2012-03-09АН-аас боловсруулсан "Монгол хүн 2020” хөтөлбөрийн хэлэлцүүлэг өнгөрсөн пүрэв гаригт дууссан.
АН-ын ойрын хугацаанд хэрэгжүүлэх бодлогын талаар АН-ын дарга, УИХ- ын гишүүн Н.Алтанхуягтай ярилцлаа.
- Өнөөдөр АН-д тулгамдсан ямар асуудал байна?
- Иргэдийн амьжиргааны асуудал, хөдөөгөөс хот руу нүүх нүүдэл буурахгүй байна. Хөдөөгийн хөгжил муу, ялангуяа аймгийн төвүүдэд хөгжил сул байна. Энэ утгаараа иргэдийг буруутгах аргагүй. Хэн ч үр хүүхдээ гайгүй боловсролтой болгохыг хүснэ. Манай нам их нүүдлийг зогсоохын тулд аймгийн төвүүдийг хүн амьдрах дайны болгох хэрэгтэй. Өмнө нь сум хөгжүүлэх гэж оролдоод ямар ч үр дүн гарсангүй. Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт гэсэн гуравхан хот л байна. Аймгийн төвүүдийг сум гэж нэрлээд хөгжлийг нь сааруулаад сумд нь ч аймгийн төвүүд нь ч хөгжихөө больчихсон. Бид аймгийн төвүүдийг хот болтол нь хөгжүүлэх бодлого хэрэгжүүлнэ. Иргэд хот газар амьдрах нь улам бүр нэмэгдэнэ.
- Аймгийнхаа төвд очих иргэд байгаа юу?
- Байгаа. Иргэд, ялангуяа залуус биднийг хөдөө уулзалт хийж байхад “Бид заавал нийслэлд амьдрах гээд зүтгээд байгаа юм биш. Сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг нь тэнд төвлөрсөн учраас өөр гарцгүй болчихоод байна” гэж ярьдаг юм. Тиймээс одоогоор хамгийн бага хөрөнгөөр хотууд байгуулж, ажлын байр бий болгож, амьдрах орчин бүрдүүлж болох газар бол аймгийн төвүүд байгаа юм.
- Нөгөө сум хөгжүүлэх, бүсчилсэн хөгжлийн төв бүтэхгүй болсон уу?
- Бүтэхгүй байна. Сум ч хөгжсөнгүй, бүсчилсэн хөгжлийн төвүүд ч байгуулагдсангүй. Баахан цаас л байна. Тиймээс хамгийн богино хугацаанд олон хотуудыг байгуулж иргэдийг орон нутагтаа сайхан амьдрах боломж бүрдүүлэх хамгийн дөт арга нь аймгийн төвүүдийг хот болгох. Хамгийн бага зардлаар, богино хугацаанд нийслэлийн төвлөрөл, их нүүдлийг сааруулах ийм л арга байна. Нийслэлээс дутахгүйгээр аймгийн төвүүдийг орон сууцжуулах хэрэгтэй. Зөвхөн нийслэлд орон сууц бариад байвал, нийслэлд ирэхээс өөр ямар ч аргагүй.
- Сонгууль дөхсөн болохоор ийм гоё санаа гаргаж байна уу?
-Үгүй ээ. Өмнө нь яригдаж байсан зүйл. Гэхдээ “Монгол хүн 2020" хөтөлбөрийн хөдөө орон нутаг дахь хэлэлцүүлгээр улам их хэрэгцээтэй нь мэдэгдэж, орон нутгийн иргэдийн санаагаар баяжиж, баталгаажсан санаа.
-Хэрэгжинэ гэсэн баталгаа нь юу вэ?
-Сүхбаатар аймгийн төв Баруун-Урт хот. Энэ аймгийн Засаг даргаар манай намын гишуүн Батсуурь ажиллаж байна. Баруун-Урт хот олон жилийн турш хөгжөөгүй газар. Шинэ дарга хотын төлөвлөлтийг маш сайн хийсэн. Хотын төвөө тойруулаад хатуу хучилттай зам тавьж, олон ч орон сууц барьчихсан.
- Мөнгө хаанаас олчихов?
-Манайхан орон сууц гэхээр нэг их хөрөнгө оруулалт, их ажил орсон зүйл төсөөлөөд байдаг. Харин Ж.Батсуурь дарга хөдөөнөөс ирж байгаа иргэддээ хашаа барьж өгсөн байгаа юм. Энэ нь хоёр талын ашигтай. Шинээр ирсэн иргэд хотын төлөвлөсөн газар суурьшина. Нөгөө талдаа бөөнөөр хашаа барихаар хувь хүн ганц нэгээрээ барьснаас хямдраад ирж байгаа юм. Дээр нь гудмууд нь жигд үзэмжтэй болно биз дээ. Төр дэд бүтцийг нь шиидчэхвэл иргэд өөрсдөө асуудлаа шийдчихнэ.
- Нөгөө гэр хороолол чинь тэлнэ биз дээ?
- Тийм биш Хашаа барьж өгнө гэдэг нь хамгийн хямд өртгөөр суурьших эхний алхам. Дээр нь худаг, цахилгаан, суурь тавьж өгөх гээд олон төрлийн үйлчилгээ байна. Өөрөөр хэлбэл иргэдэд сонголт хийх боломж өгөөд байгаа.юм. Ингэж бөөнд нь асуудлыг шийдэхэд зардал маш их хэмнэгдэнэ. Энэ бүхнийг хийхэд нэг их мөнгө орохгүй. Жаахан мөнгө гаргаад иргэдийнхээ асуудлыг шийдээд, төлбөр болгоод авчихна. Эхний ээлжинд ийм ажил зохион байгуулсан. Тэр хашаа авсан хүн чинь зарим нь орон сууц, зарим нь жижиг үйлдвэр, зарим нь хаус барина шүү дээ. Бүр сайн орон сууц гэх юм бол нийтийн байр барьж өгнө болно. Цөөн ам бүлтэй айл арван сая төгрөгөөр нийтийн байранд нэг өрөө байр худалдаж авч болно. Дээхнэ үеийн оюутны байр шиг байр л даа. Гэхдээ оюутны байрны нэг өрөө ванн, жорлонгүй байдаг. Харин тэдний нийтийн байр өрөө бүр нь ванн, жорлонтой. Дараа нь 1-3 өрөөтэй, хэдэн давхар байшин барьж байна. Бүр сүүлд нь хаус барих боломж олгож байна. Хөдөөд мөнгитэй, нутагтаа сайхан амьдрах хүсэлтэй иргэд цөөнгүй байна. Энэ бүх барилгыг Батсуурь дарга бариад байгаа юм биш. Компаниуд иргэд хоорондоо зохицоод байгуулаад байгаа юм.
- Дарга тэгвэл юу бүтээсэн байна?
- Дарга дэд бүтцийг нь л барьж өгөөд байсан. Төр ийм юмыг нь хийгээд өгчихвөл иргэд, аж ахуйн нэгжүүд өөрсдөө зохицоод шаардлагатай бараа, үйлчилгээ, байшин барилгаараа хангаад явчихдаг байхгүй юу. Дээр нь бөөнөөр хийсэн ажил хямд тусдагийг ашиглаад төсвийн байгууллагуудын хашааг бүгдийг нь урдаас хямд төмөр оруулж ирээд маш цэвэрхэн жигд хашаатай болгочихсон. Гудам, талбайгаа гэрэл, хогийн сав гээд хэрэгцээтэй бүхнээр хангачихсан. Хүний амьдрах орчинг бүрдүүлж өгсөн. Нийслэлийн утаатай, хогтой, давчуу гудамнаас хамаагүй тохилог орчин байгуулсан. Ингэж байж л иргэд хот руу шилжихийг зогсооно. Энд мөнгө гол нь биш, удирдлагын сэтгэл байвал юуг ч хийж болдог гэдгийг баталж байгаа юм. Олон дарга нар туршлага судлах гээд гадагшаа яваад байгаа. Тэд Баруун-Урт хотыг л үзчих хэрэгтэй байхгүй юу.
- Энэ туршлагаар аймгийн төвүүдийг хот болгох юм уу?
- Жишээ бол олон байна. Завханы дарга Я.Санжмятав бас иргэдийнхээ төлеө маш их юм хийсэн. Анх намайг очиход зах гээд баахан төмөр контейнер байрлуулчихсан. Тэр дотор нь голдуу хүүхнүуд гурил будаа зараад зогсч байдаг. Эмэгтэй хүн өвөл, зунгүй төмөр саванд, гадна нь шороо бужигнаад хэцүү биз дээ. Жилийн дараа очиход нөгөө төмөр саванд худалдаа хийж байсан улсуудаа цөмийг нь гурван давхар худалдааны төв бариад оруулчихсан байсан.
- Түрээсийн үнэ нь дийлдэхүү?
- Өмнө нь контейнер түрээсэлж байсан үнээрээ дулаан байранд худалдаа хийх боломжтой болсон. Контейнерын наймаа баталгаатай ажлын байр биш. Харин дулаан байрны бэлэн лангуу бол найдвартай ажлын байр. Хүний төлөө сэтгэл байвал юм бүтээж болно гэдгийг манай намын орон нутагт дахь дарга нар батлаад байна. Орон нутгийн боломжийг ашигласан бас нэг жишээ бол Өмнөговийнхон орон нутгийн өмч Таван толгойн ашгаасаа иргэн бүргээ 50 мянган төгрөг өгсөн.
- Таван толгойн мөнгө иргэдэд ирээгүй шүү дээ?
- Том Таван толгой биш орон нутгийн өмч гээд ордын нэг хэсэг байгаа, түүнийхээ ашгаас өгсөн. Манай нам шинэ нээлт гаргах гээд байгаа юм байхгүй. Өмнө нь манай улсад батлагдсан туршлагад тулгуурлаад хамгийн баталгаатай хэрэгжүүлэх арга нь тодорхой, амьжиргааг дээшлүүлэх бодлогыг иргэдэд санал болгож байна.
ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРИЙН ЗЭЭЛИЙН ХЭМЖЭЭ ЖИЛ БҮР НЭМЭГДЭНЭ
- Амьдрах орчин бүрдчихлээ. Жижиг дунд үйлдвэр хөдөө хэр хөгжиж байна?
- 2008 оноос өмнө улсын хэмжээнд нийтдээ жижиг, дунд үйлдвэрт 1.8 тэрбум төгрөг тавьж байсан. Одоо бол нэг аймагт бараг гурван тэрбум төгрөг яригдаж байгаа.
- Та энэ асуудлыг хариуцаж байсан. Зээлийг ялгаварлаж тараадаг гэсэн гомдол их байдаг...
- Энэ асуудлаар би бүх аймагт хоёр удаа очсон. Ялгаварлаж тараах асуудлыг бол шийдчихэж болно. Гэхдээ энэ зээл чинь цаашдаа үргэлжилнэ. Өсч, арвижна. Багахан хэмжээний хүүтэй. Эргээд зээл төлөгдөхөөр дараагийн иргэдэд зээл болоод л очно. Ингээд жижиг, дунд үйлдвэрийн сантай болчихож байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл ажлын байр нэмэгдүүлэх баталгаатай сан бий болсон гэсэн үг.
- Залуус боловсрол эзэмшсэн ч, ажил олдохгүй байна гэдэг. АН тэдэнд ямар боломж олгох вэ?
- Хоёр зүйл хэлье Нэгдүгээрт хүнээс үнэгүй юм бүү нэх. Гадаад, дотоодоор явж байхад өндөр боловсролтой залуусыг дэмждэг арга байдаг юм билээ. Өндөр дүнтэй сургууль төгссөн дипломтой байх нэг хэрэг. Түүнийгээ амьдралд хэрэгжүүлж мөнгө болгох гэдэг өөр асуудал. Гадаад орнуудад бол зарим залуусын үйл ажиллагааны зардлыг төр хариуцах маягаар хөл дээр нь босгох арга байдаг. Энэ залуучуудад туслах нэг хэлбэр байж болно. Хятадууд ийм хэлбэрээр залуустаа боломж олгож байна. Чадвартай, үгүй нь мэдэгдэхгүй хэн нэгэнд мөнгө өгч болохгүй. Эхний дэмжлэгийг аваад чадвараа баталчихвал цаашид ямар ч дэмжлэг байж болно. Байр сав бол манайд хаа сайгүй байна. Нэгийг нь суллаад өгчихөж болно.
ТӨР БАЯН АЙЛЫН ЭРХ ХҮҮХЭД ШИГ Л БАЙНА
-Засаг захиргааны бүтэц өөрчлөгдөж аймгийн төвүүд томорно. Төсвийн хуваарилалт хэр өөрчлөгдөх бол?
- Намайг Сангийн сайд байхад хэмнэлтийн бодлого дээр их суудаг байсан. Одоо орлого өндөр болохоор, мөнгөтэй юм чинь хамаа байхгүй гэсэн байдлаар асуудалд хандаж байна Баян айлын эрх хүүхэд шиг л мөнгөнд хандаж байна. Суманд жижиг сажиг юманд мөнгө хаяхаасаа илүүгээр аймгуудын төвд дэд бүтэц барих, орон сууцжуулах ажилд хөрөнгө зарах бодлого хэрэгжүүлнэ. Бид 20 жилийн дараа хэрэгжих бодлого ярихгүй. Хуучны V таван жилийн төлөвлөгөө гэдэг шиг ойрын дөрвөн жил хэрэгжих бодлого хэрэгжүүлнэ. 2008 оны сонгуулиар байгуулагдсан УИХ-ын нэг ололт бол өмнөх төсөвт шүтэж бүтээн байгуулалт хийдэг зуршлыг байхгүй болгосон. Бүтээн байгуулалтын хөрөнгийн эх үүсвэрийг олон хэлбэртэй болгосон. Төр хувийн хэвшлийн түншлэл. Гадаад, дотоодын эх үүсвэр. Хувийн хэвшлийн хийж чадаж байгаа зүйлээс төр аль болох холхон байх. Ингэснээр хувийн хэвшил ч өсч, өндийх боломж бүрдэнэ. Өнөөдөр багахан хэмжээний зам тавьж байсан компани маргааш, томоохон зам барих санал ирүүлнэ. Энэ хэлбэрээр эдийн засаг сэргэж, ажлын байр нэмэгдэж, иргэдийн амьжиргаа сайжирна.
- АН-ын дэд сайд Б.Ариунсан нефтийн компаниудыг хатгаж байгаад түлшний үнэ нэмсэн гэдэг ямар учиртай юм бэ?
- Бензиний үнэ нэг хүнээс хамаарч өсч, буурдаггүй юм. Хамтарсан Засгийн газар 3.4 жил ажиллахдаа үнийг өсгөхгүй бариад ирсэн. Биднийг Засгаас гарчихаар үнэ өсдөг, Засгийн газарт байхаар үнэ буурдаг юм бол бид Засгийн газраа байгуулчихъя. Засгийн газар үнийн асуудлыг зохицуулаагүй. Эсвэл чадваргүйдээ өсгөчихөж байгаа байхгүй юу. Бензиний асуудлыг шийдэхийн тулд бид дотооддоо боловсруулах, гадны компаниудтай гэрээ байгуулах, гадаадын үйлдвэрүүдэд хувь эзэмших гэх мэт олон аргууд байгаа. Энэ бол нэг их хэцүү асуудал биш.
- “ХЭТ” компани нефтийн үйлдвэр барих гээд хэдэн жил явж байна.
- Би нарийн юмыг сайн мэдэхгүй байна. Хэрэв хувийн компани үйлдвэр барих гээд, бидэнд эрх байвал дэмжээд л явуулна. Миний бодлоор бол компаниудын өрсөлдөөн байж магадгүй. Засагт ажиллаж байхад хувийн ашиг сонирхол орж ирээд ажил гацаагаад байдаг үзэгдэл ажиглагдсан.
- Хамтарсан Засгийн газар байгуулсан, гарсан шалтгаанаа товчоор тайлбарлавал...
- Том асуудал шийдэх гэж орсон. Уул уурхайг эдийн засагт оруулах, сонгуулийн хуулийг өөрчлөх гэх мэт. Энэ бүхнээ шийдсэн. Нэгэнт зорилгоо биелүүлсэн учраас гарсан. Зөвхөн эдийн засгаар улс орон хөгждөггүй. Цаашдын хөгжлийн үзэл баримтлал гэж бий. Сонгууль дөхөж байна. Үзэл баримтлал хөгжлийн чиг хандлага мөрийн хөтөлбөр гээд намуудын ялгаатай олон зүйл сонгуулиар тодорно. Ялгаатай байр суурьтай байж хамтарсан Засгийн газарт байгаад байж болохгүй биз дээ.
- АН МАН-аас ямар ялгаатай вэ?
- Сандал ширээнээс зууралддаггүй МАН-аас хэд дахин бага мөнгөтэй. Ардчиллын 22 жилийн дөрвөн жилд нь л Засгийн эрх барьсан. Шаардлагатай үед ард түмнийхээ төлөө олонхийн Засгийн газартай хамтарч чаддаг.
- Хамтарсан Засгийн газарт ороход намын дарга сандал, ширээнд явчихлаа гэсэн нэр зүүсэн.
- Улстөрч хүн бол шүүмжлэлд дасах хэрэгтэй. Шийдвэрийн зөв бурууг цаг хугацаа шүүдэг. Өнөедөр сонгуулийн хуулиа өөрчилж чадаагүй, уул уурхай эргэлтэд ороогүй байсан бол муу нэртэй 21 мянган төгрөгөөс эхлээд оюутны мөнгө, тэтгэвэр, тэтгэмжийн мөнгө байхгүй л байсан болов уу.
- Баатар Э.Бат-Үүл УИХ-д нэр дэвших үү?
- Би түүнд дэвших нь зүйтэй гэж зөвлөсен.
- Хүн амын 40 хувь нь ядуу байна. Энэ байдал хэзээ арилах вэ?
- АН УИХ-ын сонгуульд олонхи болсон цагт.
Мэдээллийн эх сурвалж: Өдрийн Сонин