энэ өвөл хоолой хорсгосон утаат манан огт багасаагүй болохыг нийслэлчүүд дэндүү сайн мэдэрч, утаагаар уушиглаж, цөөнгүй балчир үрс, ахмад настнууд өвчилсөн, шаналсан, одоо ч ийм дүр зураг хэвээр байна.

Улаанбаатарыг «Утаат хуаран» болгосон гол буруутан хэн бэ? Хотыг хүрээлсэн гэр хорооллынхон, утаа манаргасан хуучин автомашинаар нийслэлийн гудамжийг дүүргэсэн нөхөд утааг үйлдвэрлэгчид гэдэг ч үнэн хэрэгтээ тэднийг ийм байдалд хүргэсэн жинхэнэ буруутан болох утаагаар хөлжигч цаад эздийг нь ил тод болгож хариуцлага тооцохгүй бол ямар ч бодит үр дүн гарахгүй.

Улс орны төр, захиргааны байгууллагын бүх шатанд шургалж аалзны тор мэт хэрчихээд байгаа амин хувиа хичээгч авлигачдын сүлжсэн тор улам бэхжин «Тросс» /төмөр олс/ мэт бат бөх болчихоод байна. Өнөөдөр Утаат хуарангийн захирагчаас эхлээд шийдвэр гаргагч төр захиргааны байгууллагын дээд, доод шатны зальт авлигачид улаанбаатарчуудын эрх ашиг, эрүүл мэндийг булшилж хохироосоор байна. Харин гол буруутныг мэдсээр атал утаандаа хахаж цацан, хог новшин дундаа хөөрхийлөлтэй аж төрж суугаа нийслэлчүүд халаглахаас цаашгүй байгаа нь үнэхээр эмгэнэлтэй. Олон жил утаа, хог, шороо тоосонд булагдсан нийслэлийн оршин суугчдын эрүүл мэнд, амь насанд учруулах аюул нь гамшгийн түвшинд хүрчихээд байгааг энэ өвөл дахин нотоллоо.

Монгол Улсын хүн амын 44 хувь буюу нэг сая 200 мянга шахам иргэн «Утаат хуаран»-д аж төрж байгаа бөгөөд нийслэлд шинээр төрж байгаа гурван ураг тутмын нэг нь сүүлийн хоёр сарын байдлаар амьгүй төрсөн гэдгийг эрүүл мэндийн байгууллагаас мэдээлсэн нь үнэхээр аймшигтай. Ургийн гажиг, эмгэгээс үүдэлтэй нярайн энэ эндэгдэл нь гамшгийн түвшинд хүрснийг уг баримт харуулж байна. Утаанаас үүдэлтэй агаарын бохирдол Улаанбаатарын хүн амын эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлж байгааг дархлаа сул, хамгийн мэдрэмтгий, эмзэг насныхан буюу гэр хороололд амьдардаг ураг, нярай, 2-6 насны балчир үрсийн өвчлөлт, эндэгдэл нотолж байна. Харин утааны балгаар эрүүл мэндээрээ хохирч байгаа хүүхэд, ахмад настнуудаас эхлээд «Утаат хуаран»-д оршин суугаа хүн бүхэн их бага ямар нэгэн хэмжээгээр агаарын бохирдолд чимээгүй хордсоор...

Энэ өвөл амьсгалын замын элдэв өвчнөөс эхлээд ханиад томуу, уушигны сүрьеэ, хавдар болон хорт хавдраар өвчлөгчдийн тоо хурдацтай өсч байгааг эмнэлэг, эрүүл мэндийн байгууллагаас гаргаж байгаа олон баримт, мэдээлэл нотолж байна. Мөн утаа тоосны улмаас ханиад томуу, харшил, астма ч ихсэх боллоо. Тухайлбал, сүүлийн хоёр сард 30 шахам нярай амьгүй төрсөн, бас толгойдоо нүд, хамаргүй амьд хүүхэд төрж байгаа тохиолдол ч байна. Жилд 30 гаруй мянган хүүхэд эндэх болов. «Долдугаар сарын нэгний хэрэг явдлаас болж амь эрсэдсэн таван хүний ар гэрт, бас гэмтэж бэртсэн хүмүүс болон цагдаагийн албан хаагчдад төрөөс нөхөн төлбөр олгож байсан. Тэгвэл агаарын бохирдлоос шалтгаалж эндсэн хүүхдүүдэд төр яагаад нөхөн төлбөр олгож болохгүй гэж» хэмээн «Хадагтай» эмнэлгийн А.Отгонболд эмч хэлж байгааг эргэж харах л асуудал. Үндсэн хуулийн 19-ийн нэгд зааснаар Монгол Улсын иргэн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, ажил хөдөлмөр эрхлэх эрх нь зөрчигдөөд байна. Тэрбээр энэ асуудлаар шүүхэд хандсан бөгөөд иргэд үүнийг ихэд дэмжиж байгаа юм. Ялангуяа гэр хороололд амьдардаг охид бүсгүйчүүдээс ийм хүүхэд төрөөд байгаа нь өнөөх л агаарын бохирдол, амьжиргааны түвшин доогуур, ядуу, тарчигаас шууд үүдэлтэй хэрэг.

Австрали улсын Олон улсын хөгжлийн агентлагийн дэмжлэгтэйгээр нийтийн эрх ашгийн өмгөөллөөр дамжуулан хүний эрхийг хамгаалах нь төслийг 2011-2012 онд хэрэгжүүлж байна. Энэ төслийн хүрээнд Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлын улмаас амьсгалын зам, зүрх судасны болон бусад өвчин эмгэг туссан иргэдийг хохирогч-нэхэмжлэгчээр сонгон авч тэдний эрүүл мэндийн хохирол, эмчилгээний зардлыг Засгийн газраас нэхэмжлэхээр болжээ. Төр Үндсэн хуулийн өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлж хэрэгжүүлээгүй учраас уг асуудлыг хариуцагч нь Засгийн газар юм.

Нийслэл хотын амьдралыг эрхэм дарга, даамлууд нь төвдөө байгаа хэдэн гоёмсог барилгууд болон Зайсан орчмын орд харшаар л төсөөлж, Улаанбаатар хотод хөгжил ирээд байгаа хэмээн дүгнэдэг. Тэд нийслэлийн захын хороолол дахь иргэдийн аж амьдрал ямар болсныг анзаарч нэг харахыг ч хүсдэггүй. Тэнд оршин суугчид хог, үнс, угаадастай бохир заваан утаа, тоостой орчинд аж төрж байна. Эндээс л та Улаанбаатар хотыг эмгэнэлт «Утаат хуаран» болчихоод байгаа бодит дүр төрхийг харж, мэдрэх болно. Эрхэм дарга, даамлуудыг нэг өдөр, бүр долоо хоног энд амьдруулах юмсан. Тэгвэл, юмыг яаж мэдэхэв зарим нэг өр зөөлөн дарга, даамал нь уярч, энэрч мэдэх юм...

«УТААТ ХУАРАН»-Г ХОГ, ҮНСЭЭР ЧИМЭГЛЭСЭЭР Л БАЙХ ГЭЖ ҮҮ?

Улаанбаатарт хамгийн элбэг байдаг, хаана нь ч очсон харж болох зүйл бол төрөл бүрийн хог, үнс, угаадас, булан тохой бүрт дов болоод хөлдчихсөн нийслэлчүүдийн шээс гэж болно. 2010 онд нийслэлийн хогийг ачиж тээвэрлэх автомашин худалдаж авахад зориулж 1,8 тэрбум төгрөг гаргасан. Тохижилт үйлчилгээний компаниудад олгох уг автомашиныг гадаадаас худалдаж авах тендерт МОННИС компани шалгарч, тус компани БНХАУ-аас нэг бүрийг нь 25 сая төгрөгөөр үнэлсэн 2008 онд үйлдвэрлэсэн хог тээвэрлэх 72 автомашин оруулж ирсэн байна. Харин эдгээр машинаас бараг тал хувь нь жил ч бололгүй эвдэрч хог болж хувирсан.

Хог болсон гэдэг нь эдгээр автомашины сэлбэг хэрэгсэл нь өөр хоорондооо таарахгүй, авчирсан газраас нь ч сэлбэг авчрах боломжгүй ганц хувь гэж байгаа нь хачирхалтай. Хятадууд хуучин машиныг түр хугацаанд явдаг болгоод будаж шунхдаад л манайд борлуулчихсан юм болов уу? хэмээн хардмаар... Энэ нь нөгөө л хариуцлагагүй, ашиг хонжоо харсан авлигачин түшмэдийн үйлдэл гэдэг нь ойлгомжтой.

Уг асуудлыг хариуцдаг мэргэ¬жилтэн нь энэ машины баталгаат хугацаа нь зургаан сар, энэ хугацаа нь дууссан гээд хэнэггүй ярьж суух юм. Тэгвэл Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежер бөгөөд Захирагчийн ажлын албаны дарга Ч.Бат хэмээх өндөр албаны түшмэл нь нийслэлийн татвар төлөгчдийн мөнгөөр дахин хог тээвэрлэх олон арван автомашин авчирч цагаан сарын өмнө «Утаат хуаран»-гийн гуу жалга, уул толгодыг дамнуулан үргэлжилсэн гэр хорооллоос эхлээд энд тэндгүй хөглөрсөн хогийг хуу хаман цэвэрлэх бүх нийтийн их цэвэрлэгээ хийнэ хэмээн мэдэгдэж сууна. Хогны мөнгө гэж сар бүр 200 сая төгрөгийг нийслэлчүүдээс авдаг. Харин уг мөнгө энэ мэтээр үр өгөөжөө өгөлгүй салхинд хийссээр байна.

Өдөр тутам гаргаж байгаа хогийг ангилж ялгадаг, зориулалтын газарт хогоо хаядаг хэвшмэл зан үйлд хүүхэд залуус, иргэдээ сургах талаар үйл ажиллагаа явуулах байтугай хогийн цэг, хогны савыг хаана, хаана байрлуулах талаар дүүрэг, хороо бүрт тодорхой зааж хэвшүүлэх асуудлыг шийдвэрлэж чадахгүй байгаа нь өнөөх л дарга, даамлын хариуцлагагүй, чин сэтгэлгүй зөвхөн ашиг, авлига харахаас өөрийг боддоггүйн тод жишээ.

Нийслэлийн төвийн зургаан дүүргийн Тохижилт үйлчилгээний компани нь хувьчлагдсан хэдий ч ажлын арга барил нь хоцрогдсон, чадамж нь муу хэвээрээ л байна. Өнөөдөр СХД-ийн ТҮК-ийн хог тээвэрлэх 21 авто машины зургаа нь эвдрэлтэй байх жишээтэй. Энэ дүүрэгт 200 мянга хол давсан иргэд 30 гаруй хороонд оршин сууж байна. Иргэдийнх нь талаас илүү нь гэр хороололд амьдардаг. Ядуурал, ажилгүйдэл, утаа, хог, үнсэндээ дарлуулсан тус дүүрэгт 15-хан хогны машин яагаад ч хүрэлцэхгүй нь мэдээж. Хотын төвийн зам талбайг нийслэлийн ТҮК-ийн тоотой хэдхэн үйлчлэгчид үүрийн таван цагаас үдшийн бүрий болтол цэвэрлэж байдгийн хүчинд Улаанбаатарын төв хэсэг арай гайгүй цэвэрхэн байдаг. Харин тэсгим хүйтэн, аагим халууныг ч үл ажирч ажилладаг энэ хүмүүсийн хөдөлмөрийн хөлс, үнэлэмж нь хангалтгүй байдаг нь үнэхээр харамсмаар...

Жил бүрийн хавар чамгүй зардал гаргаж байж гуу жалга, үерийн далан сувгийг дүүргэсэн хог новшоо цэвэрлэж, зөөж арилгадаггүй бол өдийд гэр хорооллынхон хогон дотроосоо харагдахгүй болчих байсан биз. Сонгууль болон их ой, баяр, наадмын ачаар хөрөнгөжсөн төрийн их түшээд, өндөр албан тушаалт эрх мэдэлтнүүд хогондоо дарлуулсан ядуу иргэдийн гэр хорооллын хогийг цэвэрлүүлдэг. Үүнээс гадна «Утаат хуаран»-гийн газар бүхний хогийн цэг, гудамж талбайгаар үүрийн гэгээнээс наран жаргах хүртэл уут үүрэн тэнүүчилж архины шил, лааз цуглуулж хоногийн хоолоо залгуулдаг «Хог түүгч» гудамж, траншейныхан хэмээн адлагддаг олон зуун ядуу иргэд их хотын хогийг нимгэлж байдаг билээ. Хашаанаасаа, хаалганаас гаргаад л хогоо, үнс угаадсаа цацаж орхидог хотжоогүй иргэд нь хэдхэн долоо хоног, сарын дотор л өнөөх гудамж, гуу жалга, суваг шуудууг хогийн цэг болгож орхино.

Улаанбаатарын хөрс, шороо үнэхээр их бохирдсныг гарч байгаа халдварт өвчнүүдээс болж эрүүл мэндээрээ хохирсон хүүхэд, хөгшид, иргэдийн тоо жил ирэх тусам өсөх болсныг «Утаат хуаран»-гийн бодит амьдрал нотолсоор байна.

«Азийн цагаан дагина» хэмээн магтан дуулцгаадаг байсан нийс¬лэлчүүд, сүүлийн 20 гаруй жилд бохир завааны үүр уурхай болгосон «Утаат хуаран»-г цогцлоон бий болгоод байгаа нь нууц биш болжээ. Яагаад ийм болж орхив? Өнөөдөр төрийн алба нь мөнгө, хөрөнгө завших, хээл хахууль, авлигачдыг төрүүлдэг үүр уурхай болж жирийн иргэдээ хөлдөө чирж хохироох болсон.

Тиймээс хамгийн амар хялбар аргаар хөрөнгө мөнгөтөй болохыг мөрөөдсөн шинэ үеийн алс хэтээ хардаггүй харалган залуусын хүслийг бадраасан газар төрийн байгууллага болсон. Төрийн ал¬банд ямар нэг аргаар шургалах гэсэн санаархал өнөөгийн нийгэмд хурдтай газар аваад байна.

Тухайлбал, төрийн эрх барьж байгаа аль нэгэн намд элсэх нь хамгийн эхний том алхам гэсэн гэнэн ойлголт нь залуусын тархийг угаах болов. Оюун сэтгэлгээний энэ хоосрол нь нийгмийг тэр чигээр булингартуулж, хүнлэг ёсыг хөсөрдүүлж, үнэгүйдүүлсээр байна.

Хүнлэг ёс зүй, өндөр мэдлэг, мэргэжил, ажлын ур чадвар нь хамгийн үнэт зүйл байх учиртайг өнөөгийн хүүхэд залууст мэдрүүлж ойлгуулах нь боловсролын байгууллагын болон төрийн бүх шатны албан хаагчдын эрхэм чанар, заавал хэрэгжүүлэх зарчим байж, хариуцлагаа ухамсарлах нь тухайн улс оронд хөгжил дэвшлийг авчирдаг. Өнөөдөр энэ үнэт зарчим, хүнлэг ёс зүй алдагдсаныг олон монгол хүн, ялангуяа залуу үеийнхэн ойлгож, бие, сэтгэлээрээ мэдрэх болсон нь илт ажиглагдах болов. Монголын минь буян заяа түшиж, авлигачин, хувийн ашиг сонирхлоо дээдлэгчдэд гишгэх газар олдохгүй цаг үеийг сонгогчид шийдэх үе ирлээ. Сайн үйлс бүхэн дэлгэрэх болтугай.

Д.Өлзийсайхан Эх сурвалж:Монцамэ

Манай сайт танд таалагдаж байвал LIKE хийгээрэй. Танд баярлалаа.