сонирхлыг тойрсонгүй. БНМАУ, ЗХУ-ын геологийн хамтарсан баг 1970 оноос энэ орд газарт ажиллаж, 1978-1989 онд хайгуулын ажил үргэлжлэн орос стандартаар 12000 тонн нөөцтэй гэж тогтоосон байна.

Харин сүүлийн жилүүдэд тус бүст ЖОРК стандартын нарийвчилсан хайгуул хийх шаардлагатай гэх болсон бөгөөд энэ тохиолдолд нөөцийн хэмжээ нэмэгдэх магадлалтай. Үндэсний аюулгүй байдал, улс орны эдийн засагт оруулах нөлөө, хувь нэмрийг нь тооцсоны үндсэн дээр стратегийн орд газрын жагсаалтад оруулсан аж.

Гэхдээ энд стратегийн бодлого бүрэн хэрэгжиж байгаа эсэх нь мөн л эргэлзээтэй. Одоогийн байдлаар Канадын хөрөнгө оруулалттай “Эмээлт Майнз” компани Мардайн районы 6700 га талбайд хайгуулын лиценз эзэмшиж, үйл ажиллагаа явуулж буй. Гэхдээ сүүлийн үед эдгээр газарт Канадын “Вестерн Проспектор” компанийн нэр тод дуулдах болсон. “Эмээлт Майнз” уг нь “Вестерн Проспектор”-ын охин компани гэдэг. Гэхдээ толгой компани салбараараа дамжуулж лиценз авсан явдал олны анхаарлын гадна үлдээгүй.

Энэхүү ордын хайгуулын үндсэн талбай нь тус аймгийн Сэргэлэн, Дашбалбар, Баяндун суманд оршдог аж. 12000 тн нөөцтэй тус ордод 2004 оны гуравдугаар сараас хайгуул хийж эхэлсэн бөгөөд одоогоор хайгуулын ажлаа бүрэн дуусгажээ. Хоёр жил гаруйн өмнөөс ажилчдын тоо өссөн тул 200 хүний хүчин чадал бүхий шинэ хээрийн анги байгуулжээ. Тэндээс холгүй үйлдвэр байрлах газарт гол босоо ам дээр түр зуурын өргөгч цамхаг босгоод буй ч одоогоор зогсолтын байдалтай байна. Учир нь, Мэргэжлийн хяналтын газраас өнгөрсөн дөрөвдүгээр сараас цацраг идэвхт бодистой харьцах шаардлага хангаагүй гэдэг үндэслэлээр “Эмээлт Майнз” компанийн үйл ажиллагааг гурван сараар түтгэлзүүлээд байгаа юм.

Далд уурхайд газраас ус гарч ирээд байдаг тул гурван жилийн өмнөөс гүний усыг соруулж эхэлжээ. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сараас зардлаа хэмнэх үүднээс энэ ажлаа зогсоогоод байна. Тусгай гялгар материалаар доторлосон усан санд уурхайгаас шавхсан усаа нөөцөлж, түүнээс дээж аван мэргэжлийн хяналтын байцаагчаар шинжлүүлнэ.

Түүний дараа байгаль руу гаргах эсэхээ шийдэх гэнэ. Уран усанд уусдаггүй, ус нь ууршихаар орчинд ямар нэг нөлөөгүй, байгаль бохирдуулах бодис усанд байхгүй гэж мэргэжлийн хүмүүс нь тайлбарлаж байна. Компанийн зүгээс аюулгүй ажиллагааны стандартыг хатуу мөрдөх, ажилчдын эрүүл мэндийг баталгаажуулах, байгаль орчноо хамгаалахыг тэргүүлэх зорилтоо болгож ажилладаг гэсэн ч нутгийн хүмүүс арай өөр зүйл ярьдаг юм билээ.

“Азиа майнер” сэтгүүлд Хятадын “Си Эн Эн Си Интернешнл” CNNC International группээс Канадын “Вестерн Проспектор” компанийн Монголд хэрэгжүүлж буй ураны төсөлд 25 сая ам.доллараар хөрөнгө оруулалт хийх саналыг “Вестерн Проспектор” хүлээн авсан тухай мэдээлжээ.”CNNC International” нь Хонг Конгийн “Си Эн Эн Си Оверсийз Ураниум Холдинг”CNNC Overseas Uranium Holding-ийн 74 хувийг эзэмшдэг байна.

“Вестерн Проспектор” нь Монголын зүүн хэсэгт Дорнод аймгийн Гурванбулагийн ураны ордод хайгуул судалгааны ажил хийж байгаа юм. Тус сэтгүүлд дурдсанаар Гурванбулагийн орд нь 6900 тонны нөөцтэй бөгөөд жилд 700 тонныг үйлдвэрлэх боломжтой гэжээ. Тус орд нь Хятадаас 100 гаруй км-т оршдог бөгөөд орд газрыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулахад ойролцоогоор 280 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй аж.

Ийнхүү бидний ч мэдээгүй асуудлыг олон улс шуугиж, тус тусын дүгнэлтээ хийж буй нь харамсал төрүүлэхээс өөр зүйлгүй. Мардай, Гурван булийн дараагийн асуудал нь оросуудтай холбоотой.
Оросууд 1970-1980 онд эдгээр ордыг ашиглахын тулд гүний усны цооног гаргаж, 20 км урт ус дамжуулах шугам Улз голоос татсан аж. ОХУ-ын Хар нуурын УЦС-аас Мардайн орд уруу татсан өндөр хүчдэлийн 110 квт шугам болон 25 мегаваттийн дизель цахилгаан станцтай. Мардай, Чойбалсан хотын хооронд 35 квт-ын модон тулгууртай өндөр хүчдэлийн шугам татчихсан байгаа. Үйлдвэрлэлийн болон ахуйн хэрэглээний нүүрсийг ордоос зүүн урагш 115 км-т байрлах Адуунчулууны уурхайгаас хангах тооцоо гаргажээ.

Орд газруудыг тойрч байгуулсан Эрдэс хэмээх хаалттай сууринд зөвхөн оросууд л тусгай зөвшөөрлөөр орж, гарч байсан гэнэ. Чита-Чойбалсангийн төмөр зам руу Чингисийн далан өртөөгөөр нийлдэг 130 гаруй км төмөр замаар Мардайгаас өдөр болгон хүдэр ачсан галт тэрэгний цуваа, өндөржүүлсэн хамгаалалттайгаар оросыг зорьдог байсан гэж ахмадууд ярьж байна. Мардайд галт тэрэгний ачих, буулгах гурван станц байсан бөгөөд эхнийх нь Дорнод орд дээр, дараагийнх нь тосгоны урд талд, төгсгөлийнх нь Гурванбулаг орд дээр байсан аж. Орос ах нар энэ уурхайг ашиглаж, бас үр шимийг нь хүртэж байсан ч нэг л өдөр хаагаад явчихсан түүхтэй.

Харин сүүлийн жилүүдэд оросууд “Мон Атом”-аар дамжуулан Монголын уранд эзэн суухыг санаархаж байгаа. Эзэн суух ажлынх нь эхлэл Мардайгаас улбаална гэсэн. Том гүрнүүд эрчим хүчний хямралд автаж, дэлхий нийтээр хямд төсөр эрчим хүчний эрэлд гарсан нь ураныг сонирхох хандлагыг эрс өсгөсөн аж.

Ураны ханш ч огцом өсч, цаашид ч нэмэгдэхээр байгаа. Дэлхийн зах зээл дээр ураны ханш өсөж байгааг мэдсэн монголчууд хаагдсан уурхай, мартагдсан уранаа санасан. Харамсалтай нь Мардайн ураны ордоос авахуулаад Дорнод аймагт байх бүхий л орд газрууд Канад, Орос, хятадуудын мэдэлд оччихсон, зарим нь бүр хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа гарган хэдэн сая доллараар хэмжигдэх мөнгө босгочихсон байсан нь саяхан.
Тиймээс Мардайд баримталж буй төрийн бодлого хүчээ авахгүй байсаар “Хан Ресурс”-ын алдааг давтах вий гэсэн болгоомжлол олон нийтэд байна.
Өглөөний сонин