Ардчилсан нам сонгууль бүрийн өмнө “Энэ удаа яг ялах ёстой. Ерөөсөө ардчилал ялах цаг ирсэн.

Өөр арга байхгүй” гэж ирээд баахан хашгирдаг. Үнэхээр ч улс төрийн том намын нэг юм чинь уг нь ялахад ч болохгүй гэх газаргүй. Гэвч ард түмэн л эцсийн шийдийг гаргаж дүнгээ тавьдаг. Ард түмэн ялалтыг Ардчилсан намд өгдөггүй. Харин сөрөг хүчин болгодог. Ерөөсөө монголчууд эртнээс аливаа бүхний тунг тааруулахдаа гаргуун ард түмэн. Тиймээс ч Ардчилсан намыг сөрөг хүчнээр байнга сонгоод байгаа юм болов уу. Ардчилсан намынхан маань ч сөрөг хүчний үүргээ гаргуун сайн гүйцэтгэдэг. Аливаа төрд хяналт, гүйцэтгэл байж л тогтвортой, голыг олсон бодлого хэрэгжиж ард түмэн биднийхээ амьдралыг тэнцвэртэй авч явах учиртай. 1992 онд оноос хойш өнөөг хүртэл явж байгаа сонгуулиудад Ардчилсан нам нэг л удаа ялалт байгуулж байв.

Гэхдээ тэр ялалт байгуулсан жилдээ Засгийн газраа байгуулж чадахгүй Ерөнхий сайдаа байнга унаган нэг ёсондоо фракц хоорондын дайндаа идэгдэн түмэн олныг бужигнуулсан түүхтэй. Засгийн газар нь тогтворгүй байхаар зүй ёсны явах ёстой ажлууд зогсож, наад зах нь л гэхэд цалин тэтгэвэр тэтгэмжийн асуудал хүндэрч байсан. Үүнийг ард түмэн мартаагүй, алган дээрээ тавьчихаад харж байгаа мэт санаж байгаа. Ний нуугүй хэлэхэд ганц ялсан үедээ ардчилагчид төр засгаа эмхэтгэн ажлаа явуулж чадалгүй ард түмний нурууг авчихсан хэрэг л дээ. Тайз гэдэг хатуу, нэг л хазайвал эргэж босч чаддаггүй гэж урлагынхан ярьдаг шиг Ардчилсан намынханд яг л ийм бодол төрүүлчихсэн байх.Улс төрийн тайз ч бас л шаггүй даваа гэдэг. Гэхдээ Ардчилсан нам шаггүй сөрөг хүчний үүргээ гүйцэтгэдгээрээ гавьяатай. Тэд санал нийлээгүй хурлаа бойкотлож, ярьдаг, шүүмжилдэг, эрх баригчаа айлгадаг.

Энэ нь ч төрийн үйл хэрэг голтой явахад тодорхой хэмжээгээр үүрэг гүйцэтгэдэг. Хамгийн ойрын жишээ л гэхэд 2004-2008 оны парламентад Эх орон-Ардчилал эвсэл задран төрд ойлгомжгүй байдал үүсгэсэн. Бүр Засгийн газарт хамтарна, хамтрахгүй гэх шалтгаанаар Ардчилсан намаас дарга нь явсан М.Энхсайхан өөрийнхөө хүмүүсийг аван гарч хөгийн байдалд оруулж байв. Ингэснээр ардчилагчдын үл ойлгогдох, хоорондоо учраа ололгүй нааш цааш гүйсэн байдлаас болоод парламент, Засгийн газрын үйл ажиллагаа саатаж л байв. Энэ бол саяхны бодит байдал. Бусад жижиг намуудтай эвсэж ороод ч нэг замаар явж чадалгүй сонгогчдын сонголтыг утга учиргүй болгож байсан. Ийнхүү баахан самарч гүйсний эцэст эвссэн нийлсэн бүхэн нь тарж бутран Ардчилсан нам гэсэн малгай дор үлдсэн хэдэн гишүүн нь “зөвлөл” байгуулж байв.

Зөвлөл ч Л.Гансүх даргаараа дамжуулан төрөөс гарах бүхий л шийдвэр, хууль тогтоомжуудад бойкот үүсгэн цаас барьж гүйсэн. Ерөөсөө сөрөг хүчин гэдэг нь бүхнийг сөрөх тухай ойлголт гээд Ардчилсан намын тухайн үеийн гишүүд ойлгочихсон мэт аягладаг байв. Сая 2008 оны сонгуулийн дараа ч гэсэн Ардчилсан намын сонгогдсон гишүүд сонгогчдын саналыг юман чинээ тоолгүй эрх баригчтай хамтраад авсан. Ерөөсөө л зургаахан сайдын суудлын төлөө хэдэн зуун мянган сонгогчынхоо саналыг хөсөр хаясан. Үүнийгээ “Бид ажил хийх гэж байна. Энэ улс орон болохоо байлаа. Ерөөсөө бие биенийхээ хийх гэсэн ажлыг сөрж гүйснээс хамтраад стратегийн ач холбогдолтой томоохон асуудлуудыг явуулах нь хамгаас зөв зүйтэй асуудал юм байна.

Бид ухаарлаа. Тавантолгой, Оюутолгой, төмөр зам гээд том асуудлууд хамтрахгүй л бол гацаанаас гарахгүй” гэж ирээд тайлбарласан. Ард түмэн ч “Овоо доо, эд маань томоожиж. Ажил хийх гэж байна” гээд чимээгүй харсан. Гэвч ажлыг дуусгадаггүй зангаараа Н.Алтанхуяг дарга нэг өглөө л хэвлэлийнхнийг дуудаж байгаад “Сонгууль боллоо. Одоо бид хамтарч чадахгүй. Ирэх сонгуулиар хэдэн суудал авахаа бодох минь” гэсэн мэдэгдэл хйигээд дундаа орж байсан ажлаа дуусгалгүй орхисон. Бүр намынх нь гишүүд битгий хэл парламент дахь бүлэг нь ч даргынхаа эл шийдвэрийг сонгоогүй, хэлэлцээгүй байв. Генсек нь сонсоогүй эл шийдвэрийг Ардчилсан намын дарга толгой мэдэн гарсан тул Үндэсний зөвлөлдөх хорооны гишүүд нь дургүйцэн хэлэлцэх ажлын хэсэг ч гаргасан. С.Эрдэнэ, З.Энхболдоос эхлээд “Бид ажил хийнэ, эцсийн харна гэж эсэргүүцээд баөйхад хүчээр хамтарчихаад ингэж нэг л өглөө хаяж болохгүй. Ард түмэн харж байгаа.

Ядаж Засгийн газарт хамтарснаар хийсэн ажлынхаа тайланг ард түмэнд танилцуулах ёстой. Иймээс дүгнэлт гаргах нь зүйтэй” гэцгээн намынхаа зургаан сайдын ажлыг дүгнэх ажлын хэсэг байгуулсан. Гэвч өнөөдөр тэр ажлын хэсэг ямар дүн шинжилгээ хийгээд ямар дүн тавьсан нь бас л бүрхэг үлдэв. Иймэрхүү л байдлаар Монгол төрийн үйл хэрэгт оролцож ирсэн Ардчилсан нам энэ удаад ялагдах эрхгүй гэж маш хүчтэй хэлж байна. Үнэхээр Ардчилсан намд ялагдах эрх байхгүй. Монгол төрд хүчтэй сөрөг хүчин юу юунаас илүү хэрэгтэй байна шүү дээ. МАН ялах үүрэгтэй Монгол Улсын тусгаар тогтнолын баталгаа гэж өөрсдийгөө зарлан тунхагласан МАН 91 жилийн настай. Үнэхээр ч 91 жил энэ улс орныг харийн дарангуйлалд оруулчихалгүй, хамаг дэлхийгээр тараачихалгүй улсын дайтай өнөөдрийг хүргэсэн. Энэ бол бодит үнэн. Муу л бол зүүн хойд талын хар овоохой гэгчээр ардчилал ялснаас хойш гарч ирсэн бүхий л намууд, улстөрчид нэг л сэдвээр олонд танигддаг. Тэр нь Ардын намыг муулах. Ерөөсөө улстөрч болох гэж байгаа бүхэн энэ намыг, энэ намын лидерүүд, гишүүдийг муучлан олны танил болж улс төрийн карьераа эхлүүлдэг гэвэл хилсдэхгүй байх. Сонгууль бүрийн өмнө МАН-аас л салах цаг ирлээ гэж том жижиг гэлтгүй бүх намууд, улс төрчид дуу нэгтэй орилолддог.

Гэхдээ сонгуулийн дүн гарахаар өнөөх МАН нь олонх болчихдог. Сонгууль гэдэг бол ард түмний сэтгэлийн итгэл хурууны үзүүрээр нь гарч байгаа хэрэг. Ард түмэн тэгэхээр өнөөх “Хүний хуучин дээлний шинэ” гэх үзлээсээ, итгэл үнэмшлээсээ салахгүй байна гэсэн үг болж таарав. Эртнээс төр түших түшмэдээ сонгохдоо гоё ярьсныг, царайлгыг нь бус хийдэг, хэрэгжүүлдгийг нь харж сонгодог жишигтэй. Сонгогчид яг л энэ жишгээ алдахгүй яваад байна. Энэ бол мөнөөх монгол ухаан байх л даа. МАН Ардчилсан намдаа шүүмжлүүлдэг, бойкотлуулдаг, шантажлуулдаг. Гэсэн ч шаварт унасан шарын эзэн хүчтэйн үлгэрээр олонхийн нуруугаа алдахгүйн тулд мөрлөн зүтгэдэг. Өөр ч гарц байхгүй. Ард түмэн олонх бол гээд саналаа өгчихсөн байхад тэд зүтгэхээс өөр аргагүй.

Ёстой л хий нь гарсан гэдэг шиг хэн ч юу ч хэлж байсан ажлаа урагш явуулахаар мөрлөн зүтгэдэг. Аймаар олон жилийн настай, ерөөсөө төрийг бүхэлд нь авчихсан энэ нам шиг муу муухай юм алга гэж мянга яриад яг сонголтын дүн гарахад яах аргагүй л ачааны хүндийг, амь амьдралаа энэ намд даатгачихдаг жамтай. 2004-2008 оны парламентад л гэхэд Ардчилсан намынхан хэд хуваагдахад хүлээж байгаад ирсэн хэсэгтэй нь нийлэн ажлаа явуулсан. Ерөөсөө энэ Ардын нам яах гэж хамтраад байдаг юм гэж бодогддог. Ийм асуулт олон гардаг. Энэ бүхэнд үе үеийн удирдлагууд нь “Энэ улс орноо улам өөд нь татахын тулд нэгдээд ажиллая, нийлээд хийе гэсэн бүхнийг цааш түлхэх эрхгүй. Хамтраад хийе гэж байхад хамтрах нь юу нь буруу байна” гэсэн хариулт өгдөг. Харин тэдний хамтарсан болгон үнэхээр эхэлсэн ажлаа дуусгаж байсан түүх байхгүй ээ. 2008 оны дараа ч гэсэн хамтарсан Засгийн газар байгуулахад нь “сонгогчид олонх бол гэж байхад” хэмээн дургүйцэх хүмүүс олон байсан. Гэвч МАН Ардчилсан намынхны “Яг одоо л нийлээд улс орноо мандуулаад өгье” гэсэн үгэнд хууртагдсан. Ямар сайндаа л С.Батболд хамтарсан засгаас гарах шийдвэрээ Н.Алтанхуяг хэвлэлийнхэнд зарлаж байхад “Арай ч үгүй байлгүй дээ. Гэрээн дээрээ хугацаа дуустал хамтарна гээд гарын үсэг зурчихсан даа.

Ажлын биелэлтээ хамтраад гаргах байлгүй дээ” гэж суухав. Ингээд хаяад явсных нь дараа “Шаварт унасан шарын эзэн хүчтэй” гэж үг байна. Одоо эхэлснээ дуусгах л ёстой гээд орон гарсан сайд нараа нөхөж томилоод зүтгэсэн. Ардчилсан намынхан ч хамтарч байгаагүй юм шиг өнгөрсөн хэдэн сар шүүмжиллээ. МАН ч шүүмжлүүлээд л цалин тэтгэвэр, тэтгэмжээ нэмсээр, ажлын байр бий болгосоор, ахмад, хүүхдийн эрүүл ахуйд анхаарсаар. Бүр зарим лидерүүд нь “За яах вэ, ажил хийж байгаа хүн шүүмжлүүлдэг нь жам шахуу болчихсон юм даа” гэх ухааны юм хэлээд сууж байх. Ингэхээр энэ нам шүүмжлүүлсээр байгаад цочироо нь гарчихсан болж таарав.

Харин аймаар олон жил төрийн эрх барьсан гээд чичлүүлээд байгаагийн цаад талд ард түмэн л саналаа өгөөд гаргаад байгааг санах хэрэгтэй шүү. Сонголт гэдэг ачаан.ыхаа хүндийг үүр гэсэн даалгавар. Ардчилсан хувьсгалыг хийсэн гэгдээд байгаа Ардчилсан нам анхны лидерүүдээрээ багаа бүрдүүлэн сонгуульд орж байхад Ардын нам үеийн шинэчлэл хийжээ. Нэр дэвшиж байгаа хүмүүсийг нь харахад танилцах залуус олон байна. 91 жилийн настай намд нэр дэвших хувийн амбицтай ахмадууд чихцэлдээд л байсан байж таараа. Тэгэхэд үеийн шинэчлэл хийн залуучуудаа нэр дэвшүүлнэ гэдэг өнөөх залгамж халаагаа гараараа бэлддэг олүон жилийнх нь туршлагатай холбоотой биз. МАН-ын дарга С.Батболд “Ардчилал ялснаас хойш тав дахь дарга нь би.

Бид өнгөрсөн бүх хугацаанд төрийн эрх барьж ард түмнийхээ амьдралыг чирч чиглүүлж ирлээ. Ядуурал, ажилгүйдэл буурсан. Шүүмжилж байгаа хүмүүс үүнийг бага багаар ч гэсэн ахиулахын төлөө ажиллаагүй учраас шүүмжлэхэд амар байгаа байх л даа. Харин мөрлөн зүтгэж, хийж байгаа хүн ямар хүндхэн даваа байдгийг мэдэрдэг юм байна. Гэхдээ хүмүүс юу гэх нь сонин биш. Хий гэсэн даалгавар өгсөн ард түмнийхээ даалгаварыг биелүүлэх нь хамгийн чухал байна” гэж учирлаж байгааг сонсов. Ажил хийж, үгэн бөмбөгөн дундуур урагшилж байгаа хүн өөр юу ч гэх вэ дээ. Хамгийн сонин нь сонгууль бүрийн дүн Ардын намыг ачаа үүр гэсэн даалгавартайгаар гардаг шүү дээ.