Бидний энд ярих зүйл ялгаагүй буу барьсан дайсан биш байх нь ойлгомжтой. Гэтэл буу барьсан дайснаас хэд дахин буюу хичнээн зуун мянга дахинаар хүн төрөлхтөнийг эрлэг там руу чирч байдаг дайсан байдгийг хүмүүс төдийлөн сайн ойлгодоггүй буюу ойлгосон ч дөжирсөн юм шиг амьдарна.

Энэ нь хүний нийгэмд түгээмэл байдаг “өвчин” түүнийг үүсгэгч шалтгаан болно. Үүнийг хүн төрөлхтөн мэдэхгүй биш мэдэж тэмцсээр ирсэн боловч сааруулах буюу тоог багасгаснаас биш бүрмөсөн устгаж чадахгүй байсаар байна. Хүн төрөлхтөний замнаж ирсэн амьдрал өвчлөлийн түүхийг мөрдөж үзвэл энэ асуудал нь нэн тодорхой харагддаг. Энэ бол ертөнцийн нэгэн хууль бололтой.

Цөөхөн жишээ дурдахад: Дэлхийн түүхэнд хамгийн том өргөн хэмжээний дайн гэж бичигдсэн дэлхийн нэгдүгээр дайнд арван сая хүн (мянган түм), дэлхийн хоёрдугаар дайнд тавин сая (таван мянган түм) хүн нас барсан байхад харин өвчин гэдэг дайнд жил бүр энэ хоёрыг нийлүүлснээс хавьгүй илүү хүн нас баржээ. Үүнээс үзэхэд дэлхийн хүнийг дайн тулалдаанаас илүү өвчин хамгийн ихээр хөнөөж байна.

XIV зууны үед хэдхэн жилийн дотор хулгана хижиг өвчнөөр тухайн үеийн Европ тивийн хүн амын 4-ний 1 буюу 25 сая хүн нас барж байсан бол XVII зуунд Францад нэг жилд дунджаар 150000 хүн цэцэг өвчнөөр нас бардаг байсан. Зөвлөлт Холбоот Улсад 1923-1926 оны хугацаанд холер өвчнөөр 21 сая хүн нас барж байсан бол, Энэтхэгт 1909 онд нэг жилийн дотор 239429 хүн тус өвчинд нэрвэгдэн нас барсан байдаг.

1949 онд шинэ Дундад улс байгуулагдах үеийн судалгаанд тэмдэглэгдсэнээр тухайн жилд 27 сая хүн сүрьеэ өвчнөөр өвчилсөн ба үүнээс 13 сая орчим нь нас барсан гэсэн тоо байдаг. 1999 оны нэгэн судалгаанаас харахад тус онд дэлхийн хэмжээнд 1700N (17 сая) хүн зөвхөн зүрх судасны өвчнөөр нас барсан байдаг бол, Хятад улсад тус өвчнөөр жилд 300N (3 сая) хүн нас бардаг гэсэн судалгаа байдаг.

Хятад улсад өдөр бүр 15000 хүн янз бүрийн өвчний шалтгаанаар нас бардаг гэсэн судалгаа байдаг. Энэ мэтчилэн өвчинд бөмбөгдүүлж байгаа хүмүүсийн талаар яривал барахыг бүү хэл бүрэн мэдээллийг нь хүртэл авж амжихгүй гэдэг нь ойлгомжтой. Дэлхийд цаг дутамд тойгүй олон хүн өвчнөөр нас барсаар байдаг. Харин үүний эсрэг тэмцэж ирсэн баатарлаг “Арми” нь анагаахын шинжлэх ухаан буюу үй түмэн эмч нар байдаг гэдгийг тэмдэглэх ёстой.

Тэдний уйгагүй хөдөлмөр зүтгэлийн дүнд өвчлөлийг бууруулж сааруулж ирсэн түүхтэй. Одоо нийгэм хөгжин хүний хэрэглээ, ачаалал ихсэхийн хэрээр өвчин үүсгэх шалтгаан олон болж нян вирус хүртэл бэхжиж байна. Ингэхээр бид яах ёстой вэ? Олон зуун жил назгайрч ирсэн иргэдийг эрүүл мэндийн мэдлэгээр цэнэглэх зэвсэглэх ажлаа чангаруулах хэрэгтэй байна.

Улам нэг алхам лавшруулан харахад дэлхийн хүн буу суманд биш, өвчинд бас биш харин мэдлэгийн хомсдолд бөмбөгдүүлсээр байна гэж дүгнэмээр байна. XXI дүгээр зуунд амьдрал будлианаар бялхаж, тархи бухимдлаар дүүрч, хэрэгтэй хэрэггүй сайн муу нөлөөллийг ялган салгаж дийлэхгүй болж хүн өвчлөлд улам бүр автагдах болжээ. Үүнээс гарах зам нь хүн бүхэн дипломгүй (үнэмлэхгүй) эмч болох ёстой.

Өөрөөр хэлбэл, зөвхөн эмч нарт, эмнэлэгт биеэ даатгах хуучинсаг ёсоос татгалзаж, тулгарсан асуудлыг өөрөө шийдэх, өөрийн бие эрүүл мэнддээ эзэн болох, амьдрал нас жилийг даган ирж болзошгүй өвчлөлөөс өөрийгөө хамгаалж сурах, эрсдлийг урьдчилан тооцоолж бодож амьдрах, аюулаас тойрон гарч сурах нь юу юунаас чухал болж байна гэсэн санаа юм.

Өвчингүй явах нь дээд ухаан, өвчнийг эрт эмчлэх нь дунд ухаан, өвчнийг эцэст нь эмчлэх бол доорд ухаан билээ. “Чимээгүй дайсан” гэж хэлсэн нь ганц өвчнийг заасан биш, өвчин үүсгэгч шалтгаан тэр бүхнийг хэлсэн ч бас биш, харин эрүүл мэндийн мэдлэг хомсдолыг багтаасан цогц асуудлыг хэлсэн билээ.

Хоол хүнс биднийг тэжээн амьдруулдаг мөн олон үе дамжигдан хэрэглэгдсээр ирсэн амь амьдралын эрдэнийн булаг билээ, гэхдээ аливаа зүйл хоёрдмол чанартай байдаг хуулийн дагуу эерэг сөрөг агуулагдаж байдгийг үгүйсгэж болохгүй. Гагцхүү яаж зөв хооллох вэ гэдэгт оршино. Амаар орж байгаа хоолонд амьдруулах, алах гэсэн ил далд хоёр агуулга багтаж байх шиг санагддаг.

Энэ санаа олон жилийн турш амьдрал дээр аяндаа ажиглалт судалгаа болсоор ирсэн. Архичин хүмүүсийг ажиглаж байхад энгийн хүмүүсээс 15 жилээр бага насалж байна. Амттай хоолонд дурладаг хүмүүс хэнээс ч илүү элэг өөхлөх, таргалах, даралт ихсэх, зүрх тархины судас нарийсах улмаар тал харвах, зүрхний шигдээс болох, гэнэт үхэх зэрэг аюулд өртөж байна.

Бидний монголчууд эдгээр өвчлөлөөрөө амьтны гаралтай мах тос хэрэглэдэггүй орнуудаас нэг дахин буюу цаашилбал хэд дахин өндөр байна. Мэдлэгийн хомсдолтой холбон ярихад хэрэгтэй хэрэггүй мэдэх мэдэхгүй хүнс бүрхсэн энэ цагт олдсон бүхний чанарыг бүү хэл нэрийг нь ч мэдэхгүй идээд уугаад байх нь нэг л бишээ. Харшилгүй хүмүүс ховор болжээ.

Хорь гучин настай нь байтугай алхаж мөлхөж үзээгүй нялхас хүртэл харшил арьсны өвчинтэй болж байна. Батга сэвх, харшил ходоодны нян бактери бол бүр замаа алдсан. Өнөөдөр эмчлүүлж байна, маргааш нь дахиад өвчилж байна, элэг цөс нойр булчирхай гээд эрүүл эрхтэнтэй хүн ховор болжээ. Энэ бүхэн нь хоол хүнсний зохисгүй хэрэглээ, түүн дээр мэдлэг мэдээлэл хомсыг далимдуулан хүмүүсийн биед орж гарсаар бас суурьшин нутагласаар байна.

Онцгойлон алга дарам “ам”- аар амь амьдрал эрүүл мэнд гуравлан цэцгэлсээр, эвгүйтвэл бас хохирсоор хувь заяа нь буруу тийш хазайсаар. Хоол хүнс нь хүнийг тэжээн амьдруулдаг, эвтэй хэрэглэвэл хоол, эвгүй хэрэглэвэл хор болно. Ойрын хүнс холын хор гэж хэлдгийг хааяа санаж байхад илүүдэхгүй байхаа.

Амаар орохдоо амттан бүхэн сайхан байдаг ч алс цаана нь хор болох буй гэж хааяа нэг санаж болгоомжлох нь зүйтэй, архи тамхи, мах тос, чихэр, халуун, гашуун хэтрэн буруудвал бүр чимээгүй дайсныг үүсгэнэ. Ходоодны бактери, элэгний вирус, ДОХ, тэмбүү заг хүйтний талаар ойлголт танилт үгүйгээс халдвар авбал мөддөө салахгүй зовооно. Иймээс өвчин авахаас сэргийлж сур, хэрэв авчихвал эмчлүүлэх аргыг эрт бод, аливаа давааг давах бэрх боловч аргыг олвол давж болох гарц бас байдаг.

“Найрамдал” эмнэлгийн ерөнхий эмч Б.Намтай