МЗЭ-ийн шагналт зохиолч, судлаач Нанзад овогт Н.Ганхуяг нь 1958 оны зун цаг дор Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул суманд төржээ. Зохиолч, театр судлаач мэргэжилтэй тэрбээр Урлаг судлалын ухааны доктор, профессор цолтой. Сумандаа найман жилийн дунд сургууль /1974/, Мөрөн хотын 10 жилийн дунд сургууль /1976/, УБДС-ийн Кино драмын анги /1980/-ийг "Жүжигчин", Минск хотын Театр урлагийн дээд сургууль /1990/-ийг "Найруулагч" мэргэжлээр тус тус төгссөн.

1980 оноос Драмын театрт жүжигчин, туслах найруулагч, кинонд дуу оруулагч, Соёл урлагийн хөгжлийн хороонд мэргэжилтэн зэрэг албыг хашиж байв. Өдгөө СУИС-ийн Тайз дэлгэцийн урлагийн сургуулийн Найруулагч, жүжигчний урлагийн тэнхимийн эрхлэгчээр ажиллаж буй. "Алтан тайз, алтан тууз хоёр минь" / 1999/, А.П.Чеховын "Шилмэл өгүүллэгүүд" /2002, 2005/, "Жүжиглэх ур чадвар" /2002/, "Урлагийн гэгээн өргөө" /2006/, "Монголын театрын нэвтэрхий толь" /2007/, "Театр судлал ба орчин үе", "Намаас өмнө урлаг байсан", "Монголын театрын хөгжлийн асуудалд" /2008/, "Инээдмийн жүжгүүд", "Нүд" /2011/ зэрэг номнууд хэвлэж уншигчдын хүртээл болгожээ.

2002 онд "Монголын орчин үеийн драмын урлаг" сэдвээр докторын зэрэг хамгаалсан. "Тогоруу өдөөрөө уйлдаг", "Хэлтгий заяа" тэргүүтэй арав шахам кино зохиол, "Удган модны домог", "Гурван марал" зэрэг мөн л арав гаруй жүжгийн зохиол бичжээ. "Алтан тайз, алтан тууз хоёр минь" номоороо МЗЭ-ийн шагнал /2005/, "Монголын театрын хөгжлийн асуудалд" бүтээлээрээ шилдэг туурвилын "Алтан өд" шагнал /2008/, Монголын урлагийн салбарт оруулсан хувь нэмрийг нь төрөөс үнэлж Монголын улсын "Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн" хэмээх эрхэм дээд цолыг 2009 онд тус тус хүртээжээ.

Нэгэн цагт МЗЭ-ийн Удирдах зөвлөлийн гишүүнээр сонгогдон ажиллаж явсан Н.Ганхуяг багшийг "Утгын их хоймор" буландаа урин залсан болой. Таалал хотлоор бат оршиг!

-Олдохгүй хаагуур давхиад байгаа юм бэ?

-Аа, сая Эрдэнэтэд манай нэг шавь диплом хамгаалах    жүжиг найруулж тавьсан юм. Би удирдаж байгаа ухаантай. Тэгээд очоод ирлээ.

-Ойр зуурын ажилдаа дарагдаад томоохон бүтээлүүд хийхээ бүр больжээ, та?

-Сүүлийн үед тийм тал руугаа л орж байх шиг байна. 2009 онд Драмын театрт Людвигийн "Гол дүрийн амрагууд" жүжиг хийсэн. 1998 онд М.Жавган гуайн бас нэг жүжиг бий. 2005 онд Шиллерийн "Хар санаа, хайр сэтгэл" жүжиг хийсэн санагдана. Ерөнхийдөө оюутнуудын дипломыг удирдаж, зөвлөгөө өгөх ажил ихдээд нэг л тийм.

-Дээхнэ та "Наран ургахыг хүлээхгүй", "Агарын гурван сүлжээ"... гээд л гайхамшигтай уянгалаг нэртэй кинонууд хийдэг байж дээ.

-Манай нутагт хил эмжиж урсдаг Агарын гол гэж бий. Цагаан-Уул сумын Алтан хөлийн нуруунаас эх авч зуугаад км урсаад Дэлгэр мөрөнд цутгадаг. Би тэр голын хүүхэд. Аав ээж хоёр маань удам дагасан малчид. Олон жил Агарын голыг өгсөж уруудаж аж төрсөн улс. "Агарын гурван сүлжээ" гэж хотгойд ардын сайхан дуу бий.

Түүх яриад байна л даа, би. Анх "Агарын гурван сүлжээ" үгүүллэг бичсэн. Багшийн дээдийн муу оюутан байхад минь С.Дашдооров гуай тэр үгүүллэгийг маань "Монголын эмэгтэйчүүд" сэтгүүл дээр нийтэлж өгч билээ. Бас их хөгтэй. Нэг өдөр Дооров гуай "Чи хүрээд ир. Хуушууртай ирнэ шүү" гэж байна. Хуушуур бариад очсон чинь "Ийм биш ээ. Шингэн хуушуур" гэж билээ... Тэр үгүүллэгийг маань Төрийн шагналт Б.Сумхүү найруулагч уншсан байж. 1991 онд тэр хүн надад уг үгүүллэгийг кино зохиол болгож бич гэж санал тавьсан. Тэгээд л 1992 онд кино маань мэндэлсэн.

-Нэг охин атрын талбайд дуулаад л... Та тракторын араар шоволзоод л, болзоонд уриад байдаг чинь ямар кино билээ?

-"Газрын үнэр" кино байхгүй юу. Би кинонд олигтой тоглоогүй. Оюутан байхдаа л "Тэмцлийн оч" гээд л ганц хоёр кинонд дүр бүтээсэн ухаантай. Тэр жил би "Мичдийн зургаан гялаан" кино зохиол мбичээд Хөдөлмөрийн баатар Г.Гомбосүрэн, Ардын жүжигчин Ч.Долгорсүрэн, Гавьяат жүжигчин Лха.Долгор, З.Пүрэв, Б.Энхтуяа, Г.Батсүх гэдэг зургаан хүн гол дүрд нь тоглож байлаа. Яахав, энэ киног мэргэжлийн талаас нь хүмүүс их үнэлдэг юм. Гэхдээ би бичсэн зохиолынхоо хэмжээнд хүргэж найруулж чадаагүй. Анх зохиолыг нь жүжгийн хэлбэрээр Беларусьт бичээд, Доржсамбуу найруулагчид уншуултал их тоогдсон. Эхнэр маань хүртэл "Зохиол нь янзын гоё. Кино нь даанч зохиолдоо хүрсэнгүй дээ" гэж байсан.

-Ойлгомжтой. Тэгэхээр та муу л найруулагч байх нь дээ.

-Гэхдээ би нэг юм ойлгосон. Хүн ерөөсөө ялангуяа уран бүтээлч хүн өөрийнхөөрөө байх нь л зөв юм билээ. Олон хүний санаа авах их дэмий. Тэр тусмаа кино дахиад засч залруулах ямар ч боломжгүй урлаг. Жүжиг бол өөр. Засаад яваад байж болно. Саяхны уулзалт дээр Ардын жүжигчин Жигжидсүрэн гуай хэлж л байна лээ. "Ганхуягийн "Мичдийн зургаан гялаан" кино бол мэргэжлийн том бүтээл болсон" гээд л. Сайхан л санагдаж байлаа. Зургийг нь    Батсүмбэрийн асрамжийн газар 1993 онд авсан юм шүү дээ.

-Танай үеийн найруулагчид гэж ямар улс байна, Нямгаваа багтах уу?

-Миний үе биш, арай түрүү үе. Манай үеийнх гэвэл Драмын театрын Баатар найруулагч, киноны гэвэл Жигжид гуайн Биндэрийг хэлж болох юм. Өөр хүн байхгүй.

-Яг одоо та юун дээр ажиллаад байна?

-Сүүлийн үед ном л бүтээж байна. Ялангуяа сүүлийн таван жилд арав шахам ном гаргалаа. Залуу байхдаа ном ерөөсеө гаргаж байсангүй. 2000 онд "Алтан тайз, алтан тууз хоёр минь" номоо гаргаж байлаа. За тэгээд, кино жүжгийн зохиолуудын эмхтгэл, шүүмж судлалын үгүуллүүд, сэтгүүл зүйн бүтээлүүдээ бүгдийг нь цэгцэлж ном болгосон.

-Та ном байнга бүтээдэг хүн болжээ. Шахах уу, худалдах уу, дурсгах уу... Мэдээж борлуулалтын асуудал гэж нэг том юм босч ирнэ.

-Миний номууд их явцуу. Жүжгийн зохиол, театр судлалын чиглэлийн номууд. Цөөхөн хувь хэвлэгдэнэ. Оюутнуудад зарна. Гэхдээ шахахыг бол сургууль хорино шүү дээ. Миний номнууд хичээлтэй нь зайлшгүй холбогддог болохоор хүүхдүүд надаар хэлүүлэлтгүйгээр авна шүү.

-Театр судлалын чиглэлээр Батсайхан гэдэг хүүхэн байсан санагдана. Тэр хүн амьд уу?

-Амьд. Нөхөр нь Германд элчингээр ажиллаж байгаа. Өөрөө ч тэнд байгаа. Ер нь театр судлалын чиглэлээр мэргэжлийн хүн зөндөө бий. Даанч ажлаа хийхгүй, өөр юм хөөгөөд явчихсан болохоос.

-Та багш хүн. Оюутан залууст үндэсний үзэл, түүхийн талаас нь мэдлэгийг олгож чадаж байна уу, эсвэл программынхаа агуулгад захирагдаад өнөө маргаашийг өнгөрөөж явна уу?

-Өнөөгийн оюутнууд маш их өрсөлдөөн дунд мэргэжил эзэмшиж байгаа. Цагт багш, оюутангүй их шахагдаж байна. Уул нь урлагийн сургуульд утга зохиол, үндэсний түүхийн хичээлүүд зайлшгүй орж байх ёстой.

-Нэг онигоо байдаг биз дэз. Хэсэг оюутан хачин тэнэг юм яриад байхаар нь цэцэн нэг нь "Эд аягүй бол дуулаачийн анги байгаа даа" гэсэн чинь яг тийм байсан гэдэг шиг.

-Уул нь найруулагч байтугай жүжигчин хүн тал бүрийн өндөр мэдлэгтэй байх ёстой. Ардын ёс заншил, зан аягийг судлахгүйгээр олигтой дүр бүтээх ямар ч    боломжгүй. Харамсалтай нь өөрсдийнхөө залхуу, хариуцлагагүй байдлаас болж эрдэм сурч чадалгүй дээд боловсрол эзэмшсэн нэр зүүж байгаа залуус маш их.

-Миний өмнө нэрт жүжигчин Цэвээнравдан агсны тухай бичсэн таны "Намаас өмнө урлаг байсан" ном байна. Дурсамж, зураг сэлтийг нь харж ээ суухад та хоёр нэлээд дотно байжээ дээ?

-Тэгэлгүй яахав. Бид хоёр уран бүтээлийн их ойрын нөхөд явлаа.

-Мартсанаас, "Говийн зэрэглээ" кинонд тоглосон жүжигчид ихэнх нь чөтгөртэй айлд цай ууснаас болж мажийсан гэж хүмүүс худал, үнэн нь мэдэгдэхгүй цуурдаг. Энэ тухайд та?

-Худлаа худлаа. Тэрэн шиг худлаа юм байхгүй. Доржсамбуу, Балжинням найруулагч, жүжигчин Цэвээнравдан, оператор Баттөмөр энэ тэр Өмнөговь руу кино зураг авчихаар газар үзэхээр явсан юм. Тэд замдаа явж байхдаа хээр төөрчихөж. Нэг гэрэл ороод ирж. Дөхөөд очихоор ард нь гарчихна. Замгүй газар зүгээ алдаад гэрлийн зүг давхиад байсан юм билээ.

-Манай Тарлангийн талд тийм гэрэл бий шүү дээ. Машин дэргэд нь хүрээд очихоор ар талд нь гарчихсан хол гялалзаад байдаг.

-Тийм үү. Би болохоор буруу давхиад тэр гэрлээс, зөрөөд байсан юм болов уу гэж ойлгоод байгаа.

-Та чинь ерөөсөө буг чөтгөртэй таарч байгаагүй хүн үү, үгүй юү?

-Түүдэг гал ч юм уу, айлын тооноор улалзсан гэрэл ч юм уу, бүү мэд, Би тэгж л ойлгоно. Буг чөтгөрийн тухай элдвийн яриа бол манай нутгаар ч гэсэн дүүрэн бий шүү дээ. Би өөрөө бага залуу байхдаа ой хөвч дундуур харанхуй шөнөөр бишгүй л явж байлаа. Чөтгөртэй таараагүй шүү.

-Өөрөө дорно гэхээсээ илүү өрнийг шүтэх хандлагатай хүн юм шиг санагддаг юм.

-Ер нь тийм шүү. Сурсан сургуулийн үр дагавар юм. Намайг Багшийн дээдэд байхад мэргэжлийн хичээл зааж байсан багш нар бүгд Орост боловсрол
эзэмшсэн хүмүүс байсан. Сүүлд нь Беларусийн Минскт найруулагчийн мэргэжлээр суралцсан нь бүр их нөлөөлөхгүй юу.

-Манайд гэвэл сонгодог жүжгийн зохиол нь аль нь юм бэ?

-Би танайд дээхнэ өгсөн ярилцлагандаа тов тодорхой    хэлж тайлбарласан. Дахиад хэлье, өнөөдөртөө Д.Намдагийн "Ээдрээ", "Оролмаа" хоёроос давсан жүжгийн зохиол нэг ч төрөөгүй байна. С.Жаргалсайхан агсан уул нь жүжгийн сайн зохиолч байсан юм.

-Саяын тоглосон "Оролмаа" жүжиг чинь зохиолоосоо тэнгэр газар шиг зөрчихсөн тууж явна лээ. Тийм байж болох уу?

-Зохиол дээр нь Ш.Гүрбазар ажиллаж, засч янзалсан юм гэнэ лээ. Харамсалтай нь би үзэж амжаагүй. Театрын уран сайхны зөвлөлөөр шийдвэр гаргасан байсан. Найдандорж найруулагч бас дотроо нэгийг бодсон биз. Орчин цаг руугаа нийлүүлэх гэхээр зарим үг хэллэгүүд нь үзэгчидийг татахааргүй байсан байх гэж би бодож байна Ер нь бол зохиол засахнь нүгэл байх. Очиж очиж Д.Намдагийг засна гэдэг бол миний л хувьд санаанд үнэхээр буухгүй байна.

-Зураач нар сүүлийн үед тэр чигээрээ гадныхныг хуулаад л зураад байдаг болсон шүү дээ. Монголын хувьд их урлаг гэдэг үнэндээ хуулан бичлэг болсон юм биш үү?

-Тийм юм байдаг биз дээ. Юу гэж тайлбарлахыг би хэлж мэдэхгүй юм.

-Та хэнийг илүү уншиж байна?

-Ж.Лхагва агсны богино үгүүллэгүүд гайхалтай шүү дээ. Мань хүн утга зохиолын дээд курст хойно байхад би бас оюутан байж таарсан нь золтой. Минскээс Монгол руугаа ирж буцахдаа заавал Москвагийн Горькийн сургуулиар дайрдаг сан. Агуу их Д.Намсрай байна. "Хан ууланд яргуй дэлгэрнэ" гэдэг их гоё тууж санаанаас ер гардаггүй юм.

Анх "Цог" сэтгүүлд гарч байган санагдана. За тзгзэд, энэ хоёр дээр Ж.Пүрэв, Б.Догмид хоёр нэмэгдэнэ дээ. Яруу найрагчдын хувьд намайг тийш уруу татсан бүтээл бол яалт ч үгүй Б.Лхагвасүрэн гуайн "Уянгын тойрог" түүвэр. Энэ ном миний энгэрийн халаасанд явдаг байж билээ. Лхагвасүрэн гуай бас болоогүй үгүүллэг бичдэг байлаа шүү дээ. С.Оюун эгч хойно байхдаа борцтой цайгаа чаначихаад л өрөө болгоны хаалга ангалзуулаад "Монгол цай уугаарай" гээд л зарлаад яваад байхаар Лхагва ах "Энэний цайг хэн уух вэ дээ. Байнга л хашгирч явах юм. Борцтой цай гэдэг гадныхны хувьд нэл мах үнэртээд байдаг байхгүй юу. Яахав, хөдөөний сайхан зочломтгой зан юм даа" гэж суусан сан.

Нэг удаа Минскээс ирчихээд Ж.Лхагва ахын өвөрт унтаж байтал гаднаас Д.Намсрай ах хашгираад ороод ирлээ. Тэгснээ "Үгүй ээ энэ Оюун яахлаараа чиний өвөрт унтаж байдаг билээ" гэж дүрэмдэж, сүйд болж билээ. Андуурч байхгүй юу.

-Тэр үед Москвад монголчуудын дунд "Болор цом" зохиогдож байсан гэдэг.

-Тийм тийм. "Болор шагай" байх шүү. Нэг тийм яруу найргийн наадам тогтмол явагдаж Оросын өнцөг булан бүрээс монгол оюутнууд очиж шүлгээ уншдаг байсан. Би хүртэл тэр наадмыг нь Д.Сэнгээгийн шүлгийг уншиж нээдэг байлаа шүү дээ. Москвагийн Худалдааны төлөөлөгчийн газрын байранд болно. Би Минскт улаан пропуска өвөртөлсөн Оюутны зөвлөлийн, Эвлэлийн хорооны дарга гэсэн том ажилтай хүн байлаа. Нэг удаа бусад хотуудын яруу найрагчдыг бүгдийг урьж Минскт нэг том яруу найргийн наадам хийж билээ.    Орёлиос З.Түмэнжаргал, Москвагаас Д.Чинзориг, Улаан-Үдээс С.Цоозол тэргүүтэй шүлэгчид хүрэлцэн очиж байлаа.

-Та жүжиг, үгүүллэгээс гадна шүлэг хүртэл бичиж байсан гэлцэх.

-"Говийн зэрэглээ" киноны дуу чинь мичий анхны шүлэг байхгүй юу. Дундговийн Хулд суманд өдрийн хоолоо идчихээд байшингийн сүүдэрт хэвтэж байтал Балжинням найруулагч над дээр ирээд "Арслангийн сэтгэлээс гарсан дуу хэрэг болоод байна. Шүлгийг нь яаралтай бичээд орхи, Ганхуяг аа" гэж байна. Бичээд үзүүлтэл Балжинням, Дооров гуай хоёр их тоож байна. Хулд суманд зураг авдгийн учир Дашдооровын аав Сормуунирш гуай тэнд байдаг байхгүй юу.

-Тэнд зураг авч байхад хачин хөгжилтэй явдлууд бишгүй тохиолдож байсан байлгүй. Нэгийг сонирхуулж яриач.

-Нэг АН-2 онгоц байсан. Өглөө болгон халаах ёстой юм байлгүй. Нислэг үйлддэг байлаа. Сумын төвийн тэнгэрээр жаахан холуур тойроод буцаад бууна. Нэг удаа Доржсамбуу найруулагч, Цэвээнравдан хоёр жолооч нартай хуйвалдаад онгоцонд суугаад нисчихэж. Тэгэнгүүтээ Луус сумын тэнгэрт эргэлдэж явснаа төлөвлөсөн ёсоор ганц хоёр шил юм авахаар сумын төв дээр газардсан байгаа юм. Онгоцоо гүйлгээд бүр дэлгүүрийн үүдэнд тулаад зогсчихож. Хоёр нөхрийг яваад ортол гурил будаанд дугаарласан баахан хүмүүс байж. Гайхсан улсыг зүсээд "Хоёр шил юм өгөөдөх. Түргэл" гээд мөнгөө    сарвайж.

Худалдагч гайхах зуур "Харав уу, тэр. Онгоц хүлээгээд, нисэх гээд байна" гээд хуруугаараа заатал үнэхээр онгоц хаазлаад зогсож байж. Худалдагч сандраад шууд л архийг нь оочергүй өгсөн гэдэг.

-Өөр бас нэг хөгтэй явдал яриач. Сонин байна.

-"Хэлтгий заяа" кинон дээр Мөөеө аварга тоглосон юм. Өөрөө хэлэхдээ "Би энэ кинонд гуравхан үгтэй хүн" гэдэг. Уул нь гурван өөр хэсэгт дэлгэрэнгүй гардаг. Хоёр хатантай ноёны дүрийг бүтээсэн юм. Нэг удаа бидэнд аварга зовлонгоо ярив аа. "Би суугаад яриад байвал болоод байх юм. Босоогоороо юм ярихаар үгээ таг мартчих юм" гэж билээ.

Ж.Баяраа
Эх сурвалж: "Утга зохиол урлаг" сонин