Монгол Улс социалист нийгмээс ардчилсан нийгэмд шилжиж дэлхийн улс орнуудтай нээлттэй харилцаж, мэдээлэл харилцааны орчин харьцангуй чөлөөлөгдсөнөөр сэтгүүлзүйн салбарт олон том өөрчлөлт гарчээ.

Үүний нэг илрэл нь PR-ийн хурдацтай хөгжил юм. Мэдээллийн олон сувгаар дамжуулан цаг, минут, секунд тутамд уншигч, үзэгч, сонсогчтой харилцаж, тэр хэмжээгээр мэдээлэл түгээж байгаа өнөөгийн нөхцөлд хэнд зориулсан, нийгмийн аль хэсэгт хамааралтай, ямар зорилготой мэдээллийг хэзээ, ямар хэлбэрээр хүргэх вэ гэдгээ мэдрэх нь чухал ач холбогдолтой. Манай улсад сүүлийн үед үүнд анхаарч, тэр дундаа улс төр, бизнесийн хүрээнийхэн ихээхэн ач холбогдолтой хэмээн тооцож үйл ажилагаандаа хэрэгжүүлж эхлээд байна. Компани, аж ахуйн нэгжүүд бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ сурталчлах, улстөрч, урлагийнхан, тамирчид олонд танигдаж алдарших нэг чухал хэрэгслээ PR гэж үзэж байгаа нь хэвлэл мэдээллээр цацагдаж байгаа мэдээлэл, зар сурталчилгаанаас тодорхой харагддаг.

Гэхдээ PR нь аливаа шийдвэрт хэрхэн нөлөөлж байна вэ, тэр дундаа улстөрийн шийдвэрт нөлөөлөх ямар арга замууд байж болох хийгээд, өнөөдөр PR-ийг энэ хүрээнд хэрхэн ашиглаж байна вэ гэдэгт анхаарал хандуулах хэрэгтэй байгааг олон үйл явдлуудаас харж болно. Мөн УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгчийн тамгын газар, яам, агентлагууд, УИХ-ын зарим гишүүн, томоохон групп, компаниуд хэвлэл мэдээллийн хэлтэс, алба, хэвлэлийн төлөөлөгчтэй болж, тэднээр дамжуулан бодлого үйл ажиллагаагаа олон нийтэд сурталчлахаас гадна, аливаа түвшинд гаргаж байгаа шийдвэрт нөлөөлөх “хэвлэл мэдээллийн, PR-ын лобби” хэрэглэж байна.

Сэдэв сонгосон шалтгаан: Улс төрийн болон, нийгмийн бүхий л үйл ажиллагаанд PR хэрэглэж байгаа боловч нэгдсэн системчилсэн ойлголт муутай, бас төдий хэмжээгээр хэрэглэх ур дүй арга барилд суралцсан мэргэжилтэн цөөн байна. Мөн гарч буй улс төрийн шийдвэрүүдэд нөлөөлөх сонирхол хувь хүн, бүлэг фракц, нам эвсэл, нийгмийн тодорхой хэсэгт байгаа хэдий ч хэрхэн хуулийн дагуу, зөв замаар оновчтой хэрэгжүүлэхээ мэдэхгүй байгаа тохиолдлууд анзаарагддаг. Нөгөө талаас PR-ын үйлчилгээ үзүүлж, олон нийтийн харилцаагаар дамжуулан бизнес эрхлэх гэсэн байгууллага аж ахуйн нэгж олноор бий болж байгаа учир онолын үүднээс энэ салбарыг судалж, улс төрийн шийдвэрт PR-аар хэрхэн нөлөөлж болох арга зам байгааг тодорхойлон нь зүйтэй гэж үзэж байгаа юм.

Судалгааны ач холбогдол: Улс төрийн шийдвэрт нөлөөлөх хүсэл сонирхол ард иргэдэд, нийгмийн тодорхой бүлэглэлд, бизнесийн янз бүрийн салбарынханд, хувь хүнд ч бий. Харин хэрхэн яаж, ямар арга замаар, хуулийн дагуу үр дүнтэйгээр энэ сонирхлоо хэрэгжүүлэх вэ гэдгийг мэддэг нь цөөн байгаа нь өрнөж буй үйл явдлууд, өдөр тутмын мэдээ мэдээллүүдээс харагддаг. Шийдвэрт нөлөөлөх олон арга зам бий. Лобби бүлэг байгуулах, харилцан санал тавих, хууль зөрчиж авлига өгөх авах, дарамт шахалт үзүүлэх гэх мэт. Гэхдээ энэ бүхэн нь эцэстээ саналаа, сонирхлоо хэрхэн илэрхийлэх вэ гэдэг арга зам хайсан л тохиолдол. Гарах шийдвэрт саналаа тусгахын ач холбогдлыг шийдвэр гаргагчид хууль зөрчихгүйгээр үр дүнтэй, хүссэнээрээ ойлгуулах, өөрийн талд санал өгүүлэх боломж байна уу, байвал хэрхэн ашиглаж болох вэ гэдэг арга замыг нийгэм дэх сонирхлын бүлгүүд хувь хүнд ч тодорхой болгоно. Мөн Монгол Улсад хөгжиж эхэлж байгаа PR-ын шинжлэх ухааны талаархи ойлголт тодорхойлолтуудыг нэгтгэж, дараа дараагийн судлаачдад хэрэглэгдэхүүн болгож үлдээснээрээ чухал ач холбогдолтой.

Судалгааны ажлын зорилго: Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан PR-ын тусламжтайгаар ашиг сонирхлоо хэрэгжүүлж, зорилгодоо хүрч хүссэн шийдвэрээ гаргуулж байсан тохиолдлуудыг баримтад тулгуурлан судалж, улс төрийн зарим шийдвэртPR-аар нөлөөлөх зарим арга замуудыг тодорхойлоход судалгааны ажлын зорилго оршино.

Зорилт:

1. Улс төр, PR-ын талаарх онолын ойлголтуудыг судалж, PR-ыг хэрэглэж байгаа нийтлэг арга технологиудыг нэрлэж тайлбарлана.

2. PR-ыг хэрхэн хэрэглэж, түүний элементүүдээр дамжуулан улс төрийн ямар шийдвэрт хэрхэн нөлөөлж байсныг судална.

3. Судалгааны судлагдахуун болгон сонгож авсан улс төрийн зарим шийдвэрт PR-аар нөлөөлөхдөө хэвлэл мэдээллийн ямар хэрэгслийг түгээмэл ашигласан болон PR-ын мэргэжилтнүүд ямар арга түлхүү хэрэглэснийг тодорхойлно.

Сэдвийн судлагдсан байдал: Монголд PR-ийн онол, арга барил, тактикийн болон уламжлал шинэчлэлийг тусгайлан судалж, үнэлэлт дүгнэлт өгсөн бүтээл тун цөөн. Мөн энэ чиглэлээр судалгаа шинэжилгээ хийсэн эрдэмтэн судлаач ч олон биш. Учир нь, энэ чиглэлээр бэлтгэсэн боловсон хүчин байхгүй, мөн Монголд шинжлэх ухааны хэмжээнд хөгжиж хараахан амжаагүй байна. Доктор Г.Өнөрбаярын “PR олон нийтийн санаа бодолд нөлөөлөх нь”[1] нэг сэдэвт бүтээлд Монгол улсад PR-ын үүсэл хөгжил, онолын талаас нь авч үзэж, мөн олон нийтийн санаа бодолд хэрхэн нөлөөлж байгаа тухайд судалж дүгнэсэн байдаг. Үүнээс өөр энэ салбарыг тусгайлан судалсан эрдэм шинжилгээний бүтээл одоогоор хараахан гараагүй байна. Харин доктор М.Зулкафиль[2], Л.Норовсүрэн[3], Ц.Ганболд[4], Б.Болд-Эрдэнэ[5], Ж.Батбаатар[6] нарын болон, зохиолч сэтгүүлч Б.Галаарид⁷ нарын сэтгүүлзүйн шинжлэх ухааны бүтээлүүдийн зарим бүлэг хэсэгт PR, олон нийтийн харилцааны талаас нь судалж, зарим дүгнэлт хийсэн байна. Харин PR улс төртэй хэрхэн холбогдож, гарах шийдвэрт хэрхэн нөлөөлж болох талаас судалсан бүтээл манайд хараахан байхгүй байгаа юм.

Судалгааны обьект: Судалгааны ажлын хүрээнд Төрөөс төмөр замын талаар баримтлах бодлого, Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээ, уг шийдвэрүүдийг батлагдахын өмнө өдөр тутмын сонин, мэдээллийн цахим хуудсууд, телевизийн ярилцлага, хэлэлцүүлгийн нэвтрүүлгүүдээр цацагдсан PR-ын зорилго бүхий мэдээ, мэдээллүүдийг түүвэрлэн судална.

Судлах зүйл, эх сурвалж: PR-ыг шинжлэх ухааны талаас нь судалж үнэлэлт дүгнэлт өгсөн бүтээл манайд цөөн хэдий ч улс төр нийгмийн хүрээнд үүнийг ашиглаж ирсэн туршлагууд олон байгаа нь судалгааны ажлын гол хэрэглэгдэхүүн баримт болж байна. Судалгааны ажлын гол судлагдахуун болгон авч үзэж байгаа улс төрийн зарим шийдвэр буюу УИХ, Засгийн газраас баталсан Оюутолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний тухай, Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлого батлах тухайшийдвэрт нөлөөлөх чиглэлээр явуулсан PR-ын үйл ажиллагаа, уг үйл ажиллагааг удирдаж чиглүүлсэн мэргэжилтнүүдийн туршлага, санал бодол, үнэлэлт дүгнэлт зэргийг судалгаандаа ашиглалаа. Учир нь, Монгол Улсад PR-ын талаархи ойлголт бий болж, үүнийг ашиглан шийдвэрт тодорхой хэмжээгээр нөлөөлөх зорилгоор санал зөрүүтэй байсан талууд нэлээд хүчтэй кампанит ажил уг шийдвэрүүд гарахын өмнө өрнүүлсэн юм. Мөн дээрх шийдвэрүүдийн аль аль нь УИХ, Засгийн газрын хэмжээнд олон удаа хэлэлцэгдэж, урьд гарсан шийдвэрийн яг эсрэг байдлаар эцсийн шийдвэр гарсан нь PR-ын нөлөөлөл байсан гэж үзэх үндэслэл болж байгаа юм.

Мөн гадаад, дотоодын эрдэмтдийн PR-ын чиглэлийн судалгааны бүтээлүүд, зарим нэр бүхий удирдагчдын PR-таа ашигласан туршлага зэргийг ч авч үзэв. Мөн олон улсын байгууллагуудаас гаргасан ёс зүйн кодууд, Монголын хэвлэлийн хүрээлэнгээс жил бүр гаргадаг, “Хэвлэл мэдээлэл 2009, 2010, 2011” судалгааны тайлангийн тойм, УИХ, Засгийн газрын шийдвэрүүд, УИХ-ын чуулган, Байнгын хороодын хурлын тэмдэглэл, Засгийн газар бодлогын болон чиглэлийн яамдаас гаргасан төсөл хөтөлбөрүүдийг ч авч үзэв.

Судалгааны арга зүй: Магистрын зэрэг горилсон судалгааны ажлыг хийж гүйцэтгэхдээ шинжлэх ухааны судлал, шүүмжлэлд түгээмэл хэрэглэгддэг дараах аргуудыг ашигласан болно.

1.Харьцуулан судлах арга: Улстөрийн зарим шийдвэрт PR тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж байгааг харуулахын тулд тухайн шийдвэрийг дэмжиж болон эсэргүүцэж байгаа талуудын хэвлэл мэдээллээр нэвтрүүлсэн мэдээ, нийтлэл, ярилцлага зэрэг материалыг хооронд нь харьцуулж аль нь илүү нөлөөтэй байгааг тогтоолоо. Мөн PR-ын ямар үйл ажиллагааг хэнд хандаж хэзээ явуулах вэ гэдгийг харьцуулалтын аргаар гаргаж ирэхийг зорьсон болно.

Түүвэрлэн сонголт хийж задлан шинжлэх арга/контент-анализ/: УИХ, Засгийн газар, төрийн байгууллагууд олон нийтэд хамаатай шийдвэр байнга гаргаж байдаг. Тэдний багагүй хэсэгт нь PR нөлөөлж байгаа хэдий ч тэр бүгдийг нэр бүрчлэн судалж, дүгнэлт хийх боломжгүй. Ийм учраас улс төрийн тодорхой шийдвэрүүдэд PR хэрхэн нөлөөлснийг төлөөлөл болгон сонгож дүн шинжилгээ хийсэн юм. Сонгож авсан шийдвэрүүд нь тухайн цаг үедээ хүмүүсийн анхаарлыг ихээр татаж, улс орны хувьд ч чухал ач холбогдолтойд тооцогдож байсан юм.

Ярилцлагын арга: Судалгаанд оролцогчидтой халз ярилцаж, түүний үзэл бодол хүсэл эрмэлзлэл, юмс үзэгдлийн тухай хувийн санаа бодол, үнэлэлт дүгнэлтийн талаар мэдээлэл цуглууллаа. Тодорхой мэдээлэл цуглуулахын тулд цөөн тооны, гэхдээ PR-ын чиглэлээр мэргэшсэн, монголдоо хамгийн нөлөө бүхий мэргэжлийн багуудыг ахалж байгаа улс төрийн нам эвслийн хувьд аль аль талтай хамтран ажиллаж байсан туршлагатай PR-ын зөвлөхүүдтэй ярилцлаа. Ярилцлагын аргаар цуглуулсан мэдээллүүдээс уг судалгаанд хамаарах хэсгийг авч, ороолцогчдын хариулт тус бүрийг хооронд нь харьцуулж, задлан шинжилж дэвшүүлж буй санаагаа батлахаар оролдлоо.

Задлан шинжилж, нэгтгэн дүгнэх арга /анализ-синтез/: Судалгааны эх сурвалж болгож авсан улстөрийн шийдвэрүүд, түүнд нөлөөлсөн PR-ын зорилготой олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр нийтэлж нэвтрүүлсэн мэдээлэл, хэрэглэсэн арга технологиудыг задлан шинжилж нэгтгэн дүгнэх замаар үнэлэлт дүгнэлт өгч, хэрхэн нөлөөлсөн үр дүнг харуулахыг зорилоо.

Судалгааны ажлаа хэлэлцүүлсэн байдал: Урьдчилсан хамгаалалтаар хэлэлцүүлсэн.

Судалгааны ажлын бүтэц: “Улс төрийн зарим шийдвэрт PR-аар нөлөөлөх нь” сэдэвт магистрын зэрэг горилсон судалгааны ажил нь 64хуудастай.“Улс төрийн шийдвэр болон PR-ын талаархи онолын ойлголт, арга технологи”, “PR ашиглан, улс төрийн шийдвэрт нөлөөлсөн туршлага, мэргэжилтнүүдийн арга барил” гэсэн хоёр үндсэн бүлэгтэйгээс гадна Агуулга, Удиртгал, Дүгнэлт, Ном зүй, Хавсралтгэсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ.

[1]Өнөрбаяр.Г PR олон нийтийн санаа бодолд нөлөөлөх нь. Эрдэм шинжилгээний нэг сэдэвт бүтээл УБ. 2007

[2]Зулкафиль.М. Сэтгүүл зүйн тайлбар толь. УБ.2005

[3]Норовсүрэн.Л. Монголын сэтгүүлзүйн түүхэн тойм. Гутгаар боть. УБ.2003

[4]Ганболд.Ц Улс төрийн сэтгэл судлал ба хүчирхийллийн сэтгэл зүй. УБ. 2005

[5]Болд-Эрдэнэ.Б. Олон нийтийн харилцаа. УБ.2006

[6]Батбаатар.Ж. Сэтгүүл зүй. УБ. 2007

http://miniikh.blog.gogo.mn/read/entry390165