Ийм машиныг АНУ-аас оруулж ирэх гэнээ гэсэн яриа Тэргүүн шадар сайд асан Н.Алтанхуягийн хавиас дуулдсаар эцэст нь эрхэм гишүүн З.Энхболдын 24 тэрбумын бизнес болж хувирсан билээ. Тэр ES&S компанийг шууд доош нь хийсээр байгаад Douminion voting компанийн 2500 ширхэг машиныг цагийг нь тулгаж байгаад СЕХ-нд шахжээ. Энэ машин нь харин нэгэнт л хүн биш юм болохоор луйвардахаараа тулбал луйвардсан шиг луйвардчихдаг гэнэ. Ямар махны машин биш учраас тэр битүү хайрцган дотор юу болж байгааг хэн мэдэх билээ.

Douminion voting-ийн машинууд АНУ-д сонгуулийн хэд хэдэн залилан хийгээд амжжээ. 2008 оны ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр Жон Маккейнд өгсөн санал Барак Обамад, эсвэл өгсөн саналын эсрэгээр бүртгэгдээд байна гэсэн гомдол сонгогчдоос гарсны улмаас 11 мянган саналыг хүчингүй болгож байжээ. Декатурын тойргийн сонгуулийн комиссын гишүүн Графтон Додд уг машины Votronic систем болон мэдэрдэг дэлгэц доголдолтой байж болох талтайг сануулж байв. Volers Unite байгууллагын судалгаагаар хэдийгээр технологийн дэвшлийг ашиглаж байгаа ч 1998 оноос хойш 41 мужийн 161 тойрогт санал тоолох машинтай холбоотой 180 зөрчил илэрсний дотор ихэнх нь программд өөрчлөлт оруулсан байж.

Англи, Герман, Франц, Австрали, Энэтхэг, Голланд зэрэг орон цахим машин ашиглаж сонгууль явуулдаг ч сүүлийн үед шинжээчид найдваргүйд тооцон боловсронгуй болгохыг шаардаж байна. Ирланд улс эргэж гараар тоолох аргадаа шилжиж, Францад энэ талаар эргэж харахаар болжээ. 2008 онд Өмнөд Дакота мужийн сонгуульд нэг санал хураах цэгт 10488 санал тоологдсон нь хэтэрхий олон байсан тул гараар тоолоход ердөө 5613 хүн санал өгсөн байсан нь давхар санал өгч болдгийг харуулж байна.

Санал тоологч автоматуудыг авахдаа Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийг улаан цайм уландаа гишгэжээ. Тендер зарлаж, ил тод, тэгш боломжтой өрсөлдөх, ашигтай, хэмнэлттэй, хариуцлагатай хандах боломжийг олгосонгүй. Тэгэхээр наанадаж ноён З.Энхболдод, цаанадаж АН-д ашигтай болж таарах нь.

Гэрлийн мэдрэмжээр санал тоолох (ES&S, EMS,IVotronic, DRE болон M100 M650) систем нь сонгуулийн дүнг үнэн зөв баталгаажуулах шаардлагатай техникийн суурь хяналт байхгүй болохыг судлаачид тогтоосон байна. Уг тоног төхөөрөмжийн ажиллагаа нь санал тооллогод нөлөөлөх, сонгуулийн удирдлагын төвийн системд вирус суулган тараах эрсдэл өндөртэй ажээ. Энэ нь төхөөрөмжийн программ хангамж, өгөгдөхүүнийг гадны нөлөөгөөр ямар нэгэн нууц код ашиглахгүйгээр өөрчлөх боломжтойд оршино. Өөрөөр хэлбэл, өөрт ашигтай хувилбараар намдаа илүү санал хураах үүднээс удирдлагын болон сонгогчдын үйлдлийг хамгаалах нууцлалын хангалтгүй механизмыг далимдуулан программыг төөрөлдүүлнэ гэсэн үг.

Орчин үед цахим сүлжээгээр торлогдсон хавтгай дэлхийд хакеруудын довтолгоон ширүүсч байна. Тэд хамгийн сайн нууцлалтай батлан хамгаалах, банк санхүүгийн байгууллагын сүлжээнд ч нэвтэрдэг. Card SustemsInc компанийн системд вирус оруулснаар 40 сая гаруй карт эзэмшигчийн нэр хаяг, банк, дансны дугаарыг олж мэджээ. Энэхүү фишинг довтолгооны хүчээр 1,8 тэрбум фунт стерлингийг хулгайлж чадсан нь системийн хамгаалалтыг эвдэж, хувийн мэдээллийг хулгайлсан хамгийн ланжгар хэрэгт тооцогдож байна. Бразилийн хакер Валдир Пауло де Алмейда 18 гишүүнтэй бүлэглэлийг удирдаж, банкны данснаас 37 сая ам.доллар завшсан жишээ нь ч бий. Ингэхээр хурдан шуурхай, найдвартай гэх цахим төхөөрөмжид итгэх бүрэн дүүрэн баталгаа алга. Хакерууд мөнгөний хойноос ямар ч системийг солиоруулж чадах нь лавтай. Аливаа сонгуулийн луйврын эхэнд, эцэст нь их хэмжээний мөнгө дагалддаг нь нууц биш.

З.Энхболд гишүүн УИХ-ын байнгын хорооны хуралдаан дээр Автомат системээр сонгууль явуулах тухай хуульд гараар тоолох заалтыг оруулаагүй. Филиппиний сонгууль будлиантсан гол шалтгаан нь автомат машинаасаа биш, хуулиасаа болсон. Яагаад гэхээр хуульдаа маргаан гарсан тохиолдолд гараар тоолж баталгаажуулна гээд оруулчихсан чинь зориуд машинаа эвдээд гараар тоолсон байхгүй юу хэмээн өгүүлж байсан.

Нөгөө нэг асуудал бол сонгуулийн хэсэгт ирж чадахгүй хэвтрийн өвчтөн, өндөр настай сонгогчдоос санал авах тухайд нөгөө автомат хайрцгаа чирээд явахгүй. Битүүмжилсэн хайрцгаар авахын тулд эрүүл мэндийн байгууллагын бүртгэлийг үндэслэн жагсаалтыг гаргана. АН-ынхан МАН-ыг зөөврийн хайрцгаар санал зувчуулдаг хэмээн хардсаар ирсэн ч санал тоологч автомат машинаар луйврын санал өгүүлэх санаархал нь гэрэл цохиулжээ. Ингэхээр автомат санал тоологч машин, зөөврийн хайрцагны аль алинд нь 100 хувь итгэх итгэл алга.

Энэ сонгуулийн санал хураалтад Францын “Жемальто” компанийн бэлдцээр хийсэн цахим үнэмлэх ашиглахаар тооцсон ч түүнийг таних учиртай машин нь уншиж чадаагүй. Иймээс үнэмлэхний чип, уншигч машины программ хоёрыг уялдуулах үүднээс АНУ-ын “Датакарт” компанийн машинаар хийж байгаа цахим үнэмлэхний ажил зогссон. Одоо иргэний хуучин үнэмлэх, эзнээсээ илүү ухаантай цахим үнэмлэх хоёрын аль алинаар нь санал авахаар болоод байгаа. Уг нь АН-ын дарга Н.Алтанхуяг, УИХ-дахь АН-ын бүлгийн дарга Ч.Сайханбилэг, эрхэм гишүүн З.Энхболд нарын тооцоогоор нэгэнт үйлдвэрлээд тарааж амжаагүй цахим үнэмлэхээр эзнийг нь үгүйд санал өгүүлж, сонгуульд намаа баараггүй ялуулахаар төлөвлөж байсан ч АН хамтарсан засгаас гарснаар “Б” хувилбарт шилжжээ.

IT мэргэжилтний яриагаар бол, компьютерийн программ ойлгомжтой байх ёстой. Ямар технологиор ямар программ хийгээд байгаа нь мэргэжлийн хүнд мэдэгдэхгүй байна. Программ гарт баригдаж, нүдэнд үзэгдэж барин тавим мэдэгдэхгүй учраас хөндлөнгийн шинжээчид шалгаж үзэх хэрэгтэй. Манай Монголын программистууд мундаг ш дээ. Мэргэжилтэй боловсон хүчний нөөц байна, улстөржүүлэх шаардлагагүй. Иймээс Ерөнхийлөгч, эсвэл Иргэний зөвлөлөөс ч юм уу санаачлаад хөндлөнгийн шинжээчдийн баг байгуулъя. Хоёрхон зарчим байдаг. Багт ашиг сонирхлын огт зөрчилгүй, эсвэл бүр их зөрчилтэй талуудыг оролцуулах. Бүх улс төрийн намаас төлөөлөгч томилоод автомат машин, техник хэрэгслийг үзэж шалгахад ойлгомжтой болно биз дээ. Тэгж байж гэмээ мэдэхгүй юм бол эцэст нь программ зохиосон Энэтхэгийн нэг нөхрөөс Монгол Улсын сонгуулийн дүнг будлиантуулсан ял асуух аргагүй биз дээ. Бурууг нь хэн хариуцах вэ???

З.Энхболдын 24 тэрбум ба сонгуулийн автомат машин
Tweet
Bolod.mn

Сэтгэгдэл (4)

Уншигчдын оруулсан сэтгэгдлийн талаар манай сайт хариуцлага хvлээхгvй болохыг анхаарна уу.
Үгийн санд шүүлтүүр хийсэн болно

Зочин
гадний том орнууд сонгуулиа тэр машинаар л явүүлаад бн ш дэ манайд л болхоо байчив гэж АН-г дэмжиж бн

2012-06-22 | 14:44:39 | 76.73.108.109 |

Зочин
хичнээн жил хуужмлаа одоо болоош дээ АН гарах цаг нь болсоон

2012-06-22 | 14:35:29 | 124.158.124.156 |

Зочин
энэ яацан улс вэ хөгжилийг юу гэж боддын бэ тгээл одо хуучинийх шигээ л байгаад байх байсын байналдааа тэээ өнгөрсөн баларснаасаа салаачээ наад тархи чинь бүүр мулгуу болж гүйцлээ АН-г дэмжиж байна бид олуулаа шүү гэдгийг санаарай

2012-06-22 | 14:31:46 | 124.158.124.156 |