“Тэнгэрээс бууж ирсэн мэт мэдлэггүй, мэдрэмжгүй эсвэл газрын хөрсөнд буугаагүй юм ярих юм...” гэж бид өөр хоорондоо шүүмж хөврүүлж л байдаг. Харин ийм шүүмжийг улстөрийн нэгэн намд тавих хэрэгтэй болоод байгаа юм. Улс төрийн нам шүү. Хувь хүн эсвэл аль нэг Их сургуулийн тааруухан залуу багш хөрсөнд суугаагүй мөрөөдөл яриад, пиар хийхчээ болдог нэг нөхөр Монголын зах зээлийг хаа холын АНУ юм уу Европын зах зээлээр төсөөлөн зар сурталчилгаагаар зардалаа нөхдөг өдөр тутмын сонин гаргахаар хөөрцөглөдөг мэт бол яахав байдаг л зүйл. Гай балаг нь тэрүүхэн хавьдаа үлдээд, газрын хөрсөнд буугаагүй тэнгэрийн юм ярьдаг нөхөд өөрийгөө хэн бэ гэдгийг таниулаад л дуусч байгаа юм. Тэр дундаа одоо цагийн Их сургуулийн оюутнууд бол тааруухан багшийг хүлээж авахгүйгээр хөгжсөн. Тэгэхээр тэнгэрийн юм ярьсан багш аль эрт амиа хорлочихсон гэсэн үг.

Харин ийм тэнгэрийн мэт яриа УИХ-ын сонгуулийн уриа лоозон болон ард түмний чинхээ уянгалж, тэр зүг нь Монгол Улсын улстөрийн түүхэнд өнгө төрхөө олсон хоёр дахь нам гэж болохоор Ардчилсан намаас байгаа нь харамсалтай байна. Амны солио нь гараагүй Их сургуулийн идэр залуухан багшийнх шиг тиймэрхүү сэтгэл хөдлөлийн хөөрцөглөл улстөрийн нам тэр дундаа МАН-ын дараа орох хэмжээний АН-аас гарч ирнэ гэдэг бол маш том аюул шүү.

АН энэ сонгуулийн уриагаа “Хүн шиг амьдарч Улс шиг хөгжье” гэсэн юм. За яаяа гэхэв, монголчууд хүн биш юм байна. Дэлхийн дайдыг эзэлж явсан тэртээ XIII зууны түүхийнхээ агуу ихийн тухай өөртөө архивгүй, сан хөмрөггүй буюу гадаад улс орнуудын номын сангаас олдог ч Чингэс гэсэн нэрээр Монгол Улсын нэр бөөрөнхий бөмбөрцгийн хаана ч тамгалагдсан. Үүнийг ямартч л байсан хүлээн зөвшөөрсөн болохоороо АН “Чингэсийн одон” гэгчийг бүтээчихээд олон хүний энгэрийг мялаадаг байх. Эзэн Чингэсийнх нь нэрийг өмчилж, одон медаль болгочихоод ард түмнийг нь хүн шиг амьдраагүй, магадгүй хонь мал шиг байсан гээд байгааг ойлгохгүйд хүрээд, гашуудалтай байна. Үе үеийн баатарлаг эрсийн тусгаар тогтнолынхоо төлөө зүтгэсэн тэмцэл явсаар ардын хувьсгал ялсан.

Ядарч зүдэрч олсон тусгаар тогтнолоо МАН Нэгдсэн үндэсний байгууллагад бүртгүүлэн, дэлхий даяар хүлээн зөвшөөрүүлсэн юм. Монголыг Хятадад худалдчихъя гэж орос гүрэн жирийн нэг муу шатарчинаараа хэлүүлэн тохуурхаж байхад ч чин зоригт Монгол хөвгүүд ээлж дараалан амь насаараа төлөөс болон тусгаар тогтнолоо цээжээрээ халхлан зогссон үнэн нь хүн шиг амьдарсан монголчуудын түүх байлаа. Ингэж л дэлхийн бөөрний хаана нь ч байгаа хүн гэгч хоёр хөлтнүүд дотроос жинхэнэ хүн шиг амьдарсан болохоороо олон жилийн дарлал мөлжлөг дунд ч ойн хөвдөд цогшин нуугисан аюулт гал шиг тусгаар тогтнол, эрх чөлөөгөө гэсэн эрэмгий зүрхтэн тасраагүйн төлөөс нь өнөөдрийн тусгаар тогтнол байсан юм. Халтар хултар, ядарсан зүдэрсэн ч гэсэн хүн ухаантай, бат төртэй Монгол Улс байсаар ирсэн болохоор өнөөгийн АН-ынхны ардчилал гэгчийг ч хүлээн авч, хөгжүүлж дэвжүүлсэн юм.

Хүн шиг хүмүүс байж улсынхаа нэрийг өргөн сансарт нисч, олимпоос алтан медаль авчирч, өдгөө уул уурхайн ашиглалтын шийдвэрүүдээрээ дэлхийн олны нүд, чихийг сортолзуулж байна. Энэ түвшинд хүрнэ, хүргэнэ гэдэг нь удирдан жолоодсон нам, улстөрийн хүчний зүрх сэтгэлтэй, гандан бууршгүй эр зоригтой, бодлого чиглэлтэйн илрэл байлаа. Энэ бүх түүх өнөөгийн МАН-тай хамаатай, тэднийд хаяглагддаг л даа. Тэгэхээр одоо нэгэн зүйлийг асуух шаардлагатай болж байгаа юм.

АН-ын лидерүүд төрсөнөөсөө нь эхлээд 1990-ээд он хүртэл 20 гаруйхан настайдаа жагсч тэмцэж улстөрд орж ирэх хүртлээ энэ улсыг хөгжүүлэн, дэлгэрүүлэх бодлогод оролцох боломжгүй байсан нь тодорхой. Тэд наймдугаар ангид сурч байхдаа эсвэл нэгдүгээр дамжааны оюутан байхдаа тэмцэх шаардлагагүй байлаа. Хүн шиг хүмүүс улс шиг улс болгон удирдаж байсан болохоор өнөөдөр улсаа басамжилж, сонгуулийн уриа хийж яваа энэ хүмүүсийг гадаад дотоодын сургуулийн босго алхуулж, бодох оюун, тэмүүлэх зорилготой болгосон юм. Ардчиллынхан гэгдэгчид бүгд л гадаад, дотоодод сурч, галуу шувууны мах идсэн учраас хөгжил, соёлын тухай ярьсан. Үүний л тулд тэдэнд сурч боловсрох боломжыг тухайн үеийн төр засгийн бодлого барьсан өнөөгийн МАН-ын дээд үеийнхэн өгсөн. Харин ардчиллынхан гэгдэгчид дотор өдгөө АН-ын даргаар суугаа Н.Алтанхуяг нар л гадаадад сурч чадаагүй байна гэхээр үе тэнгийнхнийгээ лав үлгэрлэн оройлж чадаагүй учраас дотоодын бүтээгдэхүүн болжээ.

Тэгээд тэнгэрийн мэт газрын хөрсөнд буугаагүй юм ярьж оюутнууддаа, хамт олондоо хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй учраас “Арван жил МУИС-д багшаар ажиллаад залуу багш нэртэйгээрээ л байсан...” гэж Н.Алтанхуяг өөрөө гомдоллох вэ дээ. Монгол Улсын хөгжлийн гал бадардаг эрдмийн хэт цахим МУИС-ийн багш, хамт олон өдгөөгийн АН-ын дарга Н.Алтанхуяг гэдэг хүнийг хүлээн зөвшөөрөөгүй байна. Энэ Н.Алтанхуягаар толгойлуулсан АН-ынхан өдгөөгийн Ерөнхийлөгчөөр суугаа Ц.Элбэгдоржоор толгойлуулж явахдаа ч энэ эх орны хүн шиг хүн, улс шиг улсын төлөө юу хийсэн билээ. Энэ газар шороонд хүн шиг хүн, улс шиг улс байхгүй юм бол байлгаж болох, түүний төлөө хуруугаа ч болов хөдөлгөх 22 жил байсан шүү гэдгийг л АН-аас нэхэх хэрэгтэй байгаа юм.

Бидний аав ээж, өвөө эмээгийн 70 жилийн турш хурааж хуримтлуулж бүтээсэн эл баялгийг өмч хувьчлал нэрээр гарынхаа салаагаар урсгасан тухайн үеийн Ерөнхий сайд Ц.Элбэгдорж, Төрийн өмчийн хорооны дарга З.Энхболд түүний хамсаатнууд улс шиг улсын төлөө явсан бол Монгол Улс өнөөдөр гэнэт нойрноос сэрсэн юм шиг “Үйлдвэрүүдийн үдийг нээх...” тухай ярих шаардлагагүй байлаа. Үй олон залуус БНСУ-д хөл гараа тасдуулан, амь насаа ч золин байж боолын хөдөлмөр хийхгүй байлаа. Ард түмний амьдралын хэмжүүрийг дээд, доод цэгт нь тулгасан олигархуудын цэцэглэн хөгжихийн үндсийг мөн л өдгөөгийн АН-ын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж тухайн үед Намбарын Энхбаяр гэгчтэй хамсан бүтээн байгуулж, барьж босгосон юм.

Үүнрийг нь гэрчлэн түүхийн амьд архивууд улстөрд явж л байна. Энэ бол хүн шиг хүнтэй улс шиг улсын хөгжлийн түүхэнд гар бие оролцож чадаагүй АН-ын үнэн нүүр царайг илтгэх наад захын баримтууд. Нийгмийн ахуйн байдлаар ийм байлаа гэхэд соёл сэтгэлгээний хувьд ч АН аймшиггүй зэрлэг, хүйтэн сэтгэлээр хандсан юм. Ардчилал гэж хангалттай хашгирсан 22 жилдээ оюун санааны төлөө тэмцэл хийгээгүй, үүнийхээ улстөрийн зорилгыг ч нуун дарагдуулсан юм. Цаг мөнхөд гадны улс орнуудаас хуруу гаруу дүрж байсан түүхийн ээдрээг илчилсэн “Долоон бурхан од харвадаггүй” киногоор сая л нэг юм ардын хувьсгалын анхны долоогийн түүх үнэнээрээ ард түмний хүртээл боллоо.

Гэтэл алдарт түүхч, нийтлэлч гэдэг АН-ын Баабар нь ч тэрхүү түүхийн үнэнийг илчилж чадалгүй 22 жил болсонд Монголын ард түмэн гомдож байгаа. Ардчилал гэж хашгирсан тэдний үзэл онолыг МАН-ын өвөг дээдэс нь тэртээ 1921 онд ярьж хэлж, үйл хэрэг болгосон ч түүхийн цавчаанд орсныг үнэнээр нь илчлэхээр АН хоёрдугаар эсвэл бүр гуравдугаар байрт орчих гээд байсантай холбоотой л доо. Увайгүй улстөрийнхөө оргилд байж, ашиг хонжоо хайсан АН-ынхан тэгэхээр жинхэнэ хүн шиг хүнтэй, улс шиг улсын төлөө яваагүй л байгаа биз. Энэ алдаагаа хүлээн зөвшөөрөхгүй гэхдээ Баабар “Долоон бурхан од харвадаггүй” киног эвтэйхэн үзэн ядаж бичсэн байлаа. Гэсэн ч “Бүх урлагийн дотроос кино урлаг хамгийн агуу нь юм” хэмээн В.И.Ленин хэлсэн байдаг.

Баабар ч өөрөө үүнийг зөвшөөрч Монголын киночдын нийгэмлэг байгуулж, Ерөнхийлөгчөөр нь суусан хэрнээ “Долоон бурхан од харвадаггүй” киног улстөрийн үзэл суртал ханхлуулсан хэмээн бичсэн нь Ц.Элбэгдоржийг өмөөрөх гэж өөрийгөө багалзуурдсан, өөртэйгээ зөрчилдсөн өрөвдөлтэй үйлдэл байлаа. Элбэгдорж Ренчиногоор өнөөгийн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийг алуурчин болгож харагдуулахаар хичээсэн хэмээн улстөржүүлчихээд өөрөө “19” нэртэй кино хийж, долдугаар сарын 1-ний хэргийг МАН руу тохох жинхэнэ явуургүй улстөр хийхээсээ ичмээр байна. Гэхдээ АН-ын Баабарын кинонд дуртай байх, магадгүй “Долоон бурхан од харвадаггүй” киноны бүтээлчдэд атаархаар ямар нэг юм чалчих нь асуудал биш. Гол нь Ц.Элбэгдоржтой зүйрлээд байгаа ТЭР буриад нөхрийн нэр нь Доржийн Ренчино болохоос биш түүхэнд Элбэгдорж гэж хүн байгаагүй шүү гэж нийтлэлдээ бичсэн хэр нь “Нүүдэд суудал” романдаа тэгж тайлбарлаагүй л байдаг юм. Ийм хүн түүхч биш л дээ.

Өөртэйгээ зөрчилтэй хүнийг хүн гэх ч хэцүү. Улмаар Баабар Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчийн нэртэй ижил болчихоод байгаа түүхэн дүрийг өмөөрөх гэхдээ хувьчгалчдыг яллах тушаалд Д.Сүхбаатар гарын үсэг зурсан байдаг юм шүү... хэмээн заналтайгаар хэлсэн байгаа. Энэ нь Баабарыг архивт нэг ч удаа сууж үзэлгүй түүхчдийн бүтээлийг уран сайханжуулж, луйвардан эзэн суусныг баталдаг. Үнэндээ хувьчгалчдыг хэдийнэ Шар хаданд аваачиж буудсаны дараа, маргааш нь “Д.Сүхбаатараа энд чи л гарын үсэг зурах ёстой...” гэсэн “ялаар” түүх бүтсэн нь бас л архивт байдаг юм. Хувьсгалчдыг хөнөөсөн гадаад улсын бодлого хэнээс ч хамааралгүй явж, хэдийнэ амийг нь хороосон хүмүүсийн талаарх баримтыг дараа нь бүрдүүлэх хүрээнд Д.Сүхбаатарын гарын үсэг үлдсэн байдаг.

Энэ мэт түүхийн үнэнийг л Баабар өнөө хүртэл нуусан нь өчүүхэн алдар нэр горилогч бичээчийн дүрийг нь тодруулж байгаа юм. Энэ бүхнээр улсаа улс шиг, хүнээ хүн шиг байлгахын эсрэг тусгаар тогтнолгүй хонь мал шиг ард түмэн төрүүлэх хүсэлтэй ардчиллынхны үнэн нүүр царай илэрч байгаа юм. Тэгээд одоо гэнэт нойрноос сэрээд “Хүн шиг амьдаръя Улс шиг хөгжие” гэнэ ээ? Тийм болохоор л улс биш хэрнээ тусгаар тогтнолтой эх орондоо хүн биш амьдраагүй монголчуудын төлөө Ардчилсан нам өөрөөсөө хамааралтай 22 жилд юу хийсэн бэ гэдгийг асуух хэрэгтэй байна. Хэний ч урагш алхах замд итгэхийн тулд хойно гишгэсэн мөрийг харах хэрэгтэй. Гишгэсэндээ сайны үйлгүй АН-ын өнөөдөр улс түмэн, эх орноо доромжилсон уриа лоозон бариад хээв нэг алхаж яваад чин сэтгэлээсээ харамсч байна.

Ачаа даадаггүй Ардчилсан нам

Улстөрийн кареер нь дууссан хүнийг улстөрийн сонгуулийнхаа хамгийн их ач холбогдол өгч байгаа хэсэг рүүгээ буюу Улаанбаатар хотын парламентын сонгуулийн жагсаалтын нэгдүгээрт бичиж илгээдэг АН ачаа даадаггүй, амттанаас хувааж зооглочихоод зугтаж оддог зангаа улам бүр илтгэж байна. Үүнийг ард түмэн авах гээхийн ухаанаар ажиглаж, харж суугаа. Ардынхаа мэргэн ухааныг басамжилж, тэнгэрээс унасан мэт уриа лоозон хүртэл хашгирч яваад нь хэн хүнгүй дургүйлхэн эгдүүцэж байна.

Тэдний басамжлал хийрхэл өнөөх л Эрдэнийн Бат-Үүл баатарын хотын захиргааг гэр хороололд нүүлгээд ирвэл бүх асуудал шийдэгдэнэ гэхчилэн дэмий яриагаар үргэлжилж байна. Өчигдөрхөн социализмын үеийг хараан зүхэж байсан АН өнөөдөр тэр цагийн удирдагчдыг магтан биширдэг боллоо. Юмжаагийн Цэдэнбал 40 жил улс орныг удирдаж хөгжүүлсэн нь Монгол төрийн хамгийн сайхан цаг үе байсан л гэнэ. Жамбын Батмөнх өөрчлөлт шинэчлэлтийг Монголд авчирсан л гэнэ. Энэ бүхэн “Хүн шиг амьдаръя Улс шиг хөгжье” гэсэн логикгүй, ядмагхан уриатай нь тэс хөндөлсөх хийгээд сүүлийн хугацаанд АН бас яах аргагүй түүхийн үнэнд гүйцэгдэж, барьцаанд орсон өвөрдөлтэйг илтгэнэ. Монголын түүхийн үнэнийг гадаад гүрнүүдийн оролцоотойгоор гуйвуулж ирсэн байдлыг АН-ынхан засаагүй юм. Улс орны эрх ашиг гэж улстөр хийж яваа бол засагдах ёстой түүх байсан л даа.

Харин АН-ынханд улстөр хийсэн зорилго нь эхнээсээ улс орны эрх ашиг биш учраас салаа замын уулзвар бүрт явцуу эрх ашиг, хувийн хонжооны төлөө сонголт хийсэн юм. Түүнийг нь “Долоон бурхан од харвадаггүй” кино илчилсэн болохоор өнөөдөр Юмжаагийн Цэдэнбал, Жамбын Батмөнх нарын талаар үнэнийг ярихаас өөр замгүй болов. Бас тэдний АН-ынхны өөрсдийн нь хийсэн үйл гэж гарт баригдах, нүдэнд харагдах юмгүй болохоор өнөөгийн МАН-ын өвөг дээдсийг зээлдэн хэрэглэж, санал хураах санаа олсон хэрэг л дээ. Хамгийн гол нь МАН ард түмнийхээ төлөө хэрхэн юу хийсэн түүхэн үнэнийг үгүйсгэх гэж арга ядахдаа “Одоо бүгдээрээ хүн болъё Одоо улс оронтой болъё” гэсэн нь тэдний өөрсдийн нь хуруу хөдөлгөөгүй 22 жилийн шоудалдтыг илчлэв. МАН-ын өнгөрсөн түүхийг бултаар үзэн яддаг хүмүүс өдгөө огцом өөрчлөгдөн сэнсрэх нь өөрийн эрхгүй болгоомжлол төрүүлнэ. Учир нь тэд санал л авахын тулд юу ч хийж мэдэх юм байна. Эцэстээ худал ярьж хулгай хийгээд ч хамаагүй сонгуульд л ялах хүсэлтэй байна.

Харин МАН-ын сонгуульд оролцох зарчим нь шударга ёсыг дээдлэхэд оршиж байна. ”Шударга өрсөлдөөний төлөөх санаачлага”-ыг жил гаруйн өмнө улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй улс төрийн хүчнүүдэд хандан гаргасан МАН өдгөө 11 нам, 2 эвсэлд шударгынхаа тухай л уриалж байна. “Шударга сонгуулийн төлөөх санаачлага” нь улс орны тогтвортой байдал, монголчуудын эв нэгдлийг хангахын төлөөх түүчээ болох учиртай. Тиймээс ч Ардчилсан намынх шиг гэнэхэнээр өөрсдийн 22 жилийн улстөрийн түүхээ ч нулиман байж ард түмэн зон олноо гуйлгачин газар нутагт нохой шиг амьдарсан гэж зүхэж хараахгүй. Ямар ч сонгуулийн дараа хамтарсан Засгийн газарт МАН олонхи ч байсан цөөнх ч байсан хариуцлагаас зугтаж гүйхгүй. Хэрэлдсэн ч, хэлэлцсэн ч “Бид нэг л Монгол” гэдэг уриагаар эрүүл өрсөлдөөнийг л өрнүүлэх нь МАН-ын гол зорилго байна.

Хамгийн инээдэмтэй нь Н.Алтанхуяг төрийн толгойд гарах мөрөөдлийнхөө явган пиарыг Ю.Цэдэнбал, Ж.Батмөнхийг тухай яриагаар хэрэгжүүлж байгаад асуудал бий. Энэ хоёр хүний тухай түүхийн үнэн бол их сургуульд 10 жил залуу багшаараа дуудуулсан, улстөрийн нам толгойлон хамтарсан Засгийн газарт сууж байснаа Х.Баттулга гэдэг лидертээ дарамтлуулаад, “Одоо бид нар сонгуульдаа бэлдлээ...” хэмээн толгойгоо даран зугтдаг Н.Алтанхуяг мэтийн ядмаг хүмүүсийн улстөрийн зорилгыг ханган гуйвж дайвж байдаг зүйл биш л дээ. Увсаас Ю.Цэдэнбалын чинээний удирдагч төрнө гэж тэр нутгийнхныг мунхруулахын тулд, сүүлийн үед даравч далдайж булавч бултайгаад байгаа МАН-ын дээд, дунд үеийнхэн энэ улсын төлөө аргагүй халуун амь бүлээн цусаа зориулсан түүхий үнэнтэй дайруулан байж өөртөө пиар хийх санааг Н.Алтанхуяг олжээ. Тэгээд ганцхан Увсын Ю.Цэдэнбалыг яриад байвал далд санаа нь хэтэрхий тодорхой болох тул Ж.Батмөнхийн нэрийг сендвичний хавчуурга бяслаг болгон оруулж ирж байна. Үгүй мөн эх оронч, зоригтой, зорилготой устөрчөө. Хэрэгтэй нам аа?

Ю.Цэдэнбал, Ж.Батмөнх нарын орыг залгамжлах гурав дахь ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг хэмээн АН-ынхан баруун аймаг дахь сонгуулийн нээлтдээ Н.Алтанхуягт цаасан малгай өмсгөж байна. Ингэхээс өөр арга одоогийн Увс аймгийн удирдлагад байхгүй. Сонгуулийн өмнө Увс аймгийн Засаг даргыг иргэдийн хурлын даргатай нь Авилгатай тэмцэх газарт матаж, баривчлуулсан аймгийн АН-ын дарга Н.Цэндсүрэн одоо илүү оноо авч, Улаанбаатар руу өндөр суудалд ирэхийн тулд зөв л бялдуучлал сэдсэн байна. Дөрвөн жил шахам хөөгөөд байхад хамтарсан Засгийн газраас гарахгүй гэж дэлүү шиг МАН-ын бөөрөнд наалчихаад байснаа гэнэт л Гитлерийн германчууд орос ах нартай энхийн гэрээ хийчихээд 1941 оны зургадугаар сарын 22-нд гэнэт хулхидан дайрдаг шиг л АН Засгийн газраас гарахаар гүйхдээ олигтойхон гаргалгаа ч олоод хэлчихэж чадаагүй туулайн хоргол шиг оюуны багтаамжтай Н.Алтанхуяг гэдэг даргатай даа. Энэ хүнд ард түмэн илтэд итгэл үзүүлэхээргүй байхад Ерөнхий сайд болно гэж сэрүүн зүүдэлж яваа нь түүний эрх мэдлийн төлөө ичгүүргүй тэмцэгч болохын жишээ.

Залуустаа халтай намын задрал бие даан нэр дэвшигчдээр илэрч байна

Улстөрийн сонгуульд бие даан нэр дэвшигчдийн нэрс өнөөдөр тодорхой болох талаар Сонгуулийн ерөнхий хорооноос өгүүлсэн юм. Тиймээс яг хэдэн хүн хаана бие дааж байгаа нь харьцангуй тодорхой биш ч дам сургаар 30 гаруй хүний сураг гараад байгаа. Энэ тоо ганцхан Ардчилсан намд л хамаатай. Бие даагч ихтэй байна гэдэг тухайн нам дотроо задралтай, эвээ олохгүй, дарга удирдлагынхаа үгийг хүлээж авах тэнхэлгүй буйн илрэл. Тэгвэл тэр гэрээ засаагүй нам бодлого хэрэгжүүлж, улс орныг удирдан жолоодож чадна гэж үү.

Залуустаа халгаатай нам гэдгээ АН сонгуульд нэр дэвшигчдээ тодруулахдаа яруу тодоор баталлаа. Сонгуулийн 48 тойрогт нэр дэвшихээр эртнээс бэлтгэсэн залуусаа зүгээр л жийж орхисон нь намын задрал хагарал, улстөрийн үзэл санаа бодлогогүйг илтгэж байна. Тодруулбал, нэр дэвшихээр бэлтгэж байсан өнөөх залуусын бахимдал, тэмцэл, шийдэл нь бие даагч болж буй эмгэнэлтэй үйл явцаар илэрч байгаа юм. Намын анхан шатны байгууллага болон гишүүдийнхээ итгэлийг өвөртлөн ирсэн ч дарга нарын хайчинд орж хасагдсан залуус бие даан хүч үзэхээр шулуудаад байгаа нь олон. УИХ-ын гишүүн П.Алтангэрэлийг Дорнодын АН-хан хүлээж авахгүй С.Отгонбатыг нэр дэвшүүлсэн ч мөнгөнд нүдээ ухаж өгөхөөс буцахаа байсан АН-ын дарга нарын мунхаглал залуусынхаа итгэл, сэтгэл дээр өсгийтэй гуталтай танц гишгэв.

Хөвсгөлд Ч.Батцогтыг УИХ-ын гишүүн Л.Гүндалайгаар, Орхон-Уулд Ч.Сувдааг УИХ-ын гишүүн Г.Одхүүгээр, Дундговьд Г.Данзанноров, С.Мөнхболор нарыг “Мон-Уран”-ы Б.Наранхүүгээр наймаалцжээ. Энд П.Алтангэрэл нь мөнгөдөөд байдаггүй юм аа гэхэд Л.Гүндалай, Г.Одхүү, Б.Наранхүү нарын талд шийдвэр гарч байгаа нь АН цэвэр мөнгөний нөлөөнд орсон нам болохыг илтгэж байгаа юм. Тэрчлэн Сонгинохайрхан дүүрэгт бэлтгэж байсан А.Мөнхбатын оронд хотын орлогч дарга асан Да.Ганболдыг илгээжээ. А.Мөнхбат сонгуульд нэр дэвшихээр Залуучуудын холбооны даргын ажлаа аль эрт арванхоёрдугаар сард өгсөн юм. Хан-Уул дүүрэгт Засаг дарга Ц.Ганхуягийг “жийж” Ц.Оюунгэрэлийг оруулж ирэв. Олон удаа парламентад орж ирэх гээд бүдэрсэн Ц.Оюунгэрэл гэхэд үнэндээ Монголын нийгэмд моодноос гарсан эмэгтэй. Ерөнхийлөгчийн “хүүхэн” гэдгээрээ л түрээ барин нэр дэвших зурхайд хөндлөн гишгэж байгаа энэ эмэгтэйг дэмжсэнээрээ АН сөнөж мөхөж буйгаа илэрхийлнэ.

Намын санал авсан хувиар суудлын тоогоо тогтоох жагсаалтын 28-ын тухайд ч 40 насны босгоор хол талийсан ч өөрийгөө залуу улстөрч гэсэн имижээр гоёдог Х.Тэмүүжинг эс тооцвол залуучуудаа бас л жийж орхисон юм. Парламентад бараг орох боломжгүй дэс дугаар буюу 20-иос хойгуур жагсч байгаа ердөө хоёрхон залуу нь АН-ын гол санхүүжүүлэгч Батж.Батбаярын хүү Б.Батбилэг, С.Бадамдамдингийн хүү Б.Баттүвшин нар байв.

Тэднийг жагсаалтад оруулах гэж чамгүй мөнгө төлсөн аавуудын хүч сонгуулийн дараа сайд, даргын суудалд ч болов зүтгүүлнэ гэсэн далд хүсэл шуналтай нь холбоотой. Гэсэн ч улс төр гээчийг өв залгамжлуулах гэсэн мэт дүр зураг нь алдарт МАХН-ын авлигач Н.Энхбаярын Э.Батшугар, гэргий Цолмон нарын өнөө цагийн жүжиглэлтэй бараг ижил байгаа нь харамсалтай. Б.Батбилэг гэхэд л уг нь ИЗН-д бас хэдэн жил хүч үзсэн юм. Ер нь АН-ын 28-ын жагсаалтыг харахад намынхаа нэрээр тойрогт дэвшээд хошуу ч цухуйж үзээгүй сул доройчуудын цуглуулга болжээ.

Сонгогчдын итгэлийг хэзээ ч хүлээж байгаагүй хүмүүсийг жагсаалтад оруулж төрд шургалах боломж олгож буй дүр зураг харагдана. Ажиглагчдын дүгнэлтээр АН төрд илгээх хүмүүсийн талаар ямар ч бодлого, зарчимгүй зүгээр л фракцын хуваарилалт хийсэн байгаа. Нэгдүгээрт АН-даа хамгийн хүчтэй байгаа Н.Алтанхуягийн “Алтан гадас” фракц жагсч, З.Энхболдын “Шонхор” фракц аман хүзүүдэж, Х.Тэмүүжингийн “Нэг ардчилал” фракц шадарлаж, дахиад “Алтан гадас”-аас Ч.Сайханбилэг, тавдугаарт АН-ын генсек Д.Эрдэнэбат МҮДН фракциасаа суудал авсан байх жишээтэй. Жагсаалтын зургадугаараас дахиад л фракцийн хуваарилалт үргэлжлэн эргэнэ.

Ш.Түвдэндорж МоАХ-ны төлөөлөл болж байгаа бол бас тэдний Р.Бурмаа долдугаарт, араас нь Ц.Баярсайханыг “Шонхор” фракц зүтгүүлэн, есдүгээрт М.Батчимэг “Нэг ардчилал” фракциас, парламентад асуудалгүй орж ирэх магадлалыг дуусгаж аравдугаарт МҮДН-ын Б.Мэдрээ орж иржээ. Фракцийн наймаалцаанд эхний гурав ч юм уу тавдугаарт биш ч гэсэн зургаа, долдугаарт МоАХ-ныхоо хүнийг оруулж ирж байгаа Х.Баттулга хүчтэй л байна. Долдугаар сарын 1-ний асуудлаар утсан хүүхэлдэйгээ болгосон болохоор Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ч, Н.Алтанхуяг ч Х.Тэмүүжинг сайн шагнаж байна.

Х.Тэмүүжин өөрийгөө өндөр үнээр зарж, сайн наймаа хийж сурсан байна. Ерөнхийлөгчийн “Өөрөө хүн буудаад халаасалчихсан хонгиог хүртэл дамжуулан халаасалсан” учраас Х.Тэмүүжин төвийн хэвлэлээр “Х.Тэмүүжин л хайран байна...” гэж хүртэл захиалан бичүүлж, өрөө нэхэн барьцаалж байж жагсаалтын гуравдугаарт хошуу хавчуулав. Дараа жилийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэрээ дэвшүүлэхийн төлөө АН-д ямар ч хамаагүй үнээр төлөөс хийхэд бэлэн байгаа Ц.Элбэгдорж Хан-Уулд Ц.Оюунгэрэлийгээ чихэж, жагсаалтад М.Батчимэгийгээ зууруулж амжжээ. МАХН-МҮАН-ын “Шударга ёс эвсэл”-ийн жаг­саал­тын нэгдүгээрт байсан Н.Энхбаярыг ЦЕГ, АТГ, ШШГЕГ-аас холбогдох лавлагаагаар нэр дэвшигчээр бүртгэхээс татгалзуулах шаардлагатай гэсэн шийдвэр гаргуулав. Үндсээр нь Н.Энхбаярыг унагахын тулд хүү Э.Батшугарт нь ч “салаавч үзүүллээ”.

Үүгээрээ Н.Энхбаярыг улстөрийн тавцангаас арчин хаях цаашлаад түүнийг баривчилсан үйл явдлаас эхлээд МАН-ын нэр хүндийг унагаж, улмаар сонгуулийн саналыг нь МАХН руу хуваах далд зорилгоо Ц.Элбэгдорж хангалттай сайн гүйцэтгэсэн. Шагналд нь нэр дэвшиж, жагсаалтад орж ирж байгаа түүний талынхан хүүхнүүд л хэдий ч дараа жилийн сонгуулийн өмнө Ц.Элбэгдоржийн аливаа асуудлыг нам дээр нь барьж, базах өр ширийн шинжтэй үүргээ гүйцэтгэнэ л дээ. Ингээд л АН 28-ын жагсаалтаа худалдаа наймааны зах болгожээ.

Энэ хуваарилалтын золиос хамгийн түрүүнд Р.Гончигдоржоор илэрч байгаа. Улсын бага хурлын анхны дарга, тойрогтоо ногоон гэрлээр ялж, УИХ-д хэдэнтээ суусан Р.Гончигдоржийг унагасан шалтгаанаа “Залуусаа дэмжих бодлого барьж байна аа бид...” гэж АН ичихгүй хэлж байна. Тэгсэн хэрнээ өчнөөн удаа сонгуульд нэр дэвшээд, Ерөнхийлөгч болсон Ц.Элбэгдорж нь хүртэл намын дарга байхдаа чирээд тусыг эс олсон Р.Бурмаа хүртэл хээв нэг 28 нэрсийн долдугаарт жагсч яваа нь АН-ын ашиг хонжоо хайсан олигархуудын наймаалцааны талбар болсныг илтгэж байна. Үнэхээр АН ард түмний төлөө үзэл сурталтай, институцийн нам болохгүй юм байна.