Бүтэн улаан наран шингэж ,тал цагаан саран мандсан өвлийн дунд сарын орой.Гүйлгэн жиргээ салхинд халтар үнэгэн лоовуузын сахлаг сор умран аясарч, унасан морины зоо бөмбийтөл цантжээ. Хүйтний эрч чангарч,мануул чичирхээр. Ангийн хийморь уравгарынх уу,Алтайн сан тавиагүйнх үү,энэ өдөр туулай гөрөөсний мөр ч тун ховор байлаа. Аараг толгодыг хэдэнтээ нэгжин дурандсан ч төдхөнөө сээмийн цэгээнтэж үзэгддэг ямаан гөрөөс сүргээрээ нүүгээд нэг тийш одчихов уу даа гэмээр нүдэнд торсонгүй. Буурал мөнгөн жинст Алтайн сүрлэг салбар уулсын нэг ацат Богд янгир элбэгтэй. Энэ их хяраас жил жилийн намарт анхны цаснаар сүрэг янгир уруудан Цахир,Цалгай,халзангийн толгодод ирж өвөлжинө. Эндхийн янгир нэг л жимээр хавартаа өгсөж, намартаа уруудна. Тэр нь Халзангийн давааны хөх жалга. Хөх жалга чулуугүй. Салхинд туугдан ирсэн хомоол хамхуулхантай.

Харин үерийн усанд илүүлсээр ширхэггүй болсон нунтаг элстэй.Энэхүү элсэн цагаан жим хавар өгссөн янгирт зөөлөн байж намар уруудсан сүргийг анир чимээ аюул ослоос далдлана.Шархадсан тэхийн цустай турууг энэ элсэн жим зүлгэж,эхээсээ хагацсан ишигний нулимас ч энд л шингэнэ.Бас хяр өөд өгссөн тэхийнхээ буцаж ирээгүйг,ууган яргуйнаар ээжийгээ даган тоглож өссөн шөмбөн хушуут ишигсийн тоог ч мөнхүү бүртгэж болох билээ.Энэ л жим янгирын сүргийн ирсэн,буцсан,зовсон жаргасны толь болно.

Өдөржин дурандлаа.Халзангийн давааны өнөөх жалганаас бусдыг нулимасаа гартал хөхөрч нэгжив.Юу ч үгүй...Нулимасаа нэгэнтээ арчиж,нүдээ аньж хэсэг амсхийлгээд дахин дурандлаа.Өдөржин тойруулж дурандсан өнөөх цагаан гуу тийш энэ удаа аясаараа хэлбийн харж орхилоо.Цасан хучилгат цагаан жимд торойх бараа алга.Гэхдээ тэрхүү бүлээн хушуут амьтсын үргэлжлэн цувдаг амьдралын элсэн жим өнгөлөн халхалсан цасаа шигшин гүвэлзүүлж байх шиг санагдав.Тэгэхнээ нүдний үзүүрт нэг юм цайвалзлаа.Лавлан харвал нэг шүдлэн тэх ямаан харганы толгой сэрмүүчлэх агаад цаахантай нь нэгэн ишиг биеэ хураагаад зогсчихож.Эвэр нь мошийгоод,сүүлээ сөхөсхийснийг харвал эр ишиг ажээ.Ямар үйлийн лайгаар эхээсээ салж,тэх дагаж яваа болдоо гэж гайхлаа.Сүүлтэй сүүлгүй хоёр чонын нэг л салгаа биз.Амьдрах л гэж яваа нэг амь, зөөлөн харж эрэлхэж омогшоогүй балчир тэх даган хөлд орж яваа нь энэ биз хэмээн өрөвдөсхийв.Гэвч өдөржин яваад юу ч олж чадаагүйгээ ганзага хоосон буцаж байгаагүйгээ бодохоор шүдлэн тэхийг орхино гэдэг хайран санагдаад болдоггүй.Уг нь би Халзангийн давааны цагаан элснээс ан хийхгүй гэж боддогсон.Яагаад ч юм тэр салаанд буу дуугаргавал элсэн цагаан жим тасарч янгир цавахгүй болчих мэт санагддаг байв.Гэвч энэ удаа надад тийм бодол хэзээ ч төрж байгаагаагүй мэт шүдлэн тэхийн цагаан өехий бууны хараанд цайвалзан орж ирж байгаа мэт санагдаад болдоггүй.Бас энэ тэхийг буудахад цаана нь эр ишиг үлдэж байна,янгирын сүрэг тасрахгүй гэж өөрийгөө хуурсан гэнэхэн бодол ч зурсхийж байна.Шалавлан мордож цас манарган цогиулсаар хоёр янгир байгаа салааны зүүн хойт ёнтгор хадан дээр очиж буугаад нар,салхи,мөр гуравт элэгдсэн хуучин цагаан калибрь буугаа түлхэн өнгийлөө.

Уг нь баруун талаас нь өнгийсөн бол тун эвтэйхэн,гэвч тэндээс очвол салхи цохин өнг үргээж орхино гэж тооцсон маань алдаагүй байжээ.Шүдлэн тэхийн шөнтгөр мөр дээр овоо хараагаа тогтоож шагайлаа.Хэдхэн хормын дараа цусаа газар бялтан унах тэр амьтан өчүүхэн ч сэжиггүй хивж эхлэв.Гар чичирч сэтгэл минь “Хэрэггүй дээ энэ муу амьтныг орхичих “ гэж гэнэт шивнэх шиг.Гэвч нэгэн намар ганц хуруутаж баахан зовлон үзсэн мойтгороороо гохоо дарчихав.Шаналан туулсан тэр хуруу л өөрөө дур мэдэн бууны гохыг даржээ.Аараг жаахан толгодод буун дуу нүргэлэн хавийг цочоож сүйдэлсэнгүй,мөрөө холбон буудуулсан тэх агзасхийн хэд харайгаад ягаан хөөс сахруулан гуйвж зогссоноо цасан дээр гулган тэлчилж амь тавьж байгаа нь дуранд тодхон харагдав.Харин мөнөөх ишиг буудуулж хоцорсон ижлээ нэгэнтээ эргэж хараад миний өндийх бараанаар уулын хяр өөд эгцээрээ мацан чавхадлаа.Гайхалтай юм.Гүнзгий цасанд зоогдох хөлөө угзчин зүтгэх тэр амьтан уг нь газрын уруу буруулан одох ёстой байв.Гэтэл миний бодсоноос шал эсрэг зүгт тэмцэв.Тэр уулын ам руу биш,оргил өөд,хатуу ширүүн тийш сөрлөө.Мацсаар зүтгэсээр давааг давж одлоо.Гав ганцхан балчир ишиг ийн мөнгөн оргилын зулай тийш дүн өвлөөр одсон нь ан хийж янгир мэтийн араншинг бараг л мэдэх болсон гэж тооцдогоос минь анх удаа зөрсөн явдал байлаа.Энд нэгэн гунигтай ухаарал төрж,бас нэгэн цагт ирэх зэмлэлийн зөн зуралзах шиг болов.Нар хүүшилжээ.Налуу ар дээр уруугаа харж тэрийсэн бага тэхийн хатгаш руу нь сүлбэж цусыг нь юүлээд өргөж ыөгтрөн ганзгалав.Засаанаасаа дааран турж эхэлсэн цуйдархан тэх хөнгөхөн ажээ.

Халзангийн даваа уруудаж Хөх богочийн даваан дээр гарч ирээд буу,агнасан ан хоёртоо түүртэж хэдий оройтсон ч бууж морио бяцхан амраалаа.Гаансандаа тамхи нэрж ганзгалаатай тэхээ харвал,дөнгөж буу барьж анд явдаг болж байсан бага залуу үедээ нэг хавар ногооноор янгирын зусаг буудсан минь санаанд орж инээд хүрэв.гэгээ тасрах дөхсөн тул яаравчлан мордож даваа уруудан шогшлоо.Арванхоёрдугаар сарын дүн хүйтэнд жихүүцэн мориныхоо буруу талаар газар ширтэн бөгтийж явтал нэг сонин мөр таарлаа.Тасралтгүй үргэлжилж зуларсан,болхи замбараагүй мөр байв.Ямар нэгэн хавхтай амьтных юм уу гэтэл хэв байдлаасаа яавч биш нь илт.Баахан даарч басхүү өлөрхөж яваа ч энэ мөрний учрыг мухарламаар санагдаад болдоггүй.Бас ямар нэг сайн сайхныг бүтээж,дотоод ертөнцийнхөө аль нэгэн нүглийг наминчлан цагаатгах сэжим ч олдож байгаа мэт бодогдов.Өнөө мөрийг хөөвөл гэдрэг эргэж даваа өөд өгсөх хэрэгтэй байв.Удаан тээнэгэлзсэнгүй.Ганзгалаатай тэхээ мориноос буулгүй буруу тал руугаа холбируулж,хажуу дахь бут руу нүгэл хураасан цагаан буугаа хийчихээд эргэлээ.Ачаа нь хөнгөрсөн морь маань газрын өөд сэвэлзтэл хатирав.Асар хол явсангүй,нөгөө мөрний залгаатай таарлаа.Тэмээ хөтөлсөн хүний мөр явж байгаад гэнэтхэн гэрийн буйрын дайтай цас хавтгайлсан ором гарчээ.Сайн ажиглавал өнөөх тойргоос тэмээний мөр зугуухан гараад зэгсэн огцом болсоор урьд гүвээг даваад талийж.Мөрний ээдрээ тайлагдав.Тэмээ хөтөлж явсан хүн гэмтсэн үү яасан,лав л хөл дээрээ явж чадахаа байгаад хир чинээгээрээ газар хороосон мөрийг би олсон ажээ.

Гэгээ хариугүй тасрах нь.Мөрөө хөөгөөд буцаад явлаа.Харагдахтай үгүйтэй болж буй мөнөөх мөрийг мөшгин давхисаар буу тэх хоёрынхоо хаагуур нь өнгөрснөө ч анзаарсангүй.Мөр саахалт хиртэй яваад Арын худгийн урд талын олон сархиагийн эхнийхээр давж явчихав.Шаламгайлсаар өнөөх гүвээний орой дээр гарч иртэл морь хулмаганаж,хамраа тачигнуулан зогслоо.Анзаарвал урд жалгын ирмэг дээр нэг юм бөртөлзөн хөдлөх аядаж,цас чийхран дуугарч байна.Үргэж дальдчих морио хайр найргүй шавхуурдсаар ойртлоо.Ойртож явтал нөгөө бөртөлзөгч енгэнэтэл уйлж эхлэв.Бүх юм ойлгомжтой боллоо.Үг ярианыхаа төгсгөлд “ХӨӨЕЛӨЖ” суудаг,сэтгэл ёс,амар амгалан гийсэн мягмар найнаа маань ийн хөр цасан дунд уйлж суудаг байна шүү.Өвгөний гандсан магнаг шиг үрчлээт улаан шаргал хацар дээгүүр зам татуулан урссан нулимас нь сарны гэрэлд гялтганан мөстөж үзэгдэв.

“Ишш Түдэв үү дээ,ерөөлтэй байжээ хөөе,учралтай байжээ хөөе.Гэмгүй явах сайхан юмаа хөөе” гээд гомдол тайтгарал хослуулан мэгшлээ.Баруун хөл нь өвдгөөрөө булгараад бүтэн эргэчихсэн нь тун эвгүй харагдана.Хөтөлж явсан тэмээнийхээ бурантгаар хөлөө оосорлож шилээрээ давуулан бөхлөөд бөгсөөрөө ухарч газар ахиж байсан нь тийн үргэлжилсэн хачин жигтэй мөр үлдээсэн байж.Хуучин Монгол гутлынх нь түрүү,халцгай тачир дотортой онгосон нэхий дээлийнх нь хормой руу цас шигээд осгодгийн даваан дээр очиж. “Тангараг бүтэн явах сайхан юмаа хөөе “ гэж өвгөн үнэн сэтгэлээс уйлагнан хэлээд

“Хомтой тэмээнд л юү юм гэхээс би гэдэг хүн явж чадахгүй шүү Түдэв ээ.Тангараг бүтэн явах сайхан юмаа хөөе “ гэж үргэлжлүүлэн өгүүлээд араас нь тамирдангуй мэгшиж байна.

-Хомтой тэмээ энэ шөнөөр хаанаас олох вэ.Би таныг яаж ийгээд аваад явна.Одоо алзахгүй гэж тайвшруулаад бүсээ бурантагтай нь залгаж хөлийг нь яг байснаар нь богшиж боогоод морин дээрээ гаргалаа.Тэсэшгүй их өвдөж байгаа нь мэдээж.Гэвч төгсгөлөө ирлээ дээ гэж бодож суусан түүнд өвчнөө дэлгэх нь янгуучлал мэт санагдсан уу яасан амандаа л ёолмиглож байлаа.Өвгөний түшээд алхлаа.Энэ хэдэн сархиагийг даваад тонгойчихвол Найнаагийн өвөлжөө Харзын Хөүөөт уг нь ойрхон.Өвлийн дунд сарын тал цагаан саран орчныг гийгүүлж,жаврын ир хорсолтойёо жингэнэн хацар ам руу ташуурдана.

-Найнаа өвдөж байна уу гэвэл

-Зүгээр дээ хөөе.Тангараг бүтэн явах сайхан юмаа хөөе гэдгээ л хэлж байна.

Яагаад ч юм бүтэн гэдэг тэр үг сэтгэл рүү минь халуу шаттал үлээв.Би өнөөдөр тал явсан сүргээс талыг нь намнасан.

Бүтэн байхын өмнө өөрийгөө дотроо яллав.Гэвч нэгэнт өнгөрчээ.Сажлуулсаар Найнаагийн гадаа ирлээ.Гэрийн тооноор дэнгийн бүдэг гэрэл ёлтойж,надаас хэд хэд дүү самган нь тогоо шанагаа хангинуулж байна.

-Хөөе Дэжидээ гараад ир,энэ хүн гэмтчихжээ гэж дуудтал самган нь уулгалсаар гарч ирэв.Өвгөнийг гэрт нь оруулж шар тос орхиж халаасан шимийн архи нэг аягыг өгөөд хөгшнийг нь элэглэн түшүүлж байгаад хөлийнх нь булгарааг барьж үзэв.Хүнд гэмтжээ.Хөтөлж явсан ат нь цасанд халтирч сөхрөхдөө борви руу нь хүчтэй ёвроход хөгшин хүний хөл яаж тэсэхэв.Тэр битгий хэл хайнагийн залуу шарын хондлой дээр дарж ойчоод түнхийг нь мулталчихсан тохиолдол байдаг.

-За Найнаа тэсдэг юм шүү гэхэд

-Гэмгүй дээ хөөе гэж байна.

Лавхан барьж байгаад нужиганатал огцом эргүүллээ.Хоёр хөлийг нь чацуулж үзвэл тэнцчихэж,чиг бариад дангинатал боочихлоо.Өвгөний улцгар шар нүүрэнд өвчин шаналан хэдий илрэвч баяр баяслын өнгө түүнийг нь далдлан тод ялгаран үзэгдэж байлаа.Шөнө дунд өвгөн яраглан нилээн өвдөж байгаа бололтой байсанд

-Их өвдөж байна уу Найнаа гэвэл

-Гэмгүй дээ хөөе.Чамтай таараагүй бол өдийд учраа олчихсон байгаа л даа хөөе,тангараг бүтэн явах сайхан юмаа хөөе гээд чимээ алдарсан билээ.

х х х

Ухархай дээр цагаан гэрэл цочмог хурц тусахад би овгосхийн сэрлээ.Цонхны хөшигний завсраар сарны туяа туссан байв.Зэргэлдээ унтаж байгаа хоёр ачийнхаа хажуугаар чимээгүйхэн очиж хөшиг яран харвал өвлийн дунд сарын зоргодос адил тал цагаан сар нумран гэрэлтэх нь элэгдсэн дахны сэжүүр адил.Од мичид их хотын солонгорсон гэрэлтэй нийлэн цоохортоно.Тэртээ олон жилийн өмнө бүтэн наран жаргаж,тал сар гийсэн шөнө болсон тэр нэгэн явдал тал сартай үүрээр ийн зүүдлэгдсэн нь хачин.Хөнжилдөө шургаж нэхэн бодвол зүүдэнд орсон явдал яг л ийм шөнөөр болсон нь санагдаж байна.Бэртэлдээ шаналаж хоносон Найнаа тэр өглөө яагаа ч үгүй эрт радиогоо асаачихаад

-Шинэ жилийн баяр гэдэг юм болох гээд хотод жигтэйхэн гэнэ дээ Түдэв минь гээд мушийхчаа болж байсан нь санаанд оров.Энэ бодлыг нотлох мэт ач охины шинэ жилийн баярт өмсөнө гэж ээжээрээ авхуулсан цагаан даашинзны саа чимэг харанхуй дунд тэнгэрийн заадас шиг цайрна.Зүүдээ эргэцүүлэн байтал Харзын аарагт олон жил болсон өрөөсөн эвэртэй харлаг тэх яагаад ч юм зурасхийтэл бодогдов.Зовж,жаргаж амьдрахдаа бор толгодод цөөнгүй таарсан тэрхүү хугархай эвэртэй тэхийг энд тэнд үзэж харсан өөр өөр олон зураг нүдний өмнүүр жирэлзэн үзэгдлээ.Хамгийн сүүлд зуны нэг бороотой үдэш уруудаж тасарсан хонио хайн Олон овоот дээр дурандаж суухдаа Мануултын гозгор хадны шил дээр нэг юм сэрэлзэхийг санамргүй үзээд лавлан харвал өнөө харлаг тэх өрөөсөн том эвэртээ тээртэж үл ялиг гилжийгээд ганцаараа зогсч байсан нь бүр ч тод.Бүх сүрэг хяр өөд тэмүүлсэн аагим зуны сард тэр амьтан тийнхүү газрын намд үлдэж зуссан нь одоо сэтгэлд ийнхүү тодоор бууж ирэх нь гайхалтай.Өтөл насандаа хотод хоргодон өвөлжиж байгаа минь тэр тэхийн халуу шатсан зунаар нам дор газар зусаж байсантай агаар нэг бодогдов.Найнааг хөр цаснаас олдог өдөр жаргах нарны доогуур жавар зүсэн даваа давсан мөнөөх ишиг тэр харлаг тэх мөн байх гэсэн бодол гэнэт сэтгэлд жирэлзэхэд “ТЭР МӨН,ТЭР МӨН “ хэмээн амандаа давтан давтан шивнэлээ.