Тэд зам зуураа янз бүрийн юм үзэж явсан аж. Хамгийн анхны аймшигтай зүйл Төв аймгийн Эрдэнэсант сумын нутаг руу орж ирээд тохиолдсон аж. Орой малаа хотлуулан, малынхаа захад “мануухай” босгоод орж ирсэн хоёр цаг нөхцөөхөөр хөзөр тоглож суусан байна. Гэтэл юу юугүй л баахан адуу туусан хүн, хүүе хайя гээд адууны төвөргөөн чих дөжирмөөр сонсогдоход Галсандорж, Надмид хоёр мал үргээчихлээ гээд сандран гарахад ямар ч адуу туусан хүн байгаагүй бөгөөд сарны саруулд идээшлэж цадсан мал нь юу ч болоогүй тайван хотлож байсан байна.

Хачин юм, ядраад л чих шуугисан хэрэг гэлцэн яриад эргэж орон, дахин тоглоомоо үргэлжлүүлэн тоглотол нөгөө их дуу чимээ дахиад л давтагдсан байна. Галсандорж чөтгөрөөс их айдаг болохоор “Бид гүйдэлтэй газар буучихаж. Өдөр шиг сартай байгаа юм чинь холдоё гээд санд мэнд ачаалан холдсоноор санаа нь амарсан байна. Тэр өдрөөс хойш буух үедээ явж буй газрынхаа хүмүүсээс бууж болдог үгүйг нь асууж явдаг болсон ажээ. Нэг удаа хүнс авахаар явсан Надмид нь хоёр хоног алга болчихож. Галсандорж орой болохоор ганцаараа их эмээх тул майхныхаа үүдний гадаснаас нохойгоо уяж, хань болгож байсан гэнэ. Харин Надмид бол айхыг мэдэхгүй нэг л гүндүүгүй эр байсан болохоор баргийн юмыг тоохгүй. Тууварчид ихэвчлэн наймаатай явдаг болохоор тэдэн дээр ирэх хүмүүс олон.

Заримдаа буу хална. Нэг хэсэг нь сонин хачин юм ярьж байхад зарим нь зүүдэнд ормоор чөтгөр шулмасын тухай ярих. Танихгүй хүнийг болиоч гэх нэг хэцүү. Чөтгөрийн тухай сонсвол Галсандорж шөнөжин хар дарж зүүдлэн нөхрийгөө зовооно. Иймэрхүү маягийн түүх үзэж явсан Галсандорж, Надмид хоёр наймдугаар сарын дундуур Төв аймгийн Аргалант сумын нутаг руу орж ирсэн байна. Мал услах задгай усгүй болохоор Жирмийн нуурыг бараадахаар ярилцан тэд хөдөлсөн боловч Жирмийн нуурыг хүрч чадалгүй “Уушиг”-ийн уул гэдэг уулын ард хоноглохоор бүрэнхий болсон хойно буудалласан байна.

Майхнаа босгох аятай газар тэмтчиж явтал Галсандорж,
- Энд цементэн хавтан байна. Үүн дээр майхнаа босгоё. Хуучин замын ховил ихтэй юм. Нэг машин тээж яваад хаячихаа биз гээд майхнаа босгож хоноцгоосон бөгөөд шөнө хоёул уг цементэн дээр унтах гэсэн боловч багтахгүй болохоор нь Надмид газраар гудсаа дэвсэн унтжээ. Галсандорж эхнэр, хүүхэдтэй байсан ч салаад хагас жил хэртэй болж байсан нэгэн аж. Галсандоржийн шөнийн зүүдэнд нь лусын дагина гэмээр үзэсгэлэнтэй бүсгүй ирж, хэзээ ч үзээгүй аз жаргалыг бэлэглэсэн байна. Галсандорж зүүдэндээ намын дарга болчихсон ба улаан ноймортой машин унахын зэрэгцээ жолооч нь гэж эрчүүдийн зүрхийг шархлуулам сайхан бүсгүй байжээ.

Түүний үзэсгэлэнт бүсгүй нь бас дарга. Байсхийгээд л Москва, Польш, Солонгос, Хятадаар явдаг болж. Ирэх болгондоо л ах, дүү нартаа ховор чамин бэлэг сэлт авчрахын хамт ганц төрсөн ахдаа машин хүртэл бэлэглэсэн байна. Тарчигхан амьдралтай өсч өндийсөн түүний амьдрал гэнэт л саятны амьдралд шилжжээ. Орсон ч, гарсан ч эхнэртэйгээ арван наймт шиг энхрий ялдам явах агаад жаргалд нэг хэсэгтээ л мансуурчээ. Галсандорж гадаад руу томилолтоор яваад ирэхэд нь хайртай эхнэр нь машинтайгаа явж байгаад онхолдож харамсалтайгаар амь насаа алдсан бөгөөд мань хүн ч үхэхээс наахнуур болоод байтал гэнэт эхнэр нь солонго мэт тэнгэрт харагдан “Нааш ир. Энд сайхан байна гэж дуудахад нь очих гэсэн боловч газраас тасарч ер чадахгүй байсан аж.

Тэгэхээр нь мөнгөөр зодон онгоц аваад нисч очихоор хөөртөл нь Надмид түүнийг амтат нойрноос нь сэрээж орхисон байна. Учир нь Галсандоржийн өглөө босох ээлж байсан болохоор түүнийг сэрээсэн аж. Тэрээр орноосоо босохынхоо өмнө гудас нь чийг даасан юм шиг болохоор нь тэмтэрч үзвэл мань хүн нойрондоо дур тавьчихсан байжээ. Галсандорж босох гэснээ Надмидад хандаж, өөрийнхөө зүүдийг кино гарч байгаа юм шиг харагдтал нь ярьж өгөөд сая орноосоо ховхрон, ороо хурааж байснаа гэнэт чөтгөр хэмээн муухай орилоод уначихсан байна.

Надмид юу болох нь энэ вэ гээд босч Галсандоржийг босгох гэтэл амьсгал хураачихсан байжээ. Яах ч учраа олохгүй самгардаж байсан Надмид түүний унтсан цемент оршуулга байхыг нь олж харан өөрөө ч бас шоконд орсон байна. Майхнаа бариатай чигээр нь орхиж, малаа туун айлын гадаа очоод болсон явдлаа ярин, нутгийн хүний тусламж аван хот руу хэл хүргүүлсэн байна. Майхан ч үгүй болсон Надмид хоёр хоног хээрээр гэр хийж явахад нь талийгаачийн ар гэрийнхэн ирж цогцсыг авч явсан бөгөөд түүнээс гурав хоногийн дараа Надмидын тууврын малыг албан ёсоор хүлээн авч мань эрийг хүн амины хэрэгт сэжиглэн Ганц худагийн хориход аваачин шалгаж гарсан байна.

Аймхай эртэй тууварт явсан биш Надмид цалин хөлс ч үгүй арай л ялтан болчихолгүй салсан аж. Талийгаачид задлан шинжилгээ хийхэд түүний үнхэлцэг нь хагарсан байсан ба мөн бүтэн харвалт бас өгсөн байжээ. Ер нь бол чөтгөр, сүнсгүй газар орон гэж байдаггүй бололтой юм. Тийм болохоор урьд өмнө нь явж үзээгүй газраараа явах үе тохиолдвол нутгийн иргэдээс ичиж зоволгүй ямар газар болохыг нь асууж сураглаж явах аваас амь насанд өлзийтэй юм гэдгийг дээрх болсон явдал бэлхнээ хэлж буй хэрэг юм.
Т.Санаа /www.wikimon.mn/