-Экспортлох нүүрснийхээ 94 хувийг Хятад руу гаргадаг-

Евро бүсийн өрийн хямрал даамжирч, тэр дундаа Хятад улсын эдийн засгийн өсөлт саарч 7.6 хувьд хүрлээ.

Олон улсын валютын сангийн Хятадын эдийн засгийн өнөөгийн байдалд хийсэн шинжилгээнээс харахад тус улсын эдийн засгийн өсөлт энэ жил найман хувьтай байх гэнэ. Энэ нь Хятадын Засгийн газраас дэвшүүлсэн зорилтод нийцэж байгаа гэдгийг онцолжээ. Өөрөөр хэлбэл, ОУВС-ийн захирлуудын зөвлөл Хятад улсын эдийн засгийг эерэгээр үнэлсэн байгаа юм.

Гэвч зарим шинжээчид дээрх эдийн засгийн бууралт нь эрсдэл өсөх магадлалыг хадгалсаар байгааг анхааруулсаар. Яагаад гэвэл БНХАУ-ын үйлдвэрлэлийн индекс анх удаа гурван сар дараалан 50 хувиас доош уналаа. Үүнээс хятадын үйлдвэрлэл буурч, зарим бүтээн байгуулалтууд нь танагдаж байгааг харж болно.

Энэ байдал Монголын эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөх, манай эдийн засгийн өнөөгийн байдлын талаар зарим мэргэжилтнүүдээс тодрууллаа.

Төрөөс баримтлах бодлогоо тодорхойлох ёстой (Монголын Уул уурхайн үндэсний ассоциацийн Ерөнхийлөгч Д.Дамба)

Засгийн газар нэн тэргүүнд уул уурхайн салбарт төрөөс баримтлах бодлогоо тодорхойлох ёстой. Монголын уул уурхайн салбарт тулгамдаж буй асуудлын нэгдүгээрт төрийн бодлогын асуудал орж байна. Энэ салбарын хууль эрхзүйн орчны тогтвортой байдлын эх үүсвэр нь эрдэс баялгийн талаар төрөөс баримтлах бодлого юм. Гэтэл бодлогын баримт бичиг хоёр УИХ-ын хугацааг даван туулаад өнөөдрийг хүртэл батлагдсангүй.


Шинэ Засгийн газар хямралын эсрэг үйлдэл хийгээд байна (Эдийн засагч, нийтлэлч Д.Жаргалсайхан)

Нүүрсний экспорт үндсэндээ зогсч, уул уурхайн эдийн засгийн “голланд” өвчин сэдрэх цагаар төсвийн орлого 1.2 их наяд төгрөгөөр (бараг 1.0 тэрбум ам.доллар) тасраад байна. УИХ 2012 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан нь айсуй хямралд бэлдсэн гэхээсээ илүү Засгийн газрын шинэ бүтцийн нэрээр салгаж, нийлүүлсэн яамдын сайдуудын захиран зарцуулах эрхийг дахин хуваарилах л зорилготой байсан юм уу гэлтэй. Угаасаа ДНБ-ий 40 хувийг эзэлсэн зарлагатай, гурван хувьтай нь тэнцэх алдагдалтай, өмнөх засгаас өвлөж авсан улсын төсөв энэхүү тодотголоор орлого нь 694.4 тэрбум төгрөгөөр буурч, 5.631.7 тэрбум төгрөг, зарлага нь 155.5 тэрбум төгрөгөөр буурч 6.312.2 тэрбум төгрөг болсон. Энэ нь төсвийн алдагдлыг 317.8 тэрбум төгрөгөөр нэмж, 781.9 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 4.8 хувьтай тэнцэхээр болгов. Гадаад, дотоодод хямрал нүүрлэн, төсвийн алдагдал ихэсч байхад төсвийн зарлагаа ядаж орлогоо багассан хэмжээгээр танаж, алдагдлаа өсгөхгүй байх, аль болохоор валютын нөөцөө нэмэх талаар арга хэмжээ авахыг цаг үе шаардаж байна. Гэтэл шинэ Засгийн газар яг эсрэг үйлдэл хийж байгаа юм. Хэн хэдийг хуваан авч, хэрхэн захиран зарцуулахаа л өөрчилснөөс хаанаас, яаж энэ хөрөнгийг олох, ямар аргаар хэмнэх, хямралтай яажшуу тэмцэх, хэдийг нөөцлөх тухай огт ярьсангүй. Төсвийн алдагдлаа гадаадын зах зээлд бонд гарган зээлэх, албан татваруудаа нэмэгдүүлэх замаар нөхөхөөр шинэ Засгийн газар шийджээ. Өөрөөр хэлбэл, Эдийн засгийг чирч яваа гадаадын компаниудын үйл ажиллагааг зогсоох бодлого баримталж байна.

Төсөвт бүрдэх татварын орлого саарч эхэллээ (МУИС-ийн Эдийн засгийн сургуулийн багш, доктор, судлаач Б.Эрдэнэбат)

Өнгөрсөн жил нийт татварын орлогын 56 хувийг уул уурхайн салбар дангаар нийлүүлсэн. Энэ жил 60 хүртэлх хувийн орлогыг тус салбараас бүрдүүлэхээр төлөвлөсөн боловч хангаж чадахгүй нь бололтой. Дэлхийн зах зээл дээр уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ ханш байнга хэлбэлзэж байна. Манай эдийн засаг улам бүр уул уурхайгаас хамааралтай болохын хэрээр ханшийн уналт, өсөлтийг цаашид хүчтэй мэдэрнэ.

Түүнчлэн эдийн засгийн тулгуур салбараа дагаад бүх салбар хямрах, хөгжих гинжин холбоо бий болчихлоо. Эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ хурдацтай өөрчлөгдөж байгаа нь бидний ханшийн мөчлөгт өртөх эрсдэл улам гүнзгийрэхийг харуулна. Гэтэл эдийн засгаа тогтворжуулах арга хэрэгсэл манайд алга. Хэдий Тогтворжуулалтын санг байгуулсан ч чухал цагт хэрэглэх нөөцийг хангалттай бүрдүүлж чадсангүй. Монгол улсын эдийн засгийн боломж сайн. Урт хугацаандаа бид Азийн “бар” болох итгэл найдвар дүүрэн байна. Харин зам зуурт саад бэрхшээл олон. Тэр саад нь бид өөрсдөө болж байна. Олон улсын санхүүгийн зах зээлийн нөхцөл байдал, Хятадын эдийн засгийн удаашралыг харахад цаг үе ээдрээтэй. Тиймээс урьдчилаад хямралд бэлтгэж байх хэрэгтэй.

Манайд долларжилт явагдаад эхэллээ (СЭЗДС-ийн Эдийн засгийн тэнхмийн эрхлэгч, доктор, профессор Ц.Батсүх)

Эдийн засгийн мөчлөг сул байгаа үедээ долларжилт ихэсдэг. Мөн эдийн засгийн хямралын өмнөх үед ч долларжилт өндөр болдог гэх таамаг байдаг. Ам.долларын ханшийн чангарал үндсэн хоёр шалтгаантай гэж бодож байна.

Нэгдүгээрт, манай улсын гадаад худалдааны тэнцэл ихээхэн алдагдалтай гарлаа. Үүнийг өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 40 орчим хувийн алдагдалтай гэсэн тоон мэдээ бий. Гадаад худалдааны тэнцэл алдагдалтай байна гэдэг нь дотоодын зах зээлд нэвтэрч буй валютын хэмжээ буурч, эсрэгээрээ гадагшаа их хэмжээгээр валют алдсан гэсэн үг. Товчхондоо, манай зах зээл валютын нөөцийн хомсдолд ороод байна. Хомсдолоор дамжин валютын ханш чангарах боллоо. Үүнтэй зэрэгцэн дотоодын зах зээлд тодорхой хэмжээний валютын эрэлт үүссэн. Өөрөөр хэлбэл, манайд долларжилт явагдаад эхэллээ. Хоёрдугаарт, манай эдийн засгийн бүх үзүүлэлт улирлын нөлөөлөлтэй байдаг. Үүнтэй шууд холбоотой. Улирлын давтамжтайгаар ханш хэлбэлзэж байдаг. Гадаад валютын ханш зуны саруудад харьцангуй буурдаг. Үүнд хавар экспорт, аялал жуулчлалын бизнес нөлөө үзүүлдэг. Харин намраас валютын ханш чангардаг. Манайх ийм зүй тогтолтой болчихлоо.

Хятадын эдийн засгийн удаашрал манайд хоёр сувгаар нөлөөлж байна (Монголбанкны Валют, эдийн засгийн газрын Төлбөрийн тэнцлийн статистик, судалгааны хэлтсийн захирал С.Болд)

Төлбөрийн тэнцлийн хандлагаар авч үзэхэд дэлхий, тэр дундаа Хятадын эдийн засаг болон аж үйлдвэрлэлийн өсөлтийн удаашрал нь манай улсын эдийн засагт үндсэн хоёр сувгаар нөлөөлж байна. Нэгд, экспортын зэс, нүүрс, төмрийн хүдэр, цайр зэрэг түүхий эдийн үнийн бууралт нь нийт экспортын бүтээгдэхүүний үнийн индексийг энэ оны долдугаар сарын эцсийн байдлаар оны эхнээс 4.7, жилийн 5.6 хувиар буурахад хүргэсэн. Гэтэл энэ хугацаанд импортын бүтээгдэхүүний үнийн индекс буурсан уу гэвэл үгүй. Импортын үнийн индекс оны эхнээс 6.4, жилийн 0.8 хувийн өсөлттэй байна. Энгийнээр хэлэхэд бидний гадаадаас худалдан авдаг бүтээгдэхүүний үнэ буураагүй, харин ч өсөлттэй байхад гадаадад гаргаж валютын орлого олдог бүтээгдэхүүний үнэ буурсаар байгаа юм. Үр дүнд нь Монгол Улсын гадаад худалдааны нөхцөл оны эхнээс 10.5, жилийн 6.3 хувиар муудсан. Хэдийгээр экспортын голлох бүтээгдэхүүний үнэ огцом уначихаагүй боловч 2011 оны есдүгээр сарын оргил түвшнээсээ даруй 12 хувиар буурсан байгааг бодууштай. Хоёрдугаарт, валютын орох урсгалд голлох хувийг эзэлдэг гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ энэ онд татарсан.

Статистик мэдээллээс харахад 2011 онд 4.6 тэрбум ам.долларт хүрч байсан гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ энэ оны эхний хагас жилд цэвэр дүнгээр 1.9 тэрбум ам.доллар болжээ. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үеэс 517 сая ам.доллар буюу 22 хувиар буурчихаад байна. Монголд орж ирэх гадаадын хөрөнгө оруулалт ийнхүү буурахад гадаад эдийн засгийн орчин тодорхойгүй, гаднаас хөрөнгө татах, мөнгө босгох боломж хумигдмал буюу эх үүсвэр хомсдмол, гадаад зах зээлийн нөхцөл байдал эрсдэлтэй, тааламжгүй хэвээр байгаа нь шууд нөлөөлсөн.

Монголын эдийн засаг угаасаа асуудалтай байсан (Гавьяат эдийн засагч Н.Дашзэвэг)

Хүн болгон л сүүлийн үед эдийн засгийн хямрал гэж ярих болсон байна лээ. Би үүнийг бол аль эртнээс сануулсан. Монголын эдийн засаг гаднаас хэтэрхий хараат, байгалийн баялгийн хараалд нэрвэгдээд байна. Хятад болохгүй болчихоод Монголын эдийн засаг хэцүүдэх гээд байгаа юм биш. Угаасаа л Монголын эдийн засаг асуудалтай байсан шүү дээ. Сүүлийн жилүүдэд бүх юмны үнэ өссөн, инфляци бүр 15 хувьд хүрчихлээ. Оны эцэс гэхэд 20 хувьтай гарахгүй гэх баталгаа алга.

Үнийн өсөлт энэ янзаараа хурдтай байвал Монголын эдийн засаг хэцүүднэ. Дээрээс нь Монгол Улс гадны хамааралтай болоод удаж байгаа. Хятад манайхаас нүүрс, зэс худалдан авахаа багасгах юм бол хямрал нүүрлэх нь тодорхой. Монголыг тэжээж байгаа ганц зах зээл нь ерөнхийдөө Хятад болчихсон.

Манай улс баялгын ханиад хэдийнэ тусчихсан (Санхүү эдийн засгийн дээд сургуулийн захирал Д.Батжаргал)

Монголын эдийн засаг гадаадаас хамааралтай болчихсон гэдэг нь илэрхий байна шүү дээ. Ноднин өдийд л яаж бялхаж, цалгиж байлаа даа. Гэтэл өнөөдөр ямархуу байдалд эдийн засаг маань орчихоод байна.

Хятадын эдийн засгийн өсөлт саармагжихад л энэ нь Монголд яаж нөлөөлж байгааг бид бүгд харж байна. Ярьж байна. Нүүрсээ хүрзээд цагаан хэрэм давуулж шидэх нь эдийн засгийн өсөлт биш ээ. Монголын ирээдүй биш гэдгийг өчнөөн л хэлсэн. Харамсалтай нь өмнөх эрх баригчид үүнийг авч хэлэлцээгүй л дээ. Хятадын эдийн засгийн хямрал зүүн Азийн орнуудын эдийн засгийн хямралыг давтаж байна.

Тайланд, Тайвань, Сингапур, Вьетнам гээд Азийн бар, луунууд чинь 1990-ээд оны үед өнөөгийн Хятад шиг эдийн засгийн өсөлтөөрөө гайхуулж байсан юм. Харамсалтай нь 1997 онд Азийн эдийн засгийн хямрал болж, бар, луунуудын эдийн засаг хэцүүдсэн. Эндээс бар, луу байлаа ч асар өндөр хурдацтайгаар өсч буй эдийн засгийн өсөлт урт удаан хугацааг хамарч чаддаггүй юм байна гэсэн ойлголтод хүрсэн. Хятад маш том зах зээлтэй. Хэрвээ энэ улсын эдийн засаг хямарсан тохиолдолд том зах зээлээ дагаад том уналтад орох нь гарцаагүй. Том зах зээл өөрөө том эрсдэл дагуулдаг, эргэж сэхээ автлаа урт удаан хугацаа шаарддаг юм.

Өөрөөр хэлбэл, Хятадын эдийн засгийн асуудал гинжин урвалд орох аюултай байдалд орчихоод байгаа. Европ тив тэр чигээрээ донсолж байна. Европын донсолгоо Хятадыг доргиож, Хятадыг дагаад Ази тив уналтад орох хэцүүхэн үе ирчихлээ. Монголын эдийн засаг тэр чигтээ Хятадын хамааралд орсон. Монголын эдийн засгийн гол хөшүүрэг бол уул уурхай. Уул уурхай нь Хятадаас бараг 100 хувь шахуу хамааралтай болчихоод байна шүү дээ. Монголын өмнөх Засгийн газар уул уурхайгаас орж ирсэн баялгаа зүгээр л цацсан. Иргэн бүрт сар болгон 21 мянган төгрөг өгөөд, оюутнуудыг цалинжуулаад л. Болохгүй гэдгийг анхааруулсаар байхад тоогоогүй.

Эцэс сүүлдээ Монголын хэтэвч хоосорсон. Хавтгайруулсан халамж өгөхийн оронд эрчим хүч, дэд бүтцээ сайжруулахад хөрөнгө оруулсан бол өдийд мөнгөгүйн зовлонг эдлэхгүй л байсан даа. Монгол баялгийн ханиад хэдийнэ тусчихсан. Одоо бүр ханиад нь улам лавшрах биз.

 Э.Энхцолмон