Шинэчилсэн Засгийн газрын гишүүн Н.Удвал Эрүүл мэндийн сайдын албыг авангуутаа системийнхээ байгууллагуудад

бугшсан дутагдал доголдлыг ил тодоор илчлэн засч залруулахын төлөө ажиллана гэж амлаад байгаа. Үнэндээ эрүүл мэндийн салбар ямар байгааг захын хүнээс асуухад сайнаасаа саарыг илүү хэлнэ. Манайд ард түмнийхээ эрүүл энхийн манаанд цаг наргүй зогсч, бие сэтгэлээ энэ үйлст харамгүй зориулсан, зориулж байгаа гавьяатай олон сайхан эмч, мэргэжилтнүүд бий. Гэхдээ зах зээлийн хатуу ширүүн ааш аяг тангараг өргөсөн эмч нарыг ч өөрчилж, эзэмшсэн мэргэжлээрээ мөнгө ахиухан олох их аяны эрэлд тэднийг хөтөлж орхисон. Үүнийг нийслэлийн булан тохой бүрт шахам таарах хувийн эмнэлгүүд гэрчилнэ. Үнэндээ хувийн гэсэн тодотголтой эмнэлэг борооны дараах мөөг адил олширсон нь хөгжил дэвшил гэхээсээ эрүүл мэндийн салбарт бизнес илүүтэй цэцэглэснийг харуулна. Тоо толгойг нь анзаарвал Монголд улсын эмнэлгүүд нь эмчгүй болсон байх даа гэж бодогдмоор. Гэвч үгүй юм билээ. Харин ч эмч нар нь хувь, хувьсгалын эмнэлэгтээ зэрэг ажиллаад чадвар нь ч, амьдрал нь ч айхавтар сүрхий дээшилж буй гэнэ.

ХУВЬДАА ЭМНЭЛЭГТЭЙ ЭМЧ 40 ГАРУЙ БИЙ
Манай улсад III шатлалын гэх эмнэлэг Нэгдсэн нэг, Сайд нарын хоёр, Нэгдсэн гурав. Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн төв, Хавдар судлал, Халдварт гээд тоотой хэдхэн байдаг. Хүмүүс өвдөж зовохоор голдуу л улсын эмнэлэг барааддаг. Ядаж эрүүл мэндийн даатгалын дэвтрээ бариад очиход нүүр бардам гэж бодно. Өчигдөр өглөө Улсын клиникийн төв эмнэлгээр орлоо. Даваа гариг байсан болоод ч тэр үү, үүднээс нь эхлээд хүмүүс дүүрэн ачаалал ихтэй.

Давхар бүрт эмчийн өрөөний үүд болгонд урт дараалан үүсгэн хүмүүс зогсч байв. Ажиглахад ихэнхдээ 40-өөс дээш насныхан. Тус эмнэлэгт хөдөөнөөс ирж үзүүлж буй хүн 36 дугаар маягттай байх ёстой. Урьд өдөр нь дугаар авсан байхыг шаарддаг. Гэхдээ дугаар авсан л бол эмчийн бараа харна гэсэн үг биш. Өглөө эртхэн орохоор өмнүүрхэн үзүүлчих дугаар авч чадаагүй бол маргааш нь дахиж ирэх хэрэг гарна. Тиймээс урдуурхан үзүүлчихээр дугаарын төлөө хүмүүс танил талын эрэлд гарч, үүнээс нь болоод өглөөд багагүй хэрүүл үүсдэг бололтой. Энэ байдлын талаар эрхтэн дархтнаас нь тодруулчих санаатай эмнэлэг дундуур жаал явлаа. Эмнэлгийн дарга Г.Бямбадорж Эрүүл мэндийн яаман дээр хуралтай гэнэ. Жижиг дарга нар нь ч завгүй юм байх. Хайсаар дунд тушаалын гэх нэгнээс хэдэн зүйл тодрууллаа. Элдэв зүйл ярих хүсэлгүй байгааг эвтэйхэн ойлгуулсан энэ эрхэм эмнэлэг дотор хардлага сэрдлэг ихтэй, хэн хэлэв, яагаад бичүүлэв гээд эрэл хайгуул болдог хэцүү гэдгийг нуусангүй. Тиймээс нэр усыг нь албан тушаалыг нь зарлахгүй гэсэн ам шүдтэйгээр яриа өрнүүлсэн юм. Тус эмнэлэг хэзээнээсээ дарга нарын өрсөлдөөний талбар болж ирсэн. Хэн дарга болсноос хамаараад халагдах эмч нарын нэрс ч хар аяндаа тодроод гараад ирдэг гэнэ.

Саяхан яаман дээгүүр дүүргүүдийн эрүүл мэндийн төвийн дарга нараас эхлээд 10-аас дээш жил ажилласан дарга эмч нарыг хална гэсэн яриа гарчээ. Энэ яриа үнэн эсэхийг мэдэхгүй ч хувьдаа эмнэлэгтэй эмч нараас бусад нь баахан түгшүүртэй байгаа гэнэ. Хувьдаа эмнэлэгтэй, зэрэг цол өндөртэй бол хаачих билээ гэж санаа зовох юмгүй. Сургуульд багшилж болно, хааяа дуудлагаар ирээд үзлэг хийчихнэ. Тус эмнэлэг одоогоор 760 ажиллагсадтай үүнээс 162 нь эмч, 346 сувилагч бусад нь дэмжих үйлчилгээний ажиллагсад буюу бидний нэрлэж сурснаар асрагч нар гэнэ. Хуучнаа бодох юм бол эмч, сувилагч аль аль нь чамлахааргүй өндөр цалин авдаг болсон. Тэгээд ч хувьдаа эмнэлэгтэй эмч олон болохоор төрийн цалин шүтэж хоног төөрүүлдэг нь цөөн гэнэ. Тэр ч бүү хэл орлого нь өдөртөө хэдэн зуун мянга хүрдэг эмч нар ч бий. Үүнийг буруу гэх аргагүй. Чадаж байгаа юманд арга байхгүй гэдэг биз дээ. Иймэрхүү утгатай яриа бид хоёрын дунд өрнөв. Сонирхсоноо лавшруулж асуугаад ч амжлаа.

-Танайд хувийн эмнэлэгтэй эмч хэр олон бэ. Ганц нэг нэр хэлчихвэл буруу болохгүй биз дээ. Эсвэл нууц уу?
-Нуугаад байх юм байхгүй. Хэдэн сарын өмнө яамнаас энэ талаар судалгаа авсан. Чухам улсын хэмжээнд хэд байгааг мэдэхгүй. Манай эмнэлгийн эмч нараас гэхэд 40-өөд нь хувьдаа эмнэлэгтэй гэж яригддаг. Эмнэлгийн дарга Г.Бямбадорж ч хувийн эмнэлэгтэй шүү дээ. Манай эмч нар голдуу бөөр, мэдрэлийн эмнэлэгтэй байдаг юм. Ард түмэндээ тус хүргэж байвал болохгүй ч юм алга л даа. Харин нөгөөх Ашиг сонирхлын зөрчлийн хуультайгаа хэр нийцэж байгааг мэдэхгүй юм. Одоогоор М.Оюундэлгэр, Ж.Эрдэнэцэцэг, Э.Санжаа, М.Намсрай, Б.Лхагважав, Ж.Баасанхүү гээд олон эмч хувьдаа эмнэлэгтэй. Манай эмнэлэг том болохоор яг үнэндээ хаана нь юу болж байгааг тэр бүр мэдэх боломжгүй шүү дээ.

-Эмч нарыг үдийн өмнө үзлэгээ хийчихээд үлдсэн цагаа хувийнхаа эмнэлэг дээр өнгөрөөдөг гэдэг ортой юу?
-Зарим нэг эмч заваараа явдаг тал бий л байх. Нарийндаа тулахад эмч хүн өвчтөнийхөө төлөө зовж, эдгээхийг бодно шүү дээ. Тэд зах зээлд олны жишгийг л даган сайхан амьдрахын төлөө мэргэжлээ ашиглан эмнэлэг байгуулсан хэрэг шүү дээ. Зарим нь хэцүүгээ ярьж л байдаг юм. Зовлон байдаг л хэрэг. Зарим нэг нь хувийнхаа эрх ашгийг илүүд үзэх нь ч бий. Тэр болгоныг нэрлэх хэцүү. Өвчтөнүүд л мэдэж байгаа. Ер нь улсын эмнэлэг, хувийн эмнэлэгт зэрэг ажиллана гэж байж болохгүй. Манай хувийн эмнэлэгтэй эмч нарын заримд нь дутагдал их бий. Эмнэлгийн тоног төхөөрөмжөө өмчлөх, хувийн эмнэлэгтээ аваачихсан тохиолдол ч гардаг. Сувилагч нараа аваачиж ажиллуулах, оюутнуудаар үзлэг хийлгэх гээд юм юм л болдог гэсэн. Мөнгөний төлөө л яваад байгаа юм даа. Эмчийн мэргэжил мөнгө болсон гэдгийг үгүйсгэх аргагүй. Харин ч манай эмнэлэг бусадтай харьцуулахад гайгүй. Нэг хэсэг хүүхдүүд шүдний эмч болох гэж хошуурсан. Одоо мэс заслын эмч моодонд орсон гэнэ билээ. Энэ чинь эмч болно гэхээсээ мөнгө олох аргаа бодож байгаа хэрэг мөн биз дээ. Эмч нарын цалинг нэмэхгүй бол мөнгөний ажил хийж л таарах байх.

-Эмч нар дунджаар хэдий хэр цалин авдаг вэ. Хагалгаанд орсон эмч, сувилагчид мөнгө өгдөг жишиг тогтчихсон гэдэг?
-Янз бүр дээ. Тэгэхдээ л бололцооны шүү дээ. Чи ч гэсэн өвчнөөс минь салгалаа гээд эмчид юм өгч л байсан байлгүй. Энэ бол нууц биш зүйл. Хүнд өвчнөөс салгаад өгөхөд баярлахгүй хүн хэн байх юм бэ. Манай эмч нар авъя гэдэггүй. Өвчтөнүүд баярлаад өгдөг. Өгснийг нь л авдаг байх. Хэн ч авна. Харин шинэ сайд эрүүл мэндийн ажилтны цалингийн тодорхой хувийг даатгалаас санхүүжүүлэх боломжийг хайж байгаа гэсэн. Тэгвэл жаахан гайгүй болох байх. Эмч нарыг төрийн эмнэлэг, хувийн эмнэлэгт зэрэг ажиллаж болохгүй гэж яригдаад байна. Үүнийг зогсоохын тулд цалинг нэмэх хэрэгтэй дээ.

ОР ХҮЛЭЭЖ ХОРЬ ХОНОЖЭЭ
Элдэв өвчнөөс анагааж эдгээж буй алтан гартай эмч нарыг шүтэхээс аргагүй биз. Бөөрний тасгийн үүдэнд хэсэг хамаатнууд бололтой хүмүүс сууж байна. Ойрынх нь хүн хагалгаанд орсон гэнэ. Өвчтөний бие ямар байгааг асуухад гайгүй л гэсэн гэв. Гэхдээ тэдний хооронд болж буй яриа анхаарал татаж чимээгүйхэн зогсоод сонслоо. “Хоол хэрэггүй ээ, дугтуйд хийгээд л өгчих” гэхдээ хэдийг өгөх дээр санал зөрөлдөв. Тэгж тэгж олны жишиг дагахаар болж байна билээ. Тэднээс салаад Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан сумаас ирж Мэдрэлийн тасагт эмчлүүлж байгаа 50 эргэм насны Доржпалам гэх хүнтэй мэнд ус мэдэлцлээ. Тэрбээр эмчилгээ сайн байгааг магтаад “Ганц хэцүү нь тийм ч тариа олж ир гэх нь хөдөөний хүнд түвэгтэй юм. Заримд нь зүгээр хийж өгөөд байх шиг байдаг. Ер нь л танил талгүй бол ирээд хэрэггүй юм байна даа. Аймагтаа л хэвтдэг байж гэж бодогдох юм. Надад хотод танил муу, хүүхдүүд хөдөө. Ор хүлээж хорь хоносон. Эрүүл саруул улс хэвтээд баймааргүй санагдана. Гэтэл гайгүй л юм шиг улс олон байх юм. Би эмч биш яаж мэдэх вэ” гэж тэр ярьсан. Өвчнөө илааршуулах гэж өнгө өнгийн зовлон тоочсон олонтой энд таарч болох нь.

ГУРВАН ЭМНЭЛЭГ ДАМЖИЖ ОНОШОО ТОГТООЛГОСОН
Хэдхэн сарын өмнө Дорнодоос ирж Клиникийн нэгдүгээр эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн Жавзан гэж хөгшин “Би таван хүүхэдтэй. Бүгд л сурлагаар сайн байсан даа. Ядаж нэгийг нь эмч болгох минь яав” хэмээн үнэн голоосоо халаглаж байхыг сонсч билээ. Бие нь тавгүйрхээд байхад аймгийнхаа эмнэлэгт үзүүлтэл яаралтай хот яв, нарийн шинжилгээ хийлгэ гэжээ. Хэлсэн даруйд нь ирж Нэгдүгээр эмнэлгийн бөөрний тасагт шинжилгээ өгтөл өрөөсөн бөөр нь хавдартай гэсэн онош гарчээ. Нэгэнт хавдартай учир нэн даруй авахуул гэж зөвлөсөн ч юм байх. Хавдар гэсэн онош сонссон хөгшин ч сэтгэлээр унаж бушуухан буцаж нутагтаа ясаа тавих минь хэмээн зүтгэж. Гэвч хүүхдүүд нь ээжийгээ Хавдар судлалын үндэсний төвд үзүүлтэл хавдартай гэсэн бөөр нь эрүүл, харин зүрхэнд нь асуудал байна гэжээ. Эхний үзүүлсэндээ итгэл алдарсан болохоор “Улаанбаатар Сонгдо” эмнэлэгт очтол судсаар чинь гуурс гүйлгэж оношийг тань нарийн тогтооно. Энэ шинжилгээний төлбөр нь таван сая төгрөг хэмээхэд Жавзан гуай хэчнээн цааргалсан ч эхийгээ амьд явуулахын тулд хүүхдүүд нь мөнгө цуглуулж үнэтэй шинжилгээг хийлгэтэл юу болсон гээч. “Олон жилийн өмнө бамбай булчирхай авахуулсны уршиг үлдсэн байна. Үүнийгээ эмчлүүл, өөр нөлөөлөх зүйл алга” гэсэн хариу сонсоод хөгшин ч, хүүхдүүд нь ч хөл газар хүрэхгүй баярлан нутгийн зүг жолоо залсан билээ. Гурван эмнэлэг дамжин баахан зардал чирэгдэл гаргасны эцэст ийм онош сонсоод баярласан ч хэдэн хүүхдээ өр тавиулаад гээд сэтгэл жаахан гонсгор явсан. Эмнэлэг дамжиж явахад түүний улсад 35 жил ажиллаж эрүүл мэндийн даатгал төлсөн нь ямар ч хамаа байгаагүй гэнэ. Хүүхэд төрүүлэхээс өөрөөр эмнэлэгт хэвтэж байгаагүй, нэг үгээр төлсөн даатгалынхаа хариуд төрөөс нэг ч удаа тусламж авч байгаагүй хэрнээ яг тулсан үед тэр даатгал шиг хэрэггүй зүйл үгүй юм хэмээж байсан.

Улсын клиникийн төв эмнэлгээр хагас өдөр бэдрээд олж дуулсан бүхний минь цухасхан хэсэг энэ. Эмч нар хүний эрүүл мэндийг мөнгө болгох бизнест гаршиж, хос морьтой зах зээлд хурдалж буй тухай бид үргэлжлүүлэн хүргэх болно.

Н.Лхагвасүрэн