2012-10-08ХӨХӨӨТЭЙ ХҮҮНДЭЭН АХА-ЫН ШИЛДЭГ ХАРИУЛТУУ
АХА-ЫН ШИЛДЭГ ХАРИУЛТУУД
-Өрг, шүднай хотхорт тогтсон бокр?
-Махнаа тасархаа
-Шүүрмигнай үүрмиг
-Тамкнаа шар
-Чингийн шаар …
* * * * * * *
-Айл гэрт жиг үзэгддэг ямар хүмэн байн ээ?
-Жирээс өөд настаа хөгшин.
-Гуйранч күргэн
-Дахч ирсэн көвүүн....
* * * * * * *
-Көгшин экн хүүхдайн ягаж эрклүүлдийм?
-Өрөөгөөрөн шаармар
-Эзайн залгимар
-Кэц элмэр
-Үрим үрим гинай.
* * * * * * *
-Исин көлт цагаан тугийг ямрмаар кээсин бэ?
-Исин цагаан үрайнээ хилгасаар
-Исин зуун адуунаа согсаагаар
-Китид даавуугаар
* * * * * * *
-Айлд одхаар мордсон окн гэрайсайн ямрам авч ёвдийм?
-Хайс, эсгэжим -Хашиг,
-Дэвл
-Аага
-Хийлгээн
* * * * * * *
-Бичгэн күүхдийн нууц эрхтинг ямрам гидийм?
-Шөтнай
-Бөөсөг
-Тамк
* * * * * * *
-Гэрлх окныг ямрам гидийм бэ
-Мордх
-Хулхаад одх
-Гэрайсайн зулх
-Хажгар цаклах
* * * * * * *
-Айлын том күүхдийг ямрам гидийм?
-Элайд
-Мэдайтай…
* * * * * * *
Шартсан күн ямрам кэвтай халиагддийм бэ?
-Бигзарган кэвтай
-Орн шуурдаг гижаах тэнгэр кэвтай
-Ай мэдэхгуа, салга амбан кэвтай чичрайд байдийм байвш,
* * * * * * *
Сумын дарга яамы нарийнтай утсаар хүүндсэн нь:
-Хооё. Таанс тэр минйй заксн окныг бачим ёвуулийт ээ. Аль исин сард ирүүлай гисн чин одаа күртэл гуа байнш. Би тэрүүнай орыг бэлдчигайд хүлээгээд байдг. Яаман дээр баахан дарж хэвтчигайд, одаа бас хаа дараад хэвтчгэв ээ. Уг нь яамнаа бүк дарга нар цокаад цокаад гаргалаа гэсийм бишүү. Тэр окныг хүлээгээд хол юманд ёвж болдгуа, бөгснай ажл гөргүа болваа.
-?
-Манаа бүсгай тэрүүнай ажлыг ганцаарн кээж барлгуа байн ээ. Тэгайд, тэр окныг хурдн авчр, ганцаарн тэсхайн байлай, ядж хуёулаа чинай дор ажилжим арай гайгуа гижийнай.
-?
-Нөкр нь дургуа байнай гин ээ,
-?
-Тэр хамаагуа ээ, хамт ёвуулчик. Нөкрт нь би нэгийм олж өгайд аргалчихнаа.
-?
-Ямрам, бас көл күнд юм уу? Тэр хамаагуа ээ, үндсэн ажлаан л хээжайжим түүнай көл күнд ямар хамаа байдым.
-?
-Манаа энд үү, манай күүхнүүд мэргжлайн кэмжайнд юм кээхгуа ээ. Тэдэнс хар ухаанаа ганц аргаас ангийм мэдхгуа. Минай амыг халиагаад л хэвтчигнэ, тусгуа. Наадх чинь л уул нь сүркай көдлгайнай эвслтай, юм юм амжуулаад баймайр лүд байсийм билайл.
-?
-Сайд эврайн намайг хотод байхад би одаахан цокаад ёвуулчия гисн ш дээ. Одаа тэгайд цоксн ч мэдхгуа цокаагуан ч мэдхгуа таг болчигваа. Бошгуа болжм анги нэг сэвгэр цокаад өг гиж сайдад мэдайлайд өгийч. Би эврайн явжм аймгаас нэг гайгуам олаад ирж дөнгх л байх. Гол нь сайд цокаагуа болохлаар ямар ч аргагуа.
Ажлаан ор байгааг мэдчигайд манаа эндкийн сэвгэрнүүд өрүүн асгангуа үүд оголзуулаад авгайг зоваагаад байн ээ. Жай, жай тэр окнаан шулуун өгтн.. одаа болтхаа би тавилаа, ёо ёх…
ХӨХӨӨТЭЙ ХҮҮНДЭЭН
Анхнаа би аршаантын хотхорт хой хариулж байсн күн л. Тэгсн өрчин дээр нэг юм жагачнаад сууж болдгуа, хулхаа кээмайр мэдигдайд, нэг сөө мордаад цаклуулчигсн. Цаклуулаад байлай, цаклуулаад байлай, тэгсн хот ораад ирчигж. Энд ирснай дариа зүркм элкн хуярын дунд ивтнайд сууж болдгуа. Тэгайд чирнайл, цаас аваад эстгуа эстгуа юм кээлайв л.
Нутгтаан одаагуа барг долаан жил болсийм байвай. Шидэрхн нутг ёваад ирэв л. Уул нь би таанст бичгн шүүрмиг, арваан гуяр, цайнай үс аваад ирсүү гиж бодлаав. Тэгсн малаан имнай цээр дайраад болсонгуа. Бичгай шордаатн. Заримн ёвруур шороо малтаад гуа болж оч. Заримн шораа малтаад оч. Үлдсэн кэдн хөвүүдийг хар Жононкуу малиачаал байжайнээ. Далдайхан тэргүүтай кэдн сүлайнай юмнууд хонтаарын үүднд пошаал цокаа л...ганц нэг юмаа бөглай мөлтлайд суужаадаг. Ээ, мөл тэгжайдаг улс болийнш.
Ардаас хар Туулаа, өмнайс Тогтхжиргл ирж. Чамд тамк байнүү? гэж. Одаак нь чамд шидэнз байнүү? гиж. Бичгай күм элг бариад бай гиж. Наачаахн гигайд алихдчигж. Одаак нь хариу ташаад авдгуам буу. Тэгайд малиачлдайд бүтн арсаан шуу татаад, наам улаан галзийм болж оч. Тэгсн өмнайс малаан эмч Давааним ирайд түнтүүтай аргасан дээр гэдрэг халиалгаж байгаад хамарт нь майлан чикч өгайд ёвуулсн гилай.
Еринкайлгч сонгуул болаад Нимдорж көвүүн оч. Өмнайс Цакаагийн көвүүг дахаад муультай Гүндалай бас ирж. Нимдоржтаа хуёулн Харцагаан тохаад харгалдаад бичгн итэр татар гэсийм байв аа. Эклайд нэт уулзсан гилай. Тэгайд ямармаан булаалдсым... наар цаар түлкилдайд барг цоклдн алдаж. Тэгсн харин Живзин самган хатруулж одаад хуёулангий нь тийрэгдайд ёвуулсан гилай.
Күлмн харын көвүүн эццэн көкийн окныг мордуулдаг гигайд гилжир Зэгвийн жирэн исийг хөлслөөд ёвж. Тэгсн одаак чинь матгар зам дээр хажгар дараад тэргайн хамхлаад хаячигж. Ясуулдаг гигайд хаагиур Нимжавыг хайсан чинь, Хаагиур шаарх зулаад өмайр нүүж оч. Аргаан бараад Цонкааг морин тэрэгтайн көлслөөд ёвжаах хойгуур Далжн шарын көвүүн морьтай дээгүүр нь цаклуулаад, окы нь дахуулаад гуа болж оч. Ягаж хоосон харихав гигайд Шангаан аманд аргас түүж ёвсн саахар Мигмэрийн окыг толгаад нь хурмаш боож байгаад хулхаалаад харьж.
Окн бухнаа, буцалнаа гиж акаад байд болийш. Эс гилай тэрмайн шийрайс зуураад түргүүр халиаж однаа, салгахлаар бахнаас зуураад гэдриг халиагаад чишгайд байнай гинай. Тэрнайс болсийм ямрийм ахар шийрийн самган болсон гуярт иглирээд бараг мажийхаан алдж. Тэгсн Жөөлайн елдэн шар зэртэн өкөөлгөж байгаад амбаардаад оксн чин нэг оокоргон баркраад гэмгуа болж.
Одаак муйлтай Ноосааг сэргайлих хоор аваад одсн гилай. Ай бай гаралгуа байхыг бодоход бүр цаар одбуу ягав.
Жимбэ көгшн ховлог тасалсан чин толгаа нь чих гараад көл нь хажгар буугаад байна гинай. Бэмбжив көвүүн бичгэн, шилтай ноолдаад, бүсгайгайн аялаа харгуулаад байх хэвтээм улсууд күүнднай. Бааст ламыг нэг киймрийн сан тавиад окийч гэсн, ачрахжаахым ямрийм эс мэдсэн болаад байнай. Бэмбжиргл нь гэмгуа ёвнаа гилай. Наам түмнээ эхэнд дуулаад нэт байнаа гэнээ. Ээ, тэгнээ л сургуульд байхын яаман окн байсым биш үү.
Асган ногаан Норовынд одов. Самган хөгшин хоёр дөжгайд гөргуа. Тэгсн хургаснаа шөлнд гуяр хаяж өгвай. Харангалж ёвсн болаад цоклээ. Хоолаа хагснаа гиж. Уул нь үстай цай байсым л. Кийтн ус дүнгэлчигайд унтаад оксн, сөө гэсэм мушигнаа гиж. Гараад өмайр зуухуур цаклж ёвтл өмнайс нэг харым мөөкайлайд ирвай. Тэгсэн нохаа санж. Хариу эргээд цаклтал шунгарцаг шуучаад одбаа. Айсм хүрнай гэж хайкрайд цаклтал өрөөсөн госом сугараад хоцорваа.
Харганаа унгд госнаа хоншаар тээглайд би годраатаад хураалгаатай аргасан дээр онх шаадгоомбуу. Ээм күртлай шигдайд хуяр көл наам гасан хэвтай болж оч. Тэгсн нам бадаараад, эс гилай далаан эрэг дээр хойнай арс дэвсчигсн гэсайн ээсн кэвтх кэвтай болаад эс гилай хоор халиасан нүкн дотр хар батганд бариулж байх кэвтай болаад наам толгаа дийж оч.
Ухаан ораад босоод ирсэн, өрайсн шунгарцаг ус өөмайд бүтн шалдран. Такмуур үргис хатгаад өөрөлж оч. Өөд халиасан чинь өр цайж байн аа. Лав малхаа тэрмийн толгаад, бүс хоовонгийн бахууд, гос хойнай хотнд, шунгарцаг нохаан кэвтрт, ханц окнаа өвөрт, лавшиг самганаа көлд байдгүүл. Байтхай, базарваань, бичгай кэл айжийнв.
Хүүндээн умшсан танд гилаалаа. Дариундайн эргайд уулзий лоо… Тал бичээч: Да.Жаргалсайхан
