хөгжүүлэх сан буюу гурван суманд их хэмжээний мөнгө олгох тухай асуудал нэлээд маргаан дагуулж байгаа. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Д.Ганбаттай ярилцлаа.
-Орон нутгийг хөгжүүлэх зорилгоор Замын-Үүд болон танай тойргийн хоёр суманд олгох мөнгөний тухайд гишүүд тун таагүй хандаж байсан. Таны хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Энэ бол АН-ын мөрийн хөтөлбөрт “Шинэ сум” гээд суулгачихсан асуудал. Өмнөх Засгийн газруудаас УИХ дээр сумдаа хөгжүүлье гэж хэлж, ярьж байсан юм билээ.
Хүн амын маань тал хувь нь орон нутагт амьдардаг ч хот, хөдөөгийн ялгаа асар их. Мөн хөдөөгөөс нүүдэл тасрахгүй, үргэлжилсээр байна. 1970, 1980-аад оноос хойш сумдад бодлогоор явуулсан арга хэмжээ байхгүй. Засвар хийх, ганц, хоёр жижигхэн барилга барих маягаар л явж ирсэн. Тэдгээр нь одоо шаардлага хангахаа больсон. Тиймээс эзэнгүйдээд байгаа орон нутагт ажиллаж, амьдрах ая, тухтай орчин бий болгож, өнөөгийн нөхцөлд нийцсэн үйлчилгээ авч чаддаггүй.
-Тэгэхээр энэ тал дээр ямар зохицуулалт хийх хэрэгтэй вэ?
-Энэ үйлчилгээг авахын тулд тогтвор суурьшилтай ажиллах чадварлаг боловсон хүчнүүдийг орон нутаг руу татах хэрэгтэй. Тэдэнд нөхцөл, боломжийг нь олгох ёстой. Эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг нь орчин цагийн стандартад нийцсэн байхад хэн ч санаа зовохгүй үр хүүхдээ сургаж, ажлаа сэтгэл амар хийнэ биз дээ.
Харин энэ ажлыг үр дүнтэй болгож, хот хөдөөгийн ялгааг арилгахын тулд ашиг харахгүйгээр бүтээн байгуулалтын ажлуудыг шат дараалан хийх хэрэгтэй гэж бодож байгаа. Мэдээж хувийн хэвшлийнхэн ашгаа бодно. Тиймээс үүнийг төр, засаг хийх ёстой. Хоёроос гурван мянган хүнд зориулсан үйлчилгээний иж бүрэн барилгуудыг ашиглалтад оруулах нь зүйтэй.
-“Шинэ сум” төслийг дэмжиж байгаа ч төсвөөр яригдаж байгаа мөнгөн дүн хэт өндөр гэсэн шүүмжлэл байгаа. Өнгөрсөн туршлагуудаас сум байтугай аймагт ч энэ хэмжээний мөнгийг татан төвлөрүүлж байгаагүй гэдэг юм билээ. Тэгэхээр хэр үр дүнтэй байх бол?
-Бид болохгүй, бүтэхгүй гэхээсээ урьтаж үр дүнг нь харах хэрэгтэй. Орон нутгийн иргэд эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээг түргэн шуурхай авч, тэдний үр хүүхэд сурч боловсрох эрхтэй. Тухайн газар нутагт нь дээрх асуудлуудыг шийдэж өгөхгүй бол хот бараадахаас аргагүй. Тэгвэл энэ тохиолдолд бидний бахархаад байдаг бэлчээрийн мал аж ахуй үгүй болно гэсэн үг.
Харин ая тухтай орчин, нөхцөлийг нь бий болгочихвол ямар байх вэ гэдгийг төсөөлөн үзэж, турших л хэрэгтэй.
-Тэгвэл яагаад Замын-Үүдийг сонгосон юм бол. Эдийн засгийн чөлөөт бүс болгоно гээд өчнөөн жилийн нүүр үзлээ. Өнгө төрхөө өөрчилсөн зүйл алга л байна шүү дээ?
-Хажууд нь байгаа хоттой харьцуулаад харахад л ойлгомжтой шүү дээ. Тэнд дарга нар нь хэрхэн, яаж ажиллах байна вэ гэдэг нь л харагдаж байна. Замын-Үүд бол Монгол Улсын нүүр царай болдог олны хөлийн газар. Тиймээс төслийн үр дүнг харж, үнэлэлт, дүгнэлт өгөх хүн тэр хэрээр олон байх юм байна гэж бодож байгаа.
-Та хувийн хэвшлийнхэн ашиг хардаг гэж дээр хэлсэн. Тэрхүү ашгийг харж ажиллахаас гадна тэдний нуруун дээр зөвшөөрөл, татвар, татаас зэрэг маш олон хүнд ачаа байдгийг өмнө нь бизнесийн салбарт байсан хүн мэдэж л байгаа даа?
-Хувиараа хөдөлмөр эрхлэх хэцүү гэдгийг бид харж байгаа. Тухайлбал, экспортын 90 хувийг уул уурхайн бүтээгдэхүүн эзэлж байгаа мөртлөө тэнд ажиллагсдын таван хувь нь монголчууд байдаг. Уул уурхайн салбарынханд боломжийн цалин олгож байгаа ч ажлын байр олноор нь бий болгож чадахгүй байна. Гэтэл бусад салбарынхан энэ хэмжээний цалин, хөлс өгч чадахгүй болохоор иргэд уул уурхай эсвэл төрийн байгууллагад ажиллах сонирхолтой болчихсон. Уг нь хөгжил биш шүү дээ. Уул уурхайн бус бусад салбараа ямар нэгэн байдлаар өөд нь татаж явах ёстой. Бид сүүлийн жилүүдэд авлигын үзүүлэлтээр байнга ухарч бичигдсээр байгаа. Энэ нь өдгөө нийслэлд зөвшөөрөлгүй 70, 80 барилга баригдаж байгаагаар л тодорхойлогдоно шүү дээ. Зөвхөн барилгын зөвшөөрөл авахын тулд 120 орчим зөвшөөрлийг шат дараалан авах ёстой. Ном журмаар нь явах юм бол бараг л 2-3 жил болдог гэнэ. Ингэж ажиллахаас залхсан хүмүүс яаж байна вэ гэдгийг бид бодох л хэрэгтэй. Үүний цаана бүтээн байгуулалт хийх гэж байгаа монголчуудын хуримтлал, зээл байдгийг тунгаах нь чухал.
-Иргэд яагаад төрийн байгууллагад ажиллах сонирхолтой байгаа гэж?
-Төрийн албанд ороод өндөр цалин авдаг юм уу гэхээр үгүй. Тухайн алба, албан тушаал нь баталгаатай байдгаас л хошуурдаг бололтой. Бусад салбар сайн хөгжөөгүй учраас эрсдэл ихтэй гэдэг сэтгэлгээгээр хандаад байх шиг. Хувийн хэвшлийнхэнд дарамт, шахалт их, ажил төрлөө хөөцөлдөхөд хэцүү зэргээс хүмүүс шантарч байна. Тиймээс амар тайван, танил талынхаа нөмөр нөөлгөнд ажиллах сонирхолтой болсон юм уу даа.
-Төрийн алба баталгаатай байж чадах уу. Төр засгаа дагаад төрийн алба ч халаа сэлгээгээр дүүрэн байна шүү дээ?
-Мэдээж төрийн алба гэдэг мэргэшсэн, тогтвортой байх нь зөв. Гэхдээ энэ албанд насаараа хадагдана гэсэн үг биш. Миний сонссоноор зарим байгууллагад ах, дүүсээрээ ажилладаг, цус ойртсон маягийн зүйл дуулдах л юм.
Уг нь бид хувиараа бизнес хийгээд, биеэ даагаад амьдарч чаддаг, хувийн хэвшлийн байгууллагад хүчээ сорихоор, тэмүүлдэг орчинг бүрдүүлэх ёстой юм. Тэгж чадахгүй байгаа нь бидний бодлого буруу гэсэн үг.
-Иргэд төрийн алба руу ингэж хошуурдаг юм байж. Тэгвэл бизнесийнхэн яагаад улстөр рүү улайраад байдаг юм бэ?
-Хүн бүр өөр шүү дээ. Миний хувьд ардчиллын төлөө гэсэн үзэл бодолтой. Ардчиллыг өөрийнхөө зарчим болгосон хүн. АН-д бид л орж ажиллахгүй бол ардчилсан хүчнийхэн олонх болж чадахгүй байна. Тиймээс улстөрд орохоос аргагүй байсан. Сонголт маань ч буруудсангүй.