Монгол Улсад стратегийн ач холбогдол бүхий 15 орд байдаг хэмээн тэмдэглэжээ. Нарийн сухайт, Цагаан суварга, Багануур, Шивээ овоо, Төмөртэй, Эрдэнэт, Бүрэнхаан, Оюутолгой ... гээд л хөвөрч байна. Тэдгээрийн нэг нь Шивээ овоогийн нүүрсний орд. Нөөцөөрөө Тавантолгойгоос илүү энэ ордыг анх 1957 онд илрүүлсэн гэдэг.

1986-1988 онд улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийж нөөцийг нь тогтоон, стратегийн ордод бүртгэж байж. “Шивээ овоо” уурхайг байгуулахад 67 сая ам.долларын зээл гадаадаас авч байж, хөрөнгө оруулжээ. Тавантолгой 2.6 тэрбум тоннын нөөцтэй гэгддэг бол Шивээ овоогийнх 2.7 тэрбум тонн ажээ.

Уг орд Өөхөн цагаан, Шинэ ус, Ногоон нуур гэсэн гурван хэсгээс бүрддэг. Нийт 29500 га газрыг хамардаг байна.

“Шинэ шивээ” гэгч хувийн компани хуулийн цоорхой ашиглаж, Шивээ овоогийн ордын 80 гаруй хувь болох ашиглалтын 13311А, 13312А, 13313А тоот лицензүүдийг өөрийн болгож чадсан.

Ашигт малтмалын тухай хууль хэрэгжиж эхэлсэн 1997 оны арванхоёрдугаар сарын 3-нд Засгийн газрын 235 дугаар тогтоол гарав. Уг тогтоолоор нүүрсний 18 ордын лицензийг олгох асуудлыг шийдвэрлэж, уурхайн нэрсийн жагсаалт, лицензийн дугаарыг баталж өгсөн байдаг аж. Энэ дагуу төрийн өмчит “Шивээ овоо” ХК-ийн уурхайн тусгай зөвшөөрлийг олгосон байна. Өөрөөр хэлбэл, “Шивээ овоогийн нүүрсний ордын 042 тоот лицензийг олгосугай” гэсэн дээрх тогтоолоор 2.7 тэрбум тонн нөөц бүхий 29500 га газартай Шивээ овоогийн энэхүү стратегийн орд газарт тусгай зөвшөөрөл олгосон гэсэн үг.

Уг нь стратегийн ордын 51 хувь нь төрийн мэдэлд байна гэсэн хуультай. Гэтэл “Шивээ овоо” ХК тус орд газрын 0.3 хувь буюу 91 га-г тусгай зөвшөөрлөөр эзэмшдэг. Төрийн өмчит “Эрдэнэс МГЛ” ХХК 14.2 хувь буюу 4199 га, хувийн өмчит “Шинэ шивээ” ХХК 75.6 хувь буюу 22300 га талбайг “ямар нэг” аргаар эзэмшиж, ашиглалт явуулж байна. Төрийн хувь 51 хувь байх тухай хууль ноцтой зөрчигдөж, “Шивээ овоо” болон “Эрдэнэс МГЛ” нийлээд дөнгөж 14.5 хувийг л ашиглах эрхтэй байна. Мөн “Шивээ овоо” уурхай нүүрс олборлолтоо тасалдуулахгүйн тулд “Эрдэнэс МГЛ” ХХК-ийн ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй талбайгаас 200 га газрыг гэрээний үндсэн дээр төлбөртэй ашиглаж байгаа аж.

Ингэснээр өнөөдөр “Шивээ овоо” ХК жилд 1.7 сая тонн нүүрс олборлон борлуулдаг. Монгол Улсын дотоодын хэрэгцээний 28.3 хувийг нийлүүлдэг юм байна. Мөн Говьсүмбэр аймгийн төсвийн 70 гаруй хувийг энэ уурхай бүрдүүлдэг. Нийт 500 гаруй ажиллагсадтай.

Манай улсын эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн 70 хувийг хангадаг IV цахилгаан станцын 50 хувийг Шивээ овоогийн нүүрсний уурхай хангадаг ажээ.

Гэсэн ч Ашигт малтмалын газрынхан “Шивээ овоо” ХК-ийн эзэмшлийн газрыг “Шинэ шивээ”-д өгснөөр өнгөрсөн жилүүдэд ихээхэн хэмжээний алдагдал хүлээсэн байна.

Шивээ овоогийн стратегийн орд өнөөдөр ийм л дүр зурагтай ажиллаж байна.

ЛУЙВРЫН “ШИНЭ ШИВЭЭ”- Г БАЙГУУЛСАН НЬ

Түүх сөхвөл, 1997 онд Шивээ овоогийн уурхай албан ёсоор лицензээ авсан ч уурхайн санхүүгийн байдал хүнд, борлуулалтын хэмжээ бага байсан зэргээс шалтгаалан лицензийн төлбөрийг бууруулах зорилгоор бүх талбайнхаа лицензийг ашиглахаар авч чадаагүй аж. Өөрөөр хэлбэл, дээрх байдлаас үүдэн 29500 га газрын дөнгөж 91 га-г ашиглаж байв. 2005 оны нэгдүгээр сарын 14-нд талбайгаа өргөтгөн, дахин 150 га газарт зөвшөөрөл авахаар Ашигт малтмалын газарт хандтал, “Танайд өгөх талбай байхгүй. Талбайг чинь тойруулаад өөр хүмүүс газрыг нь авчихсан” гэсэн хариултыг өгч.

Судлаад үзтэл, 2004 оны есдүгээр сарын 3-наас арваннэгдүгээр сарын 25-ны хооронд Шивээ овоогийн уурхайг тойрсон газрыг хоёр хүний нэр дээр гаргачихсан байжээ. Уг газрыг авсан хүмүүс мөн оныхоо арванхоёрдугаар сарын 10-23-ны хооронд бүх лицензээ “Шинэ шивээ” нэртэй компанид шилжүүлчихсэн байна. Тухайн үед “Шинэ шивээ” компанийн захирал нь н.Хүрэлцоож гэдэг хүн байсан байна. Ийм явдал болсныг мэдсэн “Шивээ овоо” компанийн тэр үеийн удирдлагууд хандаж болох бүх газарт асуудал тавьж хөөцөлджээ. УИХ, Засгийн газар, Үйлодвэр худалдааны яам, Төрийн өмчийн хороо, Улсын мэргэжлийн хяналтын газар зэрэгт 31 удаа хүсэлт, шаардлага тавьсан ч үр дүн гараагүй байна. Мөн Захиргааны шүүхэд удаа дараа хандсан ч, тус шүүх “Шинэ шивээ” ХХК-ийн лиценз хуулийн дагуу байна гэсэн шийдвэрийг гаргасаар байв. Ингэж Захиргааны шүүхийн гурван шат “Шивээ овоо”-г мухардуулж авав. Энэ тухай Эрчим хүчний дэд сайд асан Т.Энхтайван, “Шивээ овоо” ХК-ийн захирал Х.Балсандорж нар ярьдаг.

ТӨР СТРАТЕГИЙН ОРДОО АВЧ ЧАДАХ УУ?

Ийм асуулт өөрийн эрхгүй тавимаар болох юм, төрд. Шивээ овоогийн орд бусдын гарт орсныг өнөөдөр мэдэж байгаа юм биш л дээ. Өчнөөн жил яриад эцэстээ Төрийн ордонд ороод, яриад авсан асуудал. Гэвч өнөөдөр хэвээрээ л байна.

Одоогоос нэг жилийн өмнө УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны дарга Я.Батсуурь Шивээ овоогийн ордын лиценз тойрсон маргаантай асуудлаар асуулга тавьж, Эдийн засгийн байнгын хороогоор хэлэлцүүлж байв. Энэ үеэр мөн ч олон зүйл тодорхой болов.

“Шинэ шивээ” гэгч хувийн компани хуулийн цоорхой ашиглаж, Шивээ овоогийн ордын 80 гаруй хувь болох ашиглалтын 13311А, 13312А, 13313А тоот лицензүүдийг өөрийн болгож чадсан. Ингэхдээ төрийн өмчит “Шивээ овоо” уурхайн ашиглалтын хугацаа дууссан, нөөцгүй болсон гэх мэт хуурамч баримт үйлдэн дээрх лицензүүдийг шилжүүлэн авсан байж. Хамгийн ноцтой нь энэхүү луйврын ард МАН-ын нөлөө бүхий гишүүд байдаг нь бараг тодорхой болсон.

Тухайн үед УИХ-ын гишүүн Я.Батсуурь “Хууль зөрчсөн байна гэдэг нь хоёр, гурван зүйлээр нотлогдоод байна. 1997 оны арванхоёрдугаар сард Засгийн газар тогтоол гаргаж, төрийн мэдлийн уурхайнууд өөрийн эзэмшилд байгаа лицензүүдийг бүрэн эзэмшинэ гэж заасан байгаа. Гэтэл тэр тогтоолыг зөрчиж, Шивээ овоогийн ордын 80 гаруй хувийг “Шинэ шивээ” компани авч, холбогдох эрх мэдэл бүхий түшмэдэд олгосон байгаа. Эцэстээ үнэн нь илрэхээс хойш олгосон хүмүүст нь хариуцлага тооцож, уг ордыг төрийн мэдэлд авах ёстой” гэж байв. УИХ-ын гишүүн Д.Одхүү “Өмнө нь Тавантолгой, Эрдэнэт үйлдвэрт ийм асуудал үүссэнийг шүүхийг оролцуулалгүйгээр төр шийдэж ирсэн. Ганц хувийн компанид төр ялагдаад байгаа нь зорилготой үйлдэл биш үү. Лут луйвар үүний ард байна” хэмээж байсан. Эрхэм гишүүд зүгээр ч нэг ийм үг унагахгүй нь тодорхой.

Энэ хурал олигтой үр дүнд хүрээгүй.

Мөн шинэчлэлийн Засгийн газрын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг 2012 оны есдүгээр сарын 5-нд Төрийн өмчийн хороо болон “Шивээ овоо” ХК-ийн захиралтай уулзав. Энэ үеэр “Шивээ овоо” ХК өнгөрсөн жилд 2.4 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласнаа Ерөнхий сайдад дуулгасан. Энэ нь “Шинэ шивээ” ХХК-д газраа алдсантай холбоотой хэмээн Х.Балсандорж захирал тайлбарлав. Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг энэ асуудлыг шүүхээр шийдүүлж алдсан газраа буцааж авахыг Төрийн өмчийн хороо болон уурхайн удирдлагад үүрэг болгосон.

Тиймээс өнөөдөр энэ хэрэг хуулийн байгууллагаар шалгагдаж эхлэх нь тодорхой болсон гэсэн үг.

Шивээ овоогийн ордын үлдсэн нөөцийг ашиглах лицензийг “Шинэ шивээ”-д шилжүүлсэн нь анхнаасаа л луйврын шинжтэй байжээ. Шат дамжлагатай, нарийн зохион байгуулалттай гэж хэлж болохоор.

СТРАТЕГИЙН ОРДЫГ ХЭРХЭН ЛУЙВАРДАВ?!

Уг асуудалд холбогддог эрхмүүд бол МАН-ын генсек асан, одоогийн УИХ-ын гишүүн У.Хүрэлсүх, Үйлдвэр худалдааны дэд сайд асан, УИХ-ын гишүүн Я.Содбаатар, “Шинэ шивээ” ХХК-ийн захирал А.Эрдэнэбат, “Шивээ овоо” ХК-ийн захирал Х.Балсандорж нар юм. Энэ нь олон баримтаар нотлогддог ажээ.

Үргэлжлэл бий...

Б.ОНОН