амьдрал өрнөнө. 31500 хүн амтай Налайх дүүрэг нийслэлийн бусад дүүргүүдийг бодвол тусдаа хот мэт боловч нийслэлийн засаг захиргаанд харьяалагддаг. Хүн амын тоо нь жил тутам мянгаар нэмэгдэж байгаа нь энэ дүүргийн хөгжлийг дээш нь татах хөшүүрэг болж байгаа гэдэг. Эндхийнхэн гадны хүнд элэгсэг тул хүмүүс нүүж очихдоо сэтгэл хангалуун байдаг. Уугуул суугчид нь шаргал царай, жижиг хамар, давхраагүй нүдтэй хүмүүс бий. Налайхыг уул уурхайн дүүрэг гэдгийг бүгд мэднэ.

Урьд цагт нүүрсний гүний уурхай, шилний үйлдвэр энд байсан. Одоо суурин дээр нь жижиг аж ахуйн нэгж, нийгмийн салбарын байгууллагууд, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Налайхын уурхайг 1993 онд хаасан байдаг юм. Тухайн үед техникийн, геологийн нөхцөл хүндэрсэн гэсэн шалтаг, шалтгаан байсан биз. Улаанбаатар хоттой харьцуу лахад хэтэрхий тайван энэ газар хүүхэд, хөгшчүүлд ээлтэй. Харин дөрөвдүгээр хорооны оршин суугчдын дийлэнх нь казах иргэд. Гэм хоргүй нь олон боловч дош ны “атаман”-ууд цөөнгүй тул тэнд амьдардаг хүмүүс л тайван явж болно гэдэг. Тэнд хоёр хоноход л ажилгүйчүүдийн хот мэт санагдана.

Уурхай түшиглэж амьдарч байгаа хүмүүс олон боловч мэргэжил шаардсан ажил энд бараг үгүй. Үйлдвэр, аж ахуйн газар үгүй бөгөөд гэмт хэрэг харьцангуй бага гардаг. Угаас л жижигхэн хотын амьдрал илүү дутуу шунал маяггүй байдаг нь илэрхий тул Налайхад гоёж гангалсан хүн ховор тааралдана. Гэхдээ амьдрах шаардлага хаана ч байдаг хойно хүмүүс хотод ажилтай болох нь ихэссэн. Тэр тусмаа залуус. Налайхаас Улаанбаатар хот хүртэл 28 км. Анх удаа явж байгаа хүнд бартаат зам шиг санагдах боловч сүүлдээ бүр дасчихдаг юм билээ. Уг нь Мянганы хөгжлийн сорилтын сангаас Налайхын замыг дөрвөн эгнээ болгож өргөтгөнө гэсэн. Хөрөнгө нь ч шийдэгдсэн юм гэнэ лээ. Энэ дагуу тендер зарлаад ажил нь эхлэх ёстой байсан боловч одоо энэ ажлын талаар сураг алга.

Дам яриагаар бол тендерт шалгарсан компани нь шаардлага хангаагүй болохоор одоо хэр нь таг чиг байгаа гэсэн. Налайхад гэртэй оюутан, албан хаагчид өглөө 07.00 цагийн автобусанд суух гэж гэрээсээ гардаг. Хол гэртэй нь 06.00 цагт гарч бүтэн цаг алхана. Автобус Баянзүрхийн товчоо хүртэл 30 минут явдаг боловч эцсийн буудал болох вокзал хүрэхэд аль хэдийнэ цаг хагас өнгөрчихсөн байдаг. Гэхдээ зам хурдлуулах нэг арга бий. Тэр нь машинтай хүмүүст дайгдах. Ингэхийн тулд машины тусгай зогсоолд дугаарлах ба хамгийн хүчтэй нь л “дайрч” суудаг юм. Ихэнх дээ түлхүүлсэн хүүхдүүд уцаар тай үлдэж, эрчүүд нь сууж байгаа харагддаг. Өмнө нь нэг хүнийг 1000 төгрөгөөр тээвэрлэдэг байсан бол одоо 1500 болсон. Хүний унаанд дайгдаж явахад заримдаа түвэгтэй.

Зам тээврийн ослоос сэргийлэх үүднээс тусгай зөвшөөрөлгүй жолооч зорчигч тээвэрлэх юм бол торгодог юм. Тэгэхээр зам дээр цагдаа зогсож байх юм бол автобус хүлээх хэрэгтэй болно. Өвлийн цагт автобус хүлээх цаг уртсах бөгөөд 18.00 цагт автобус зогсох, гэнэ тийн тохиолдол олон гарна. Уг нь Налайхын автобус 12 минутын зайтай явдаг боловч ажил тарах цагаар хүмүүсийн “гэртээ харих дайн” эхэлдэг юм.

Офицеруудын ордон дахь автобусны буудлын цаахна бөөн хүмүүс зогсож байгаа нь налайхынхан. Машин ирж зогсмогц бүгд гүйлдэнэ. Амжиж суусан нэг нь эрт гэр тээ харих тул энэ гүйлт тэдний хурдыг “шалгадаг”. Заримдаа Налайх явдаг зогсоолын дэргэд үүр өнгөрч буй микро автобуснууд “Налайх явлаа” гэж хашгиран, хүмүүсийг горьдооно. Горьдсон хүмүүс мөн л тэр зүг гүйх нь жаахан өрөвдмөөр. Эндхийн хамгийн тохилог газар нь буддын шашны хийд. Энэ хийдийг сайд асан С.Отгонбаярын дүү, “Оюуны Ундраа” цогцолборын захирал С.Амарсайхан өөрийн хөрөнгөөр байгуулсан гэдэг. Тэрбээр Налайхын уугуул, төрж өссөн газартаа хоёр тэрбум гаруй төгрөгийн өртөгтэй хийд бүтээсэн нь энэ. Энэ жижигхэн дүүрэгт христийн сүм ч бий.

Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид голчлон энэ сүмд “элсдэг”. Залууст чөлөөт ца гаа өнгөрөөх газар хомс тул хий дэмий л хоорондоо хэлхэлдэн хэсүүлчилнэ. Цахилгаан холбооны газарт байрлах интернэт кафед дугаарлана. Гэхдээ энд караоке олон. Цаг нь 6000 төгрөгийн үнэтэй ка раоке орой болгон хүнээр дүүрэн байдаг. Удахгүй Налайхад 100 га талбай бүхий цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулахаар болж байгаа гэсэн. Харин Налайхын наст нууд хийх зүйл ихтэй. Уурхайчдын ордонд долоо хоног бүр бүжиг болдог бөгөөд тэнд бараг бүгд цуглана. Ахмадын чөлөөт цагийн танхим болон Шатрын ордонд шатар даам, даалуу, үүпээ, хөзөр, теннис тоглох нь элбэг боловч ихэнхдээ нэгнийдээ цуглаж, хонон өнжин байж мөрийтэй даалуудна. 500, 1000 төгрөгөөр тоглодог байхад их гарын тоглоомчид 20 мянган төгрөг дэнчинд тавьдаг.

Налайхчууд ямар ч сайд даргаас илүүтэй “симфони Баяраа” гэдэг хүнд найддаг гэдэг. “Симфони” хочит энэ өвөө нэгдүгээр хорооны СӨХны дарга тул энэ хороонд ус, цахилгааны асуу дал хүндэрнэ гэж үгүй. Налайхыг “хулхидсан” том чууд хаа нэгтээ хурал цуг лаанд оролцож байвал тэнд “Симфони” үг хэлэх ээлжээ хүлээгээд зогсож л байдаг гэж хүмүүсийн ярьдаг юм. Учир нь тэр тууштай, шаргуу юм гэсэн. Ажлаа бүтээхээс нааш салдаггүй “шаналгаатай” хүн тул үйлчилгээний байгууллагууд хамгийн түрүүнд нэгдүгээр хороонд анхаарал хандуулдаг тухай хардалт бий. Гэхдээ хэн ч “Симфони”-ийг дээш нь гаргахыг хүсдэггүй. Угаас л ажилд шаардлага тавьдаг хүнийг дарга болгох юм бол ажлын ачаалал ихдэхээс айдаг юм гэсэн. Харин Налайхын үйлчилгээний салбарт ажилладагг үй цөөн тооны энгийн оршин суугчийн санал хаанаа ч хүрдэггүй хэмээн хөгшчүүл голдуу халагладаг юм.

САР БҮРИЙН ГЭРЭЛГҮЙ ШӨНӨ

Байрны мөнгө төлөх үүрэг дэндүү хүнд. Хотынхон нэг л банкинд бүх төлбөрөө тушаадаг бол Налайхынхан тэс өөр. Байр, халаалт, цахилгаан, утас, кабель, интернэт, хог, СӨХ-ны мөнгө төлөхийн тулд өдөржин явна. Хэрэв цахилгааны мөнгөө сар бүрийн 30-ны дотор төлж амжаагүй л бол гэрэл цахил гаан тасал чихна. 31-нд цалин буувал тэ гээд л өнгөрөө. Цахилгаангүй. Уг нь цахилгааны гэрээнд зааснаар төлбөр төлөөгүй хоног тутамд торгууль ногдуулаад, тав хоногийн дараа таслах эрхтэй гэдэг. Гэсэн ч 30-ны шөнө Налайхын ихэнх айл харанхуй хонодог нь бараг л заншил болжээ. Гэрэлгүй ийм шөнийг үзэхгүйн тулд ажлын цаг тарахаас урьтах хэрэг тэй. Тэгээд цахилгаанаа залгуулах гэж 2500 төгрөг төлнө шүү дээ.

ГАНЦХАН АЙДАС

Налайхын хамгийн том эмгэнэл нь эрүүл мэндийн салбар. Тиймээс тэд өвдөхөөс айдаг. Түргэн тусламжийнхан нь ямар нэг шалтгаанаар “чөлөө авсан” байдаг бөгөөд өрхийн эмнэлэгт хандахыг үргэлж зөвлөдөг. Ихэнхдээ хурал зөвлөлгөөнтэй байж таарах ба 14.00 цагаас өмнө дуудлаганд явахгүй. Уг нь иргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалах л гэж хуралддаг байхад эндхийн эмч нар ажлын цагаар хурал хийж, хүмүүсийн эрүүл мэндийг үл тооно. Тэр ч бүү хэл босож чадахгүй байлаа ч гэсэн өрхийн эмнэлэгт хандахыг зөвлөсөөр байдаг юм.

Харин өрхийн эмнэлэг нь 14.00 цагаас хойш хүн үзэхгүй. Утсаар зөвлөгөө өгөхдөө өвчтөнөөс өөрийгөө оношлохыг шаардана. Тухайлбал, цөс нь өвдсөн хүн хоолны хордлого авсан бололтой гэсэн таамгаа хэлэхэд өөдөөс нь “Мезимфорт” санал болгож байсан удаатай. Буруу онош тавиулж хотод хүргэгдсэн хүн олон. Сувилагч нар нь шээсний сүв олохгүй будилж, уушгины хавдрыг элэгний үрэвсэл хэмээн оношилж, буруу эмчилгээ хийж байсан удаатай. Гэхдээ саяхнаас цахим эрүүл мэндийн карттай болсон байна лээ. Энэ карт дарааллыг багасгах боловч ингээд санаа амарч боломгүй.

Налайхын өвчтөн бүр л Эрүүл мэндийн сайд дарга нар ирэхийг үгүйлсээр байдаг. 22.00 цаг болмогц дэлгүүр, хоолны газрууд үүдээ барьж, хөл үймээн тасарна. Энд ер нь бүх л зүйл хуулийн дагуу юм шиг л байдаг гээч. Тамхи зарахгүй тушаал гарвал тамхи татсан хүн үзэгдэхгүй, архигүй өдөр гуйвсан хүн харагдахгүй “чанга” газар. Гэхдээ тайван, амгалан. Тэнд хүүхдүүд төрж, тэнд хүүхдүүд өсдөг. Дунд сургуулиа төгсөөд, их сургууль, ажил бараадах гэж Улаанбаатар руу тэмүүлэхээс өөр гарцгүй тул хот руу зүглэхээс өөр арга үгүй. Өдөр бүр ажил, сургуульдаа явж, гэртээ харихдаа доод тал нь гурван цаг зарцуулдаг налайхынхан замын явдалдаа ядарч залхахдаа хотод байр түрээсэлж нийслэлийн бөөгнөрөлд хувь нэмрээ оруулах нь ч бий. Хэрэв Налайхад хэд хэдэн төрлийн үйлдвэр байгуулах юм бол эндхийн налайсан тайван амьдралаас холдох хүн хэд билээ.

Т.НИПОНЬ

НАЛАЙХЫН НАЛАЙСАН АМЬДРАЛ
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (20)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
Түргэн тусламжийг ч үнэн бичсэн байна шүү

2015-01-22 | 20:48:06 | 103.229.120.208 |

Зочин
********аач бүгд худлаа

2014-10-17 | 15:52:17 | 202.170.68.86 |

Зочин
н********айхийн эмч нар ч үнэн худлаа хүмүүс бдаг юм даа. миний жаахан нялх хүүг ********чиxсан хүмүүс. ичихчгүй хамаг буруугаа хүнрүү чихдэг ******** хүмүүс. тэр төрхөд бдаг хөгшин эмч нарыг тэтгэврт н гаргав******** таарна

2013-09-11 | 12:37:32 | 182.160.39.82 |

Зочин
Н********айхаа мэддэггүй тэнэг ******** эсвэл Н********айхын т********аар бяцхан мэдээлэл авсан ******** хүүр

2013-09-05 | 23:00:06 | 202.179.20.189 |

Зочин
Энэ мэдээллийн эх сурв********жийг хаанаас олж авсан юм болооо

2013-07-30 | 10:41:29 | 103.10.21.51 |

Зочин
Энэ харин Н********айх гэдэг газрыг харин ч гоё болгож бичсэн байна. би нэг очиж байсын байна. 10 цагаас хойш таг харанхуй. Таг харанхуйд ордонгийнх нь урд хүүхдүүд тоглоол байдагийн байна лээ

2013-07-08 | 22:57:43 | 202.179.7.6 |

Зочин
би бол яалт ч бхгүй налайхийнх юм бна, надад давхараа бхгүй, хахахахахах.., зарим юм нь арай худлаа бх шиг бнаа,

2012-11-28 | 00:45:53 | 78.26.128.168 |

Зочин
энэ админ нь одоо 1 соцалист орны талаар бичций муу хаашаа ийн Чи налайхыг хойд солонгос гэж бодоо юу айн малаа

2012-11-25 | 21:49:21 | 103.10.21.36 |

Зочин
bi dawhraatai nudtei murtluu nalaih tursun bilhuu malaa chin tend bas sn shan amidral bdiimshuu

2012-11-23 | 14:54:30 | 49.0.194.196 |

Зочин
сонин сонин юм бичих юмаа бас давхраатай нүдтэй том хамартай хүмүүс одоо хаанахийн хун болж таархуу бур инээд хүрчлээ.бас арайч тийм биш шүү гэж.тог мог нэт мэт кк эрүүл мэндийн салбартай бол санаа нийлж бнаа

2012-11-22 | 23:27:48 | 85.54.189.74 |

Зочин
САР БҮРИЙН ГЭРЭЛГҮЙ ШӨНӨ энэ бол бас арайл худлаа байнаа энэ бичлэгт унэн юм бага ч болов байна гэхдээ арайл хэтрүүлчиж дээ(амидралгүй газар гэх гээд л бх шиг бхийн)

2012-11-22 | 20:43:27 | 202.179.20.185 |

Зочин
энэ харин симпон баяраагийн байранд нүүж очсон гар бна да

2012-11-22 | 16:27:11 | 182.160.29.17 |

Зочин
өө муу гичий мини арис өнгөний узэл гаргахаа болио

2012-11-22 | 14:30:05 | 103.11.194.26 |

Зочин
унэнл юм бнашдээ симпони баяраагл жаахан худлаа бичсэн байна даа бусдаар бол бугд унэн бнааааа

2012-11-22 | 14:24:01 | 202.21.105.245 |

Зочин
унэн л юм бичсэн байшдээ юуг н, худлаа гээд бган?

2012-11-22 | 13:49:23 | 121.128.252.59 |

Зочин
энэ хүн арай юм бичсэн бна жоохон ч бултугай үнэн юм бичсэн бол арай дээр тэгэхдээ уншихад инээдтэй л юм бна 30нд налайхд тог тасардаггүй юмаа бас ........

2012-11-22 | 13:24:43 | 182.160.49.104 |

Зочин
яаг мэддэггүй хүн уншвал эвгүй л юм ганц нэг хүнээр хянуулж тавихгүйдээ. гэхдээ амьдардаг хүний хувиар уншхад инээдтэй л юм ганц нэг үнэн юм байна аа. Симфон Баяраа чинь уг нь 2 хороонд амьдардаг юм шдээ

2012-11-22 | 12:32:41 | 202.5.196.228 |

Зочин
за за налайхийг нилээн сайн судалжээ дээ энэ админ эсүэл налайхийнх юумуу

2012-11-22 | 03:00:31 | 83.250.161.47 |

Зочин
ёоо мэдрэл малаа зайлачээ хүний муу сэг чин жохон баталгаатай унэн ым бич за юу

2012-11-22 | 00:53:34 | 103.10.21.23 |

Зочин
би энэ сайтийн админд xуц л гэж хэлмээр байнадаа жоохон ч болтугай үнэн юм бичээч

2012-11-22 | 00:47:27 | 103.10.21.23 |