сайхан.

-Ан гөрөөнд мордох дуртай юу?

- Аавыгаа тээвэрт явна гэхээр шөнө унтахгүй, хоол унд, хувцас хунарыг нь бэлтгэж хачин их догдолдог байлаа. Анд явах болохоор нь сэтгэл хөөрнө. Ангийн хорхойтой ч гэсэн тааралдсан амьтан бүхнээ хороогоод байхгүй.

-Зээгээ санаж байна уу?

- Саналгүй яахав. Зээ минь Цагаан сараас өмнө Монголд ирж, өвөө эмээгээ баярлуулах гэж байгаа.

-Дэлгэрэнгүй ярилцсан танд баярлалаа.

- Баярлалаа. Энэ дашрамд гадаадад амьдарч байгаа Б.Жавхлантөгс харцага, П.Эрдэнэбаяр начин, АНУ-д суугаа бусад андууддаа тамирчдын хөлс шингэсэн “Таван цагариг” сониноороо дамжуулан эрүүл энх, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе. Дэлхийн медальт хүнийг бөмбөрцгийн хэмжээнд үнэлдэг ёс байдагт би итгэдэг. Чөлөөт бөхийн залгамж халаа батжиж, олимпийн алтан медальтан энэ төрлөөс төрөх болтугай. Дэлхийн хос медальт О.Насанбурмаагийн хөдөлмөрийг төр засаг жинхэнэ утгаар нь үнэлж, гавьяа шагналыг нь олгоосой. Цагаа олсон урамшуулал тамирчин хүнийг тэтгэдэг юм шүү.

Б .ӨЛЗИЙТОГТОХ

Зураг дээр: П. Сүхбат ахлагчтай "Дэнвэр- 2" баг Америкийн Монголчуудын анхны АШТ-ын үеэр