МАХН-ын нарийн бичгийн дарга асан Ю.Атартай ярилцлаа.

-Ярилцлагаа цаг үеийн асуудлаас эхэлье. Өнөөдөр МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг шүүх хурал болно. Та нэгэн үе энэ хүнтэй ойр ажиллаж байсан хүний хувьд уг асуудалд ямар байр сууринаас хандаж байгаа вэ?

-Анх Н.Энхбаяр дарга дуудаж, уулзаад илтгэл тавьж өгөхийг хүссэн. Гол зорилго нь улс төрийн нам нэрээ сольсон нь ямар нөхцөл байдал үүсч болох вэ гэдгийг онолын хувьд гарган, илтгэл тавьж, гарцыг нь хэлэх байсан. Үүнээс хойш намын дараагийн шатны үйл ажиллагаанд татагдан орж, хоёр ч удаа илтгэл тавьж, гурав дахь нь хөдөлгөөн болж өрнөсөн. Улс төрийн энэ үйл явц маань нам байгуулагдах хэмжээнд хүрч онц их хурлаа хийж байлаа. Тухайн үед Н.Энхбаяр даргын хүсэл зорилго нь ард түмэн эв нэгдэлтэй байгаасай, ядарсан ард түмнийхээ төлөө жаахан ч гэсэн хувь нэмрээ оруулах байсан тул үүний төлөө бид нэгдсэн, намаа байгуулсан. Өнөөдрийн байдлаас харахад Н.Энхбаяр даргын сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд хийсэн ажлын үр дүн нь хэний төлөө, юуны тулд, яах гэж хөлс хүч, цаг заваа зарцуулсан бэ гэдэгт дүгнэлтхийхээс өөр аргагүй болж байна. Тиймээс би өнөөдөр хувь хүнийхээ хувьд Н.Энхбаяр даргыг өмөөрч дуугарах нь зүй ёсны асуудал гэж бодож байна.

-МАХН-ын гишүүд, дэмжигчид Н.Энхбаярыг улс төрийн хилс хэрэгтэн гэж байгаа. Та бас тэгж боддог уу?

-Н.Энхбаяр даргын баривчлагдах процессыг орон даяар үзсэн. Тухайн үед дарга өөрөө “Энэ бол хүний эрх зөрчсөн үйлдэл” гэдгийг биеэрээ харуулсан. Гэтэл МАХН-ын одоогийн удирдлагууд хүний эрхийг зөрчиж байгаа үйлдэл гэж харахаасаа өмнө албан тушаал авах эсэхээ л бодож байна. Магадгүй тухайн үеийн Н.Энхбаяр даргын гаргаж өгсөн гаргалгаагаар хүний эрх талаас нь сайн тактик боловсруулж ажилласан бол өнөөдөр МАХН гарцаагүй олонхи болох байсан. Сонгуулийн дараа Н.Энхбаяр даргыг шүүх хурал орон даяар нээлттэй болсон. Энэ хурал дээр Н.Энхбаяр дарга “Би улс төрийн золиос болж байна. Гүтгэлгээр хэлмэгдэж байна" гэдгийг хоёр өдрийн турш ярьсан. Үүнийг нь улс төрийн хэлмэгдэл болчихлоо, Н.Энхбаяр гэдэг хүнийг нотлох баримт хангалттай биш байхад шүүлээ гэдэг асуудлыг өмгөөлөгч, академич С.Нарангэрэл хэвлэлийн хурал зарлаж хэлж байсан. Миний бодож байгаагаар өнөөдөр үнэхээр Н.Энхбаяр даргын шүүх хуралд хэлсэн зүйл худлаа болж хувираад байна.

-Яагаад?

-Хэрэв Н.Энхбаяр дарга улс төрийн хилс хэрэгт өртсөн байсаи бол өнөөдер намын нөхдүүд нь яагаад даргынхаа төлөө нэг ч үг дуугарахгүй байгаа юм. Ингэж дэмжиж гаргаж ирсэн нөхдүүд нь даргынхаа хэлж буй үг, үйлдлийг няцаагчид болж хувирснаар Н.Энхбаярын хэлмэгдэж байна гэсэн үг нийгэмд худал болж харагдаж байна. Гэтэл тухайн үед МАХН-ын удирдлагууд Засгийн газарт оръё, хэн хэн нь сайд болох уу гэж ярьж байсан болохоос бус манай дарга улс төрийн золиос боллоо гэдгийг Н.Удвал, З.Баянсэлэнгэ, Ч.Улааны хэн ч хэлэхгүй байгаа нь гайхшрал төрүүлж байна.

-Тэгвэл таныхаар бол намын удирдлагууд нь улс төрийн ямар нэг үйлдэл хийсэн бол Н.Энхбаяр өнөөдөр ийм байдалд хүрэхгүй байсан байх нь тийм үү?

-Тийм. Н.Энхбаяр даргад өнөөдөр хууль хүчний хамгааллаас илүүтэйгээр намын журмын нөхдийн өмгөөлөл нь хэрэгтэй. Энэ хүнд өмгөөлөл байвал намайг хамгаалж байгаа нам, ард түмэн байна гэж огших ёстой. Ингэсэн тохиолдолд энэ хүн ингэж танигдахгүй болтлоо өөрчлөгдөнө гэж байхгүй.

-Танай намын гишүүд дэмжигчид зул өргөөд, лам нараар
ном уншуулж байна. Үүнийг сэтгэлийн дэм гэж ойлгоно биз дээ?

-Би үүнийг урвуугаар ойлгож байна. Хүн нас барсан тохиолдолд л замыг нь гэрэлтүүлж 108 зул өргөдөг шүү дээ. Бурхны төрөлдөө саадгүй оч гэсэн зан үйл. Гэтэл ийм үйлдэл хийж байгаа нь шүүхээр шийдэгдээд, наад газраа бай гэсэн үг болж таарах нь. Тэгээд ч зогсохгүй араас нь ном уншуулаад байх юм. Энэ бол энэ хүнийг хамгаалж байгаа улс төрийн илэрхийлэл биш.

-Та даргынхаа талаар ийм эерэг бодолтой байсан юм бол яагаад тухайн үед нарийн бичгийн албан тушаалаас татгалзаж, зайгаа барьсан юм бэ?

-Энэ бол тодорхой цаг хугацааны дараа хэн нь хэн бэ гэдгийг мэдэж гарч ирж байгаа асуудал. Би Төрийн албан хаагч байсан учир мэргэжлийнхээ дагуу намд ажиллаж байсан. Ингэхэд манайхан дотроос буруу зөрүү ойлголт их гарч ирсэн. Энэ үед төрийн албан хаагч гэдэг утгаараа би маш их эрсдэл үүрсэн. Үүн дээр тухайн үед намаас тусламж хүссэн ч гэсэн надад туслахыг бодоогүй. Тухайн үед миний зорилго ямар нэг апбан тушаал авах байгаагүй эөвхөн мэргэжлийнхээ хувьд ажлаа хийсэн учир төрдөө байх нь илүү юм байна гэж үзэн албан тушаалаасаа татгалзсан.

-Таныг МАН-ын тагнуул байсан гэх юм билээ...

-Тухайн үед хэн нь мэдэгдэхгүй хүн нь ийм яриа гаргасан. Одоо бол хэн гэдгийг нь мэдсэн. Гэхдээ нэрийг нь хэлмээргүй байна, Тагнуул, туршуул байж, мэдээлэл зөөдөг байсан гэх мэт ярьсан байна лээ. Үүнийг би бодохдоо МАХН-д анхнаасаа сэтгэл зүрхтэй, чадалтай олон сэхээтэн, эрдэмтэд нэгдсэн байсан учир тэднийг намаасаа зайлуулахын тулд хүн болгонд нэр хоч өгч буцааж явуулах гэсэн башир арга байсан гэж үздэг.

-Танд ямар дарамт ирсэн гэж?

-МАН-ынхан олонхи байсан. МАХН-д орсон. Тиймээс намайг дуугүй бай, авиа гаргаж болохгүй гэдэг утгаар сургуулийн удирдлагууд удаа дараа дайралт хийсэн. Одоо ч гэсэн дайралт үргэлжилж байгаа. Гэхдээ нэгэнт Монголд хулээн зөвшөөрөгдсөн эрдэмтэн, багш учир миний оронд өөр хүн тавина гэж хэлж чадахгүй. Тиймдээ ч тэсч үлдлээ. Энэ бол ажлын байранд тавигдах шаардлага гэхээсээ илүүтэйгээр хэн нэгэнд таалагдах, удирдлагадаа сайн хүн болж харагдах, хов зөөх үйл явдал төрийн ажилд гүнзгий орсны илрэл л дээ. Үүнд би гомдоод байгаа юм байхгүй. Гэхдээ миний анх хүсч, зорьж байсан нам дүр төрхөө өөрчлөхөд би тэссэнгүй. Цаашдаа ч гэсэн хүчтэй дуу хоолой болох болно.

-Гэхдээ тухайн үед танд намын генсекийн суудал өгөөгүй учир ийм шийдвэр гарсан юм биш үү. Одоогийн ерөнхий нарийн бичгийн даргатайгаа харьцах харьцаа ч тийм сайн биш байсан нь үүнд нөлөөлсөн гэдэгт та ямар хариулт өгөх вэ?

-Ийм асуудал гарсан. Еренхий нарийн бичгийн дарга нь давхар ажил хийж болохгүй. Би бол төрийн албан хаагч. Тиймээс миний хувьд генсек болно гэдэг байж боломгүй асуудал. Зүгээр л хоёр өвгөн нам нь сонгуульд ялалт байгуулбал дараагийн генсект Ю.Атарыг сойж болох юм гэж ярьсан яриаг намд байдаг хов зөөдөг адгийн хүмүүс дэвэргэсэн. Энэ асуудал зөвхөн хэсэг хүмүүсийн ярьсан ярианаас гадна Н.Удвал гуай өөрийгөө хамгаалсан зүйл. Анхнаас нь явсан Л.Молор-Эрдэнийг ямар байдалтай явуулав, Ц.Шинэбаярт ямар нэр хоч зүүлгэв, намын жигүүр болж байсан Н.Туяа тэргүүтэй олон хүнийг бүгдийг явуулсан. Тиймээс ч намайг өөрөөсөө холдуулах нэг арга нь энэ байсан.

-Таны ярианд хов зөөдөг хүмүүсийн тухай хоёронтоо дурдагдлаа. Тэд яг хэн юм бэ?

-Би нэр хэлэхийг хүсэхгүй байна. Гэхдээ хэн нь хэн бэ гэдгийг цаг хугацаа гаргаад ирж байгаа учир одоо надад ичээд. айгаад байх зүйл байхгүй л дээ.

-Та МАХН-ын одоогийн УИХ, Засгийн газрын гишүүдийг хэлээд байна аа даа?

-Тэд ч оролцсон, тэдний гадна ч хүмүүс бий. Гэхдээ миний хувьд хэзээ ч тоглолт хийгээд улс төрд гараад ирэх учир үүнд нэг их гомдоллоод байх зүйл байхгүй. Хамгийн гол нь би чадварлаг багтай л ажиллахыг хүссэн. Тиймээс ч энэ алхмыгхийсэн. Одоо бол би улс төрд орох ёстой юм байна. Гэхдээ чадварлаг багтай тоглолт хийх юм байна гэдгээ бодож сууна.

-Хэзээ улс төрд орох гэж?

-Энэ бол цаг хугацааны асуудал. Би өнгөрсөн хугацаанд нэлээд ажиглалаа. Өнөөдөр улс төрд хамгийн гол нь мэргэжлийн хүмүүс тоглолт хийх цаг болсон гэдэг дүгнэлтэнд хүрээд байна. Одоо би ямар ч байсан дуугүй байхгүй. Шүүмжлэх зүйлээ зоригтой шүүмжилнэ.

-Тантай мөр зэрэгцэн явж байсан хүмүүс УИХ-ын гишүүн болчихсон. Танд ч ийм боломж байсан. Ер нь энэ л таныг хурцлаад байна уу даа?

-Би анхнаасаа зорилгоо тодорхойлж улс төрөөс хөндийрсөн учир харамсах сэтгэл байдаггүй. Харин миний өмнөөс харамсдаг хүмүүс байдаг юм шиг байгаа юм. Таныг нарийн бичиг хийж байхад 3.Баянсэлэнг зүгээр гишүүн байсан биз дээ гэх хүнтэй ч таарсан. Энэ бол тохиолдлын л асуудал. Гэхдээ би үүнээс улс төр гэдэг бол хэн нэгнийг зольж эрх мэдэл олж авах хэрэгсэл битгий байгаасай л гэдгийг л харж байгаа.

-Таныг улс төрд орно гэхээр өөрийн тань хэлсэи бялуунаас хүртэх гэсэн оролдлого гэж харж байна?

-Үгүй. Би мэргэжлийн хүний хувьд улс төрийн тоглолт хийнэ. Өнөөдрийн улстөрийн тогтолцооны гажуудал, нийгэмд болж байгаа үйл явцад судлаач хүний хувьд үг дуугаръя гэсэн юм. Түүнээс бус би өнөөдөр улс төрд орлоо гээд надад ямар албан тушаал байгаа юм. Юу ч байхгүй шүү дээ. Нөгөө талаас би MAH, МАХН хоёр нам нэгдлийг дэмжиж ажиллахаар шийдсэн.

-Яагаад тэр вэ. Энэ нь МАХН-ыг үүсгэн байгуулагчдын эцсийн зорилго байсан гэж бодохгүй байна?

-Монголд эрх мэдлийн төлөө юу ч хийхэд бэлэн болчихсон тархай, бутархай хүмүүс дүүрэн байна. Тиймээс одоо МАХН-ын удирдлагууд ч ярьж байна, хоёр нам нэгдэх нь зүйтэй гэж, Би үүнийг дэмждэг. Үүний төлөө гар бие оролцоно гэж бодож байгаа. Өнөөдөр эрх мэдлийн төлөө байгаа ийм хүмүүс ард түмний төлөө юм хийнэ гэж байх уу. Өөрөөр хэлбэл, ард түмэн тэдний золиос болж хоцорно. Тиймээс намууд хоорондоо нэгдэж, ард түмнийхээ төлөө ажиллаасай гэдэг утгаар үүнийг дэмжиж байгаа юм.

-Гэхдээ та тухайн үед МАХН- ыг МАН-аас салгахад нэлээд үүрэгтэй оролцсон биз дээ. Гэтэл одоо яагаад ингээд байр сууринаасаа урваад байгаа юм бэ?

-Би тухайн үед хоёр намыг салгахад онцгой үүрэгтэй оролцсон. Онолын хувьд бүх зүйлийг чиглүүлсэн. Ингэснээр хүмүүсийг ч МАХН уруу татаж чадсан. Гэхдээ үүнийг өнөөдөр эргэн харахад би ингэж зүтгэснийхээ хүчинд олон увайгүй хүмүүсийг төрд илгээсэн байна.

-Өнөөдөр МАХН Засагт хамтарч байна. Улс төрийн намын зорилго нь УИХ-д суудалтай болж, Засгийн газарт орох. Энэ ч үүднээс МАХН зорилгодоо хүрсэн. Өөр юу хэрэгтэй гэж?

-Үүнээс илүү боломж байх байсан. Өөрөөр хэлбэл, МАХН олонхи болох байсан. Энэ бүхнийг зөвхөн Н.Энхбаяр дарга л зохицуулж өгсөн шүү дээ.

-Та одоогийн МАХН-ыг хэдэн цуглуулга гэх гээд байна уу даа?

-Одоо бол МАХН-аас ямар нэг бодпого, тактик гарна гэхэд хэцүү байна. Энэ хүмүүсийн зарим нь “Би сайд болсон. Одоо надад дарга ямар хэрэгтэй юм” гэж ярьж байна гэсэн. Ийм хүмүүсээс одоо тоглолт гарахгүй л дээ.

-МАН, МАХН-ын нэгдлийг намын дарга тань хүлээн зөвшөөрнө гэж үү?

-Н.Энхбаяр даргыг огцруулна гэдэг асуудал намаар аль хэдийнэ гарчихсан. Миний анзаарч байгаагаар Н.Энхбаяр даргыг нам нь өмөөрөхгүй байгаа учир намаа МАН- тай нэгтгэж, улс төрийн өмгөөлөл хүсэх гэж байна уу гэж харж байгаа. Тэр санаа нь Д.Тэрбишдагва, намын бусад нөхдүүдээр дамжин илэрч байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, Н.Энхбаяр дарга хоёр намын нэгдлийг хүсч байгаа.

Т.Гэрэлмаа
Энэхүү ярилцлагын зохиогчийн эрх "Өдрийн Сонин”-д хамаарна.