Арай худлаа байлгүй дээ гэмээр утга учиргүй аллага таллага хааяа сонсогддог байсан бол одоо давтамж нь олширчээ. Анхандаа хүн ам олширсон болохоор элдвийн юм дуулдах л даа гэцгээж байв.

Гэвч энэ нийгэм биш болоод явчихлаа. Шүүх цагдаагийн нөхдүүдээс яагаад ийм сонин сонин хэргүүд гардаг болчихов оо гэхэд “Харин тиймээ, бид ч учрыг нь олохгүй байна” гэх. Хэргийг нотлох, хэрэг хүлээлгэх ямар ч шаардлага байхгүй тодорхой балмад тэнэг хэргүүдтэй хүчнийхэн ажиллахаас ч дургүй хүрдэг гэсэн. Шоронгоор дүүрэн хожимдсон ухаарал, маанаг яргачид үхлээ хүлээгээд амьдын тамаа эдэлж байна. Тэднийг цаазалж зовлонгоос нь үтэр салгалгүйгээр янаглан хорлодог болоод байгаа.

Гэмт хэрэг улам тэнэгшээд байгаа нь нийгэмд амьдрах чадамжгүй иргэд бий болгосонтой холбох боллоо. Эрх баригчдаас урьд өмнө байгаагүй тийм их төрийн хайр халамж, өглөг буян ирдэг болсон. Зүв зүгээр суусны төлөөх шан 21 мянга, хичээлээ огт давтаагүй ч 70000, үр дүнг огт хайхралгүйгээр үргэлж нэмэгддэг цалин, иргэн бүртээ сая саяар нь өгөх амлагаа, хонины ноосны нэмэгдэл, будаа тарианы урамшуулал… Энэ бүгд нь хачирхалтай аллагуудаас ялгаагүй гайхаш барсан төрийн хайр ивээлүүд. Ард түмэндээ хайртай болж харагдах гэсэн хууран мэхлэлтүүд юм. Ийм хэмжээний мөнгө олохын тулд хаа сайгүй л хөлсөө дусалтал хөдөлмөрлөцгөөдөг. Бид ч гэсэн муу нэртэй социализмын үед хийснийхээ хэрээр авдаг байсан, болоод л байсан. Одооны хүүхдүүдийн ихэнх нь гэрийн даалгавар гэдэг ажлыг огт хийлгүйгээр их, дээд сургуульд орж чадаж байна. Үнэндээ гэр оронд ч хийх ажил бараг алга. Юм оёхгүй, ном уншихгүй, хувцас угаахгүй, гурил ч элдэхгүй. Мөн явган явж байгаа хүний тоо эрс цөөрсөн. Хөдөлмөр байхгүйгийн хажуугаар өглөг улам нэмэгдэхээр юуг тэвчих тэсвэрлэх гэж өөрийгөө зовоох вэ. Иргэдтэйгээ амьтан тэжээж буй мэт харьцахаар баярладаггүй улам хэрцгий болоод байгаа юм биш үү.

Хичнээн ядуу байлаа ч долоо хоног дараалан, хаваржингаа өлсөж үзсэн хэн байна. Үргэлж даарах, дандаа өлсөх, байнга хүнд хүчир ажил хийх, шөнийн турш эрдэм ном судлах энэ тэр чинь зовлон биш амьдрал байсан юм байна. Удтал хүлээсний эцэст ээжийнхээ хайрч өгсөн тосгүй, чихэргүй гамбирыг хар цайндаа дүрээд идэх ямар сайхан байж вэ. Энэ агшин нь жилдээ ганцхан удаа олгодог байсан олон хүүхэд төрүүлсний тэтгэмж өгсөн тэр өдөр юм. Тийм амьдрал туулаад ирсэн хүн ядаж амьдралд хайртай байх юм даа.

Одооны ядуурлын цаана ажилгүйдэл гэдэг. Харин ажилгүйдлийн ард ажил хийж чаддаггүй, хийж үзээ ч үгүй хүмүүс бий. Хөдөлмөрөөр бий болсон хүн гэдэг амьтныг хөдлөхийг нь болиулчихаар хэн ч биш, юу ч биш болдог байх нь. Гойд үүрэг рольгүй, хийх ажилгүй юмнууд нийгмийн дунд ороод ирэхлээр үргэлж бухимдуу, гомдолтой явцгаана. Ил хэлэхгүй ч дотор сэтгэл нь үргэлж зовлон гунигийг өөр дээрээ татаж тэр тухай л бодно. Гадуур болж байгаа үйл явдал дандаа өөрт нь эмгэнэлтэй, шударга бус хандаад байгаа ч юм шиг. Тийм адын бодлоор өөрийгөө өмөөрч өмөлзөж явтал урдуур нь машин дайраад орох төдийд л галзуурч дэлбэртлээ уурлан гүйж очоод дэлбэлээд шатаагаад ер нь яасан ч яадгийм…Амьд явах ба амьдралыг ийм хэврэгхэн болгосны буруутан хэн бэ? Мэдээж гиюүрч гөлийсөн тэр нөхөрт хамаг учир бий ч үүнд төр багагүй нөлөөлсөн. МАН тэргүүтэй зүүн чиглэлийн улс төрийн хүчнүүд сонгууль болгоноор сэтээ сэвээгүй популист амлалт хийсний гай ингэж гарч ирж байна. Улстөрчид санал авахын тулд баялгийг үнэгүйдүүлэн баруун солгойгүй цацаж ажил хийх урамгүй болгоод авсан. Өдөр хоног аргацаасан зүгээр өглөгүүд нь насан турш үргэлжлэх төлөв байдал харагдахаар мэдээж амьдрал шал гунигтай болж таарна.

Хүнд төрийн тус дэм хэрэгтэй байлгүй яахав. Гэхдээ зүгээр өгөөд байгаа нь өөрөө хачирхалтай гэмт үйлдэл. Хүнийг хүмүүжүүлэх чухал асуудал мөнгө байхгүй учраас зогсчихоод байгаа. Худлаа ч гэсэн мод тариулах маягаар, түймэрт дайчлаад хэд хоног жаал өлсгөж дааруулаад дараа нь зөндөө мөнгө өгөх ч юм уу, бусдад сайн үйл хийсэн тайлан бичүүлснээр гэх мэт хүмүүжлийн бодлогод шингээгээд тараавал энэ гэмт хэргүүд ингэтлээ олшрохгүй болов уу. Ядаж авсан өгсөндөө өлзийтэй юм.

Залууст юу байна чөлөөт цаг л байна. Тэр цагаа биед амраар нь хайр дурлалд зарцуулна. Хуурамч хайр, худлаа дурлалын пянгаа даахгүй өчүүхэн шалтганд хямарцардаг. Амьдралдаа складны хулганаас өөр юмнаас айж цочиж үзээгүй “турьхан согоо”-нууд нүдээ аниад машин бариад давхиж явна. Гутралтай, согтууралтай, дүрэм мэдэхгүй эдгээр нөхдүүд өөрсдийгөө нийгэмд ямар их уршиг тарьж буйгаа мэддэггүй нь харамсалтай. Амь нас, амьдрал энэ тэр зурагтаар үздэг кино шиг нь үгүй болчихоод л дахиад сэргээд байдаг юм шиг тийм гэнэн тэнэг.

Сулинхээр рүү цэрэгт мордох, Солонгос руу ажилд явах хоёр адилхан л гэрээсээ гарсан тохиолдол. Тэгэхэд Солонгос явсан тэр олон мянган залуусын ар гэр авгай хүүхдээс нь үргэлж л таагүй мэдээ ирж байдаг ч Сулинхээрийн хэмжээний хэрэг төвөг гардаггүй. Гадагшаа хүмүүжилтэй хүмүүс яваагүй. Соёлтой газар ч очоогүй. Тэндхийн босс 21 000 вон зүгээр өгдөггүй. Гэвч тэднийг хөдөлмөр болон хурааж цуглуулсан цалин нь амьдралд хайртай болгож, итгэл найдвар төрүүлж чадаж байна. Цаашид бид бусдад хүчирхийлүүлээд байгаа хүүхэд эмэгтэйчүүдийг хүчирхийллээс түр салгаж орогнуулдаг газарт биш Солонгос зэрэг оронд явуулмаар байгаа юм. Чадвал “ногоон карт” олгоод Америкт гаргавал шал өөр хүн болоод хүрээд ирнэ.

Гажиг гэмт хэргүүд олшроод буй өөр нэгэн шалтгаан бол Монгол хүний атаа хорсолт зан улам сэдэрсэн явдал. Энийг олон хүн хэлдэг дээ. Зорилго нь мухардсан, бүтэхээ байсан болгон л намтар ярьж өдрийг өнгөрөөнө. Тэр намтар нь хажуу дахь нөхөр өөртэй нь адилхан байснаа өөр болчихсон тухай ярианууд зонхилно. Тэгээд цаашид “сайн явахыг нь харах”-аа амлаж шазуур зууцгаана. Энэ нь худаг дээр ус авах оочер булаалдсан хүүхдээсээ эхлээд улс төр, нам засгийн хүрээнд хүртэл нэвчсэн увайгүй араншин юм.

Монголын нийгэм жам ёсны замдаа шуудрах тусам ялгарал улам тодорч байна. Зарим нь томроод нөгөө нь жижигрээд байгааг олонтойгоо амьдарч сураагүй сэтгэхүй нь байж болшгүй явдал гэж үздэг.

Манай нөгөө хэн !? өмнүүр нь өнгөрсөн танихгүй хүүхний араас харангаа “Энэ хүүхнийг надаас өөр эр хүн эзэмших байх даа гэж бодохоос хорсол төрж байна” гэсэн гэдэг. Атаа жөтөө ингээд зогсвол их юм. Гүйж очоод татна чангаана, танилцана, дурлана, бүтэхгүй бол хорлоно. Энэ бол бидний араншин. Энэ зангаа татахгүй бол Монголоос сайн юм сонсох нь санасны гарз.

Одоо ч эвлэрэхээсээ өнгөрсөн байх гэмээр үйл явдал улс төр, нийгмийн хүрээнд их идэвхжлээ. Тухайлбал УИХ дотор МАН, МАХН-аараа талцаж байгаа хуучин Ху-гийнхны үзэл бодлын мэтгэлцээн өөр оронд бол эрүүл саруул шүүмжлэл. Харин монгол орчуулгаар бол өшөө авалт, хонзогнол юм. Нуугаад л байсан болохоос хувийн эрх ашгаас болж аль хэдийнэ тангараг тасарцгаасан, одоо тэр нь тэсэхээ байгаад дэлбэрч эхэллээ. Эрх баригч нам иргэдээ гэмт хэрэг хийх суурь бэлдэж өгсөн бол одоо өөрсдөө идсэн уусан хэргээр араас нь явахдаа туллаа. Залилан мэхлэх замаар төрийн толгойд гарсан олигархиудын булай илрэх тусам хулгайчаасаа эхлээд барьцах нь ойлгомжтой. Одоо тэгэхээр шударга нийгмийг сонгохоос өөр гарцгүй боллоо. Төр хэвийн ажиллавал огт хулгай дээрэм болохгүй гэх нь ч хаашаа юм. Санаанд оромгүй тэнэг үйлдэл байн байн давтагдаад түгшээгээд байвал аль олигтой нь эндээс нүүчихнэ шүү дээ.

Ж.ГАНГАА