сонгуулиар хийх иргэдийн маань сонголтод ч ач тусаа өгөх байх. Улс төрийн сонголтоо бид өөхөөр бөглөх үү, уушгиар таглах уу. Энэ бол тухайн хувь хүний асуудал мэт боловч цаагуураа монголчуудын нийтлэг эрх ашгийг яах аргагүй л хөндөөд байна.

Өнгөрсөн дөрвөн жилд төр засгийг барьсан эрхмүүд Оюу толгойн гэрээг алдагдалтайгаар хийчихсэн. “Айвенхоу майнз”-ын Канад эзэн Фрийдландад бол монголчууд алдаж уу, үгүй юу гэдэг огт падлийгүй. Тиймээс тэр Английн “Рио Тинто’’-той хоршиж Монголын Засгийн газрыг “зажлахгүйгээр залгиж” орхив. Тэрхүү хөрөнгө оруулалтын гэрээ гэгчийнх нь талаар УИХ-ын Тамгын газрын судалгаа, шинжилгээний багийнхан хангалттай дүгнэлт хийжээ. Судлаачид анхнаасаа “Наадах чинь ёстой бүтэхгүй гэрээ шүү” гэж олонтаа дуугарч байв. Гэтэл эрхмүүд тоож үзээгүй. Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээнээс гадна хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ нь ч ихээхэн будлиантай болсон юм. Тус судалгааны багийнхан үүнийг хэрхэн үнэлснийг гол дүгнэлтээр нь хүргэхийг хүслээ.

1. Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн техникийн даалгавар болон техник- эдийн засгийн үндэслэл зэрэг баримт бичгийг өөрөө боловсруулахгүйгээр бусдаар гэрээлж хийлгэдгээс үзэхэд, “Айвенхоу майнз”-ыг геологи, уул уурхайн салбарын мэргэжлийн компани гэж үзэхэд хүндрэлтэй юм (Technical Report on the Oyu Tolgoi Project dated March 2008 prepared by GRD Minproc Limited; Technical Report on Ovoot Tolgoi Project dated March 2008 prepared by Norwest Corporation and TAGThe Americas Group of Lakewood, Colorado).

2. “Айвенхоу майнз” нь голчлон эрдэс баялгийн хайгуул,ашиглалтын лицензийн наймаа эрхэлж олон улсын хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн салбарт үйл ажиллагаа идэвхтэй явуулдаг компани гэж ойлгогдохоор байна.

3. Rio Tinto нь IVN-h 378 сая ширхэг хувьцааны 9.95 хувийг буюу 37.1 сая ширхэг хувьцааны9.95 хувийг худалдан авч улмаар олгосон зээл нь хувьцаанд хөрвөх замаар 2010 он гэхэд 45.8 сая ширхэг хүрэх боломжтой. Иймд ойрын ирээдүйд 83 сая хувьцаа буюу 20 хувь гаруй эзэмших магадлалтай байна.

4. Дээрхээс үзэхэд, Rio Tinto Оюутолгойд хөрөнгө оруулахдаа IVN (Канадад бүртгэлтэй Ivanhoe Mines Ltd.-эх компани)-н хувьцааг авах замаар хэрэгжүүлж байгаа нь харагдана. Энэ нь хөрөнгийн найдвартай байдал нэмэгдүүлэх, үнэгүйтэх эрсдэл бууруулах үүднээс хийгдсэн гэдгийг харж болно. Иймд Монгол Улс Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг IVN гэсэн хуулийн этгээдтэй шууд байгуулах нь зүйтэй юм. Ялангуяа, одоо төслөөр байгаа Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд тусгагдсан шиг Британий Виржиний арлуудад (BVI) бүртгэлтэй оффшор (үндсэн хөрөнгө гэх юмгүй) компанитай байгуулж болохгүй гэжээ.

Үүнээс үзэхэд тэд маш бодитойгоор үнэлж хэлж байжээ. Айвенхоу нь үнэхээр уул уурхайн мэргэжлийн компани бус аж. Тиймдээ л өнөөдөр Рио Тинтод эрх мэдлээ алджээ. Хувьцааных нь дийлэнхийг тэд худалдаад авчихлаа. Фрийдландад одоо ганц л боломж үлдэж байна. Энэ нь юув гэвэл, Оюу толгойн болон түүний зэргэлдээх ордуудын лицензийг чулуу болгож аваад Канад юм уу, Хятадын уул уурхайн бизнесийн бүлэглэлийн ивээлд багтаж, Монголын нүүрсийг дамлан хөлжих явдал ажээ. Энэ зорилгоо сүүлийн нэг жилийн дотор овоо сайн биелүүлсэн байна. Хятадын Чалкод манай Овоот толгойн хувьцааг ч өгчихлөө.

“Айвенхоу Майнз” компани Оюу толгойн бүтээн байгуулалтад зориулж энэ онд 1.8 тэрбум ам.долларын төсөв баталсан тухай тус компанийн албан ёсны цахим хуудаст бичжээ. Тэнд бичсэнээр, энэхүү хөрөнгө оруулалтыг бүтээн байгуулалтын эхний шатыг бүрэн дуусгахад зарцуулах юм байна. 2013 оноос 0юутолгойн зэсийг олон улсад экспортолж эхлэх аж. Одоогийн байдлаар бүтээн байгуулалт буюу Оюу толгой уурхайн барилгын ажлын эхний шат дуусч байгаа юм. Түүнчлэн цахилгаан станцын ажил нь 70 хувьтай байна. Иймэрхүү таатай гэмээр олон мэдээллийг Өмнөговиос ирүүлсээр. Дэлхий нийтэд ч тасралтгүй цацаж байна. Оюу толгойн үйлдвэрлэлд гар бие оролцож яваа монголчууд өндөр цалин хангамжтайг гайхан шагширна. Үүгээр эрх баригчид сонгуулийнхаа давхар сурталчилгааг ч дажгүй хийж эхэлжээ. Өнөөдрийн олдсон өөхөнд бялуурч болохгүйг анзаарах сэхээ тэдэнд даанч алга.

Оюу толгойд их бүтээн байгуулалт өрнөсөн нь яалт ч үгүй үнэн. Баяжуулах үйлдвэрийнх нь хоёр шатлалт төхөөрөмжийн эхний хэсэг ирэх долдугаар сард ашиглалтад орно. Эдгээр бүтээн байгуулалтыг бүрэн хүчин чадлаар ашиглахын тулд эрчим хүчний төвлөрсөн эх үүсвэртэй байх шаардлагатай. Одоогийн байдлаар Оюу толгойг цахилгаанаар хангах гэж Өвөрмонголоос өндөр хүчдэлийн шугам татаж байна. Гэхдээ энэ бол Монголд бас л ямар ч ашиггүй. Бид өөрсдийн станцаа баривал алсдаа эрчим хүч экпортлохгүй юмаа гэхэд ядаж дотоодын хэрэгцээгээ хангах байлаа.

Бидний Оюу толгойгоос авч залгих маргаашийн “уушги” гэвэл зарим судлаачдынхаар 50 хувь биш, доод тал нь 51 хувийн эзэмшилтэй байх явдал ажээ. УИХ-ын 57 дугаар тогтоолд заасан 50 хүртэл хувь бол Ашигт малтмалын булхайтайгаар батлагдсан хуулиас эхтэй. Хэрвээ үүнийг ойлгосон, эх орноо гэсэн сэтгэлтэй улс төрчид шинэ парламентыг бүрдүүлж чадвал бид Оюу толгойн эзэмшлээ 51 хувиас дээш нэмэгдүүлэх боломжтой болно. Ингэсэн нөхцөлд маргаашийн “уушиг”-ийг өндөр ашигтайгаар хүртэх юм.

Таван толгойн “бодлого” ч ялгаагүй “тэг” хариутай

Бүрэн эрх нь дуусах дөхөж буй өнөөгийн парламент, Засгийн газрын “шүдний өвчин” буюу Таван толгойг тойрсон хэл ам үргэлжилсээр байна. Саяхнаас хувьцааных нь дүйцүүлсэн үнэ эдийн засагчдын маргааны гол сэдэв боллоо. Тэдний зарим нь “Энэ бол бодит бус үнэлгээ. Яагаад гэвэл хувьцааны үнийг зөвхөн хөрөнгийн зах зээл тогтоодог. Тиймээс “Эрдэнэс Тавантолгой”-н нэгж хувьцааны дүйцүүлсэн үнэ гээд байгаа 933 төгрөг бол ердөө л Засгийн газрын амлалтаа биелүүлэх гэж аргацаасан нэг хэлбэр юм. Өөрөөр хэлбэл, амлалтаа биелүүлсэн болж харагдах гэсэн арчаагүй арга. Цаашдаа Тавантолгойн ашиг орлого нэмэгдэх юм бол хувьцааны үнэ хэд дахин өсөх магадлалтай. Харин үйл ажиллагаа нь зогсвол хувьцаа хэнд ч хэрэггүй зүйл болж хувирна” гэж байна. Ер нь яаж ч бодсон үйл ажиллагаа нь жигдрээгүй, бүтээгдэхүүнээ борлуулж эхлээгүй, гадаадын хөрөнгийн бирж дээр бие даан гараагүй байгаа компанийн хувьцаа гэж юу байхав. Зүгээр л хоосон цаас гэсэн үг.

Аливаа хувьцааны дүйцүүлсэн үнийг тогтоохдоо эхлээд гол нь техник эдийн засгийн үндэслэл, ашиг орлогын тооцоо зэргийг тооцдог ажээ. Гэтэл дээрх хувьцааны дүйцүүлсэн үнийг тогтоохдоо ямар аргаар хийсэн нь учир битүүлэг хэвээр байна. “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувьцааны үнийг ингэж ойлгомжгүйгээр хатуу тогтоосон нь эргээд олон улсын хөрөнгийн зах зээл дээр арилжаалагдахад саад болох магадлал өндөр байгаа юм. Энэ талаас нь харахад цаашдаа Тавантолгойн хувьцаа олон улсын хөрөнгийн бирж дээр гарч чадахгүй ч байж магадгүй гэх шинжээчид тааралдаж байна.

“Эрдэнэс Таван толгой” компани нийтдээ 15 тэрбум хувьцаа гаргасан. Иргэн бүр 1072 ширхэг хувьцаатай боллоо хэмээн зарласан. Үнэд хүртэл нь иргэд үүнийгээ худалдахгүй гэж дүрэмдэж байв, одоогийн дарга нар. Гэвч удалгүй сонгууль дөхөөд ирмэгц Засгийн газар иргэдээсээ “Та 1072 хувьцаагаа нэг сая төгрөгөөр зарах уу, өөртөө үлдээх үү” гэж шалж, шавдуулан асууж, гэрээ маягийн юмандаа гарын үсэг зуруулж гарав. Өлмөн зөлмөн амьдралд нухлуулсан ядуус ум хумгүй өөрсдийн харьяалдаг хороо хорин дээрээ гүйж очоод бушуухан мутраа зураад нэг сая төгрөгөө хүлээхээр шийджээ. Хэзээ гар дээр нь ирэх мөнгө юм бүү мэд. Үүнийг тааж хэлэх мэргэч, төлөгч одоогоор лав алга байна.

Уг нь Монголын 2.7 сая иргэн “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн хувьцааны эзэн болсон. Зарим нь ийнхүү хувьцаагаа зарчихлаа. Г эхдээ үлдсэн хүмүүсийн хувьцаа үнэ цэнэтэй байгаасай гэж залбирч суухаас. Юутай ч эхний ээлжинд Засгийн газраас иргэн бүрийн 1072 ширхэг хувьцааг нэг сая 576 төгрөгтэй дүйцүүлжээ. Нэгж хувьцааных нь үнэ дээрх 933 төгрөг гэж тооцоод тэр шүү дээ. Харин “Эрдэнэс Тавантолгой” компани олон улсын хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа гаргасны дараа энэ үнэлгээ улам нэмэгдэж таарна. Ямар ч байсан Тавантолгой бүрэн утгаараа ажиллаж эхлэхэд хувьцааны үнэлгээ нь дор хаяж хоёр дахин өснө гэсэн хүлээлттэй байлаа, зарим хүмүүс. Гэхдээ ийм найдвар бий эсэхийг шууд хэлэхэд бас арай эрт бололтой. Өөрөөр хэлбэл, Тавантолгойн хувьцааны үнэлгээ монголчуудын хүсч буй шиг 2-3 дахин нэмэгдэх үү гэдэг нь дахиад л эргэлзээ төрүүллээ. Тавантолгойн орд 6.4 тэрбум тонн нөөцтэй гээд бодохоор харьцангуй найдвартай гэх хүн захаасаа л гараад ирэх биз. Гэхдээ огт эрсдэлгүй юу гэвэл тийм биш гэх “их мэдэгч” цөөнгүй. Эрсдэл дагуулж болзошгүй олон хүчин зүйл бий л дээ. Тухайлбал, бүтэн хоёр жилийн турш улс төрийн хуйвалдаан, увайгүй нөхдийн башир арга мэхээс болоод саатсан төмөр зам гэж нэг лут юм байгаа. Ийм дэд бүтэцгүйгээр Таван толгойн ашгийн тухай ярих нь утгагүй юм.

Өнөөгийн Засгийн газрынхан оройтож гараад ширүүхэн дайрна гэгчээр ирэх 2-3 жилийн дотор төмөр замаа тавина гэж байна. Гэхдээ Ухаа худагаас Хятадын хилийг шууд холбосон нарийн төмөр зам барихаар нэг хэсэг нь зүтгэж байгаа. Нөгөөтэйгүүр Таван толгойн 51 хувь нь төрийн мэдэлд, 10 хувь нь ард түмний халаасанд үнэгүй очсон. Өөрөөр хэлбэл, Тавантолгойн хувьцааны 61 хувь нь ямар нэгэн эдийн засгийн ашиггүй, эдийн засгийн эргэлтэнд орох боломжгүй ажээ. Энэ нь нэгэн бодлын хувьцааны үнэлгээг доош чангаасан хэрэг юм. Тэгвэл хувьцааных нь 30 орчим хувь олон улсын зах зээлээс ашиг олох уу. Адармаатай мэт атлаа энгийн энэ бодлогын эцсийн хариу нь тун чамлалттай. Иргэдийн маань мэдэлд очсон гэх 1072 хувьцаа нь энэ байдлаар бол 1990-ээд оны өмч хувьчлалын цэнхэр, ягаан тасалбараас дээрдэхгүй. Иймд Таван толгойгоос бид Оюу толгойн адил олигтой юм олж авахгүй нь ээ.

Б.ОТГОНБАЯР

“Хоёр толгойн бодлого” нэг л хариутай, тэр нь “тэг”, одоо тэгээд яана аа
Tweet
Bolod.mn