УУРХАЙ ТОЙРСОН ЗОВЛОН

2012-10-14

Дэлхийн улс орнууд Монголыг зэс, нvvрс, уран зэрэг ашигт малтмалаар нь төсөөлдөг болсон. Тийм ч учраас сvvлийн
хоёр гурван жилд ашигт малтмал тэр дундаа коксжих нvvрсний экспорт огцом нэмэгдсэн билээ. Уул уурхайн ашиглалтын талбай өргөжин тэлэхийн хэрээр хvний эрх зөрчигдөж байна. Хvний эрхийн vндэсний комиссоос

өчигдөр “Монгол Улс дахь уул уурхайн бизнес ба хvний эрх” сэдэвт олон улсын бага хурал хийлээ. Энэ хурал өнөөдөр vргэлжлэх бөгөөд уурхайтай сум орон нутгийн малчид, гар аргаар ашигт малтмал олборлогчид, хөрөнгө оруулагчид, олон улсын хvмvvнлэгийн байгууллагын төлөөлөл оролцож байна.

Нvvрс тээврийн хvнд даацын машин 35 мянган га талбай сvйтгэжээ

Уул уурхайн салбар өргөжин тэлхийн хэрээр монголчуудын Орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алгдагдахаас хамгаалуулах эрх зөрчигдөх болжээ. Өнөөдөр уурхай нээгдсэн бvс нутгуудад агаарын бохирдол, усны хомсдол, хөрсний доройтол хэт ихэсч байгалийн унаган төрх алдагдаж байгаа аж. Жишээлбэл, энэ оны байдлаар байгаль орчинд учруулсан нийт хохирол улсын хэмжээнд 1.16 их наяд төгрөгт хvрсэн тооцоо гарсан байна. Vvнийг задалж vзвэл, агаар мандалд 1963.0, гадаргын усанд 839627.4, газрын доорх усанд 30554.6, хөрсөнд 104433.5, ургамалд 98204.5, ойн санд 12816.7, ан амьтанд 3286.1 сая төгрөгийн хохирол учирчээ. Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын Хайрхан багийн нутаг Цагаан хад дахь гаалийн хяналтын талбайн орчны агаар хамгийн их тоосжилттой байж. Тэндэхийн агаарт байгаа тоосны хэмжээ шинжилгээгээр стандартад зааснаас даруй 45 дахин их гарав. Уг газар нvvрсний уурхайнуудаас хvнд даацын машинаар нvvрс тээвэрлэн буулгаж урд хөршид гаргадаг гол төв нь юм. Байгаль орчин аялал жуулчлалын яам өнгөрсөн онд Таван толгойн нvvрсний орд Гашуун сухайтын хилийн боомт хvртэл 235 км замд экологийн хохирол тооцох судалгаа хийжээ. Энэ vеэр уг зам дагуу нийт 35 мянга гаруй га талбайн хөрс хvнд даацын машины дугуйгаар эвдэрсэн байжээ.
Vvнээс гадна говийн бvс нутагт усны нөөц багасч чанар аюулгvй байдал алдагдсан судалгаа гарсан байна. Тухайлбал, Улсын мал эмнэлэг, ариун цэврийн төв лаборатороос Өмнөговь аймгийн Шивээ хvрэн, Хэрмэн цав, Дэрэнгийн ус, Хадан ус зэрэг газрын усанд шинжилгээ хийхэд Дэлхийн эрvvл мэндийн байгууллагын тогтоосон хязгаараас никель 2.5-5, кадми гурав дахин өндөр агуулгатай байж. Мөн тус аймгийн Гурван тэс сумын малчин Ц Хvний эрхийн vндэсний комиссынхонд “Жолооч нар шатахуун хийдэг хувингаараа худгийн уснаас хутгаж авдаг. Тэгээд уухын аргагvй vнэр, амттай болдог юм. Ойр хавьд өөр худаг байхгvй тул аргагvйн эрхэнд тvvнээс ууж байна” хэмээн ярьсан байна. Өмнөговийн Цогтцэций суманд амьсгалын замын өвчин 2.5 дахин өсчээ
Хvн бvр эрvvл мэндээ хамгаалуулах эрхтэй. Гэтэл уул уурхайн хариуцлаггvйн улмаас хvн, малын эрvvл мэнд бас л хохирох болжээ. Монгол Улсын хvний хөгжлийн илтгэлд уул уурхайд хамгийн их өртөж буй Өмнөговь аймгийн хvн амын өвчлөлд амьсгалын замын өвчин сvvлийн жилvvдэд тэргvvлэх болсоныг дурьдсан байдаг. Таван жилийн өмнө тус аймагт 10 мянган хvн тутмын 1148 нь амьсгалын замын өвчтэй байсан бол эдvгээ 2188-д хvрсэн аж. Зөвхөн Цогтцэцийн сумын хувьд гэхэд нэг жилийн хугацаанд дээрх өвчлөл 2.5 дахин өсчээ. Бас Говь алтай аймагт агаарын тоосжилттой холбоотой өвчлөл нэмэгдсэн судалгаа бий. Ганцхан Чандмань суманд vзлэг хийсэн 71 хvний 68 нь нvдний өвчтэй гарчээ. Энэ нь агаарын тоосжилт, хурайшилтаас шалтгаалсан байна. Дундговь аймгийн Баянжаргалан, Говь угтаал суманд гар аргаар жонш олборлогчид олон. Дээрх сумдын 700 хvнийг эрvvл мэндийн vзлэгт хамруулахад 140 нь уушиг шохойжилттой онош гарчээ.

Уул уурхайтай холбоотой осол тав дахин нэмэгджээ

Манай улсын химийн бодисын хэрэглээ жил бvр нэмэгдэж ирсэн. Энэ нь мөн л уул уурхайтай холбоотой. Мэргэжлийн байгууллагууд уул уурхайд ашиглаж буй хорт бодисыг хvн, малын эрvvл мэнд, байгаль орчинд сөрөг нөлөөгvй ашиглах хадгалах, устгах, тээвэрлэх явдал хангалтгvй байна. Хоёр жилийн өмнө 10 аймгийн нутагт буй уурхайнуудад химийн бодисын шалгалт хийсэн. Энэ vеэр алтны олборлолтод өртсөн 120 гаруй цэгийг шалгасан юм. Ингээд мөнгөн ус цианидаар бохирдсон 200 мянган тонн хаягдал, 53 га талбай, олон арван худаг байгааг тогтоосон. Бас гар аргаар алт олборлогч нинжа нарын уушиг дээрх бодисоор хордож амь насаа алдсан тохиолдол ч гарч байсан билээ. Мөн нvvрс тээврийн замд авто осол их гардаг. Тухайлбал сvvлийн хоёр жилд 310 осол гарч 26 хvн амь насаа алдаж 44 хvн хvнд, хvндэвтэр, хөнгөн гэмтэл авсан байна. Хvний эрхийн vндэсний комиссоос гаргасан мэдээллээр Цогцтцэций суманд нvvрсний зам дахь болон уул уурхайн осол сvvлийн нэг жилд тав дахин өссөн хэмээж байгаа юм.

46 малчны 65 хувь нь уурхайд өвөлжөөгөө алджээ

Ашигт малтмалын хайгуул хийх vеэс л тvvх соёлын асуудал сөхөгддөг. Олон уурхай нээгдэхийн хэрээр нvvдлийн мал аж ахуй шахагдаад буй юм. Статистикаас vзвэл Өмнөговь аймгийн Ханбогд, Цогтцэций, Гурван тэс суманд 2004 онд 3029 малчин өрх байж. Гэтэл өнгөрсөн жил 1352 болж буурсан vзvvлэлт гарчээ. Нутгийн малчин ардууд олон уурхай нээгдээгvй байхад жилд 10-12 удаа отор нvvдэл хийдэг байсан бол одоо нутаг бэлчээр багасч 1-2 удаа болсон гэж хvний эрхийн судлаачдад ярьсан байна. Мөн Ханбогд сумын иргэн Л “Хайгуулынхан тахилгатай уул хадыг тэгшилж овоон дээр машинтай гардаг.
Нэг өглөө босоход гэрийн хаянд өрөмдөөд эхэлдэг. Тэгээд уулзахаар “Та нар дуугvй бай. Бид зөөвшөөрөл авсан” гээд таамагтай бичиг vзvvлдэг” хэмээн ярьсан байна. Гурван тэс, Ханбогд, Цогтцэций суманд өвөлжөөгөө 60 жилийн хугацаатай эзэмших гэрээ байгуулсан 46 малчин өрхийн дийлэнх нь буюу 65 хувь нь уул уурхайн компанид газраа алджээ. Ийнхvv тоочоод байвал уул уурхай дагасан бэрхшээл олон. Нөгөө талаар улсын эдийн засаг, орлогоо бодохоор уул уурхай зайлшгvй хэрэгтэй. Тэгэхээр энэ хоёрын алтан дундажыг олж олсон орлогоо зөв vр ашигтай зарцуулах л ганц гарц монголчууд бидэнд байна.