Гэр хорооллын иргэдийн усны үйлчилгээний төлбөрийг хөнгөлөх тухай Засгийн газрын тогтоол өнөөдөр батлагдлаа. Энэхүү

тогтоолын төслийг дараах үндэслэлээр Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэх шаардлагатай байгаа юм.

* 1. Гэр хорооллын дэд бүтцийн хангамж муугаас усны үйлчилгээний үнэ илүү төлж байгаа нь иргэдийн хувьд унд ахуйн хэрэглээнийхээ усыг хүртэх тэгш эрхийг хангахгүй байна. Учир нь иргэдийн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах нөхцлийг бүрдүүлж, цэвэр бохир усны дэд бүтцийн хангамжийг бий болгоход төрөөс дэмжлэг / улс, орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлэх/ үзүүлэх бодлогыг төрөөс баримталж байгаа юм.

* 2. Гэр хорооллын иргэдийн одоо төлж байгаа үнийн зөрүүнээс ус ханган нийлүүлэгч байгууллагад үүсэх алдагдлыг орон нутгийн төсвөөс олгох асуудлыг аймаг нийслэлийн Засаг дарга шийдвэрлэх боломжтой гэж үзэж байна. Учир нь Дэд бүтцийн сайдын 2003 оны 17 дугаар тушаалын нэгдүгээр хавсралтаар батлагдсан “Цэвэр усны үнэ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах үйлчилгээний төлбөрийг тооцох аргачлал” –ын дагуу цэвэр усны үнэ, бохир ус татан зайлуулах үйлчилгээний төлбөрийг тогтоон холбогдох аймаг, нийслэл, сумын Засаг даргатай зөвшилцсөний үндсэн дээр батлан мөрдүүлэхийг ханган нийлүүлэгч байгууллага, аж ахуйн нэгжийн удирдлагад даалгасан байна.

* 3. Одоо мөрдөж байгаа усны үйлчилгээний төлбөрийг бууруулснаар алдагдалтай ажиллаж байгаа ус ханган нийлүүлэгч байгууллагад үүсэх алдагдлын энэ оны зөрүүг улсын төсвөөс олгохыг Сангийн сайдад зөвшөөрөн даалгах асуудлыг Засгийн газрын хуралдаанаар шийдвэрлэх нь зүйтэй гэж үзсэн болно.

ГЭР ХОРООЛЛЫН УСНЫ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ТӨЛБӨРИЙГ БУУРУУЛАХ ТУХАЙ ТАНИЛЦУУЛГА

Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтыг батлах тухай УИХ-ын 2005 оны 04 сарын 21-ний өдрийн 25 дугаар тогтоолд Байгаль орчны тогтвортой байдлыг хангах зорилгын хүрээнд “2015 он гэхэд баталгаат ундны усны хангамжгүй, сайжруулсан ариун цэврийн байгууламжид хамрагдаагүй хүн амын эзлэх хувийг бууруулах” зорилтыг дэвшүүлсэн билээ.

Усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн төслийн судалгаагаар, 2010 оны байдлаар Улаанбаатар хотын гэр хороолол болон аймгийн төвүүдэд 940.0 гаруй мянган иргэд (эдгээрийн 500 гаруй мянга нь Улаанбаатар хотын Ус сувгийн удирдах газар /УСУГ/ аар үйлчлүүлдэг) төвлөрсөн шугамд холбогдсон болон зөөврийн ус түгээх байр (УТБ), гүний худгаас ус хэрэглэж байна. Тухайлбал, жилд дунджаар 3.43 сая шоометр ус хэрэглэж байна. Түүнчлэн хувийн худаг болон бусад эх үүсвэрээс гэр хорооллын 200.0 гаруй мянган хүн хэрэглэж байна.

Гэр хорооллын хүн ам болон хөдөөгийн нэг хүн хоногт 10 литр хүрэхгүй ус хэрэглэж байгаа нь (тухайлбал, Улаанбаатар хотод 7.92 л/хүн.хоног) ДЭМБ-аас тогтоосон (20-25л) хүний наад захын хэрэглээгээ хангахад шаардагдах хэмжээнээс бага байна. Гэтэл гэр хорооллын болоод орон сууцанд амьдарч байгаа иргэд нь дэд бүтцийн үйлчилгээгээр хангагдах эсэхээрээ ялгагдаж зөрүүтэй төлбөр төлж байна.

Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай хуулийн 9.1, 9.2 –ыг үндэслэн Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээг зохицуулах зөвлөл нь тухайн нутаг дэвсгэрт усны үйлчилгээний төлбөр, ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээний тарифыг тогтоох, хуулийн этгээдэд тусгай зөвшөөрөл олгох, мэргэжлийн дүгнэлт, шийдвэр гаргах чиг үүрэгтэй ажиллахаар заасан билээ. Зохицуулах зөвлөлийн үйл ажиллагаанд гэр хорооллын иргэдийн эрүүл ахуйн шаардлага хангасан усаар хангах үйлчилгээний төлбөрийг орон сууцны хэрэглэгчийн төлөх төлбөрийн хэмжээнд хүртэл бууруулах, гэр хороололд дэд бүтцийг бий болгоход улс орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлэх зарчим баримталж, өнөөгийн төлж байгаа төлбөрийн хэмжээг бууруулахад үүсэх алдагдлыг ус ашигласны төлбөрийн орлогоос орон нутгийн төсөвт орох хэсгээр нөхөн зохицуулах арга хэмжээ авахыг энэхүү тогтоолд тусгасан болно.

Ус, рашааны нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулийг Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай хуулиар нэгтгэн ус ашигласны төлбөрийн хэмжээг усны экологи эдийн засгийн үнэлгээний зохих хувиар ус ашиглалтын төрөл бүрээр ялгавартай тогтоохоор шинэчлэн УИХ-аар хэлэлцүүлж байгаа юм. Энэ хууль батлагдснаар ус ашигласны төлбөрийн орлого нэмэгдэх, орон нутагт орох төлбөрийн орлогын хэмжээ нэмэгдэж хамгийн багаар тооцоолж бүрэн авахад 107 тэрбум төгрөг байхаар байна. Энэ төлбөрийн орлогын ихэнх хэсгийг буюу 40 гаруй тэрбум төгрөг Туул голын сав газар, 20 орчим тэрбум төгрөг нийслэлд төвлөрөхөөр байна. Гэвч ус хэрэглээг бүрэн тоолууржуулах, хянах асуудлыг цогц шийдвэрлэхээс ус ашигласны төлбөрийн орлогын бүрдэлт хамаарна. Харин хүн амын унд ахуй болон эрчим хүч, хүнсний үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашигласан усны төлбөрийг хэдий хэмжээгээр хөнгөлөх асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэх болно. Иймд аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн төсвөөс тухайн нутаг дэвсгэртээ амьдарч байгаа гэр хорооллын иргэдийн ариун цэврийн нөхцлийг сайжруулах зорилгоор усны үйлчилгээний үнийг хөнгөлж үнийн зөрүүг энэ жил Сангийн яам зохицуулалтыг хийх, цаашид орон нутгийнхаа төсвөөс гаргах саналыг танилцуулж байна. Ингэснээр гэр хорооллын усны үнийг бууруулах нь, гэр хорооллын ариун цэврийн нөхцлийг сайжруулах, гэр хорооллын хүн амыг усны найдвартай эх үүсвэрээр хангах боломжийг олгох болно.

Орон сууцны хэрэглэгчид хоногт 200 хүртэл л ус хэрэглэж байхад гэр хорооллын иргэд 10 хүрэхгүй л усыг хэрэглэж байна. Энэ нь гэр хорооллын иргэдийн эрүүл ахуйн наад захын шаардлага хангахгүй, түүнчлэн усны найдвартай эх үүсвэр хангалтгүй байгаатай холбоотой.

Зураг 1. Нэг хүний цэвэр усны хэрэглээ, Улаанбаатар хот, л/хоног, (ГХБГЗЗГ, УСУГ)

Гэр хорооллын инженерийн дэд бүтцийг бүрдүүлэх, гэр хорооллын ус хангамжийг сайжруулах арга хэмжээг орон нутгаас хэрэгжүүлэхэд ихээхэн анхаарал тавих шаардлагатай байна. Орон сууц нийтийн аж ахуйн газрын даргын 2010 оны 55 дугаар тушаалаар батлагдсан цэвэр усны үйлчилгээний үнэ орон сууцны тоолууртай хэрэглэгчид шоометр тутамд 319,78 төг байна. УТБ-аас түгээж буй усны үнэ НӨАТ-тэйгээр 1 төг/л, зөөврөөр түгээж байгаа үед 1.0-2 төг/л байна. Үүнд тулгуурлан гэр хорооллын усны үнийг орон сууцны тоолууртай хэрэглэгчийн түвшинд хүртэл бууруулбал (одоо 1төг/л байгааг 0.34 төг/л) гэр хорооллын нэг хүний хоногийн ус хэрэглээ наад зах нь 2 л –ээр, цаашилбал түүнээс ч илүү нэмэгдэх боломжтой.

Ус сувгийн удирдах газрын тооцоогоор нэг шоометр усны өртгийг өөрийн үйл ажиллагааны гарсан зардал /цалин, шатахуун, техник, төхөөрөмж гэх мэт/-ыг борлуулсан усны хэмжээнд харьцуулан гэр хорооллын шугамын ус түгээхэд литр нь 5,29 төгрөг, зөөврийн ус 6,2 төгрөг байна гэж тооцоолжээ. Харин одоогийн байдлаар гэр хорооллын шугамын уснаас нийт 681,8 мян.шоометр усыг хүн амд нэг литр ус 1 төгрөгөөр, албан байгууллагад 18,7 мян. шоометр усыг нэг литрийг 1,6 төгрөгөөр борлуулдаг байна. Гэр хорооллын зөөврийн усны хувьд хүн амд ус түгээх байгууламжаас нийт 566,3 мян. шоометр усыг нэг литрт 1 төгрөгөөр, хүн амд тээврээр 11,2 мян. шоометр усыг 2 төгрөгөөр, албангазарт 11,7 мян.шоометр усыг 4,5 төгрөгөөр борлуулсан байна. Ингээд нийт гэр хорооллын хүн амд ус түгээсний алдагдал жилд гэр хорооллын шугмаар хүн амд түгээсэн усны борлуулалтаас 2,9 тэрбум, зөөврийн ус түгээх байгууламжаас 2,9 тэрбум төгрөгний алдагдалтай ажилласан байна. Нийт албан байгууллагыг оролцуулан 6,1 тэрбум төгрөгийн алдагдал гарсан тооцоо байна.

Одоогийн УСУГ-ын алдагдал 6,1 тэрбум төгрөг байгууллагын алдагдал болдог байна. Орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ус сувгийн үйлчилгээний байгууллагын үйл ажиллагааны зардал харилцан адилгүй учир энэ үнийн зөрүүг тухай бүрт нь тооцож гэр хороололд усны үйлчилгээний үнийн зөрүүг нарийвчлан тооцох шаардлагатай юм.

Харин одоогийн үнийг дахин бууруулахад үүсэх одоогийн үнэ болон бууруулсан үнийн зөрүүгээр тооцоход нийт 729,7 сая төгрөг Улаанбаатарын гэр хороололд гарч байна. Хэрвээ усны үйлчилгээний үнэ бууруулвал усны хэрэглээ нэмэгдэх бөгөөд энэ хэмжээ дахин нэмэгдэж болох юм. Цаашид гэр хороололд цэвэр бохир усны хэсэгчилсэн сүлжээг бүрдүүлэх замаар ариун цэврийн нөхцлийг сайжруулахад гэр хорооллын усны үнийн хөнгөлөлт нь тухайн орон нутгаас гэр хорооллын дэд бүтцийг өргөжүүлэх хөрөнгө оруулалтыг шийдвэрлэх хөшүүрэг болох болно.

Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуулийн 12.1.4-т заасны дагуу Төсвийн Ерөнхийлөн захирагч нь “дэвшүүлсэн хэтийн зорилтоо хэрэгжүүлэхэд төрийн зохицуулалт шаардлагатай бол холбогдох эрх бүхий байгууллагад санал оруулах” бүрэн эрхийн дагуу гэр хорооллын дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг улс орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлэх, дэд бүтцийн хангамж муугаас болж иргэдэд унд ахуйн хэрэгцээний усны үнэ төлбөрийг ялгавартай тогтоохгүй байх гэсэн байгаль орчин, нийгэм, эдийн засгийн асуудлыг тэгш хангах тогтвортой хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Энэ бодлогын шийдвэрийг Засгийн газар гаргаж нэгдсэн бодлогын удирдамж өгч ажиллах үүднээс Хот суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, үйлчилгээг зохицуулах зөвлөлд энэ асуудлыг шийдвэрлүүлэхээр Засгийн газрын тогтоолын төсөлд заалт оруулсан. Одоо дагаж мөрдөж байгаа усны үйлчилгээний төлбөрийг бууруулснаар ус ханган нийлүүлэгч байгууллагад үүсэх алдагдлыг тухайн орон нутаг хариуцах болно. Дэд бүтцийн сайдын 2003 оны 17 дугаар тушаалын нэгдүгээр хавсралтаар батлагдсан “Цэвэр усны үнэ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах үйлчилгээний төлбөрийг тооцох аргачлал” –ын дагуу цэвэр усны үнэ, бохир ус татан зайлуулах үйлчилгээний төлбөрийг тогтоон холбогдох аймаг, нийслэл, сумын Засаг даргатай зөвшилцсөний үндсэн дээр батлан мөрдүүлэхийг ханган нийлүүлэгч байгууллага, аж ахуйн нэгжийн удирдлагад даалгасан байна.

Ус ханган нийлүүлэгч байгууллагад үүсэх алдагдлыг холбогдох аймаг, нийслэл, сумын Засаг дарга үнэ тогтоохдоо зөвшилцдгийн хувьд нарийвчлан тогтоож орон нутгийн төсвөөс гаргах, эсхүл гэр хороололд дэд бүтцийг байгуулах төсвийг төлөвлөх зарчмын шийдвэр гаргах бүрэн эрхтэй гэж үзэж байна.

БАЙГАЛЬ ОРЧИН, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН ЯАМ