Монгол зон олны мэлмийг баяраар бялхуулагч, мянга мянган морьтон, бөхчүүд, сур харваачид болон олон түмэн

наадамчдын эрх ашгийг хөндсөн сэдэв сүүлийн өдрүүдэд олны анхаарлын төвд байна. Монгол бөх хэмээх зон олныхоо дунд хайрлан дээдлүүлдэг нэр хүнд сүүлийн жилүүдэд сэргээшийн эсрэг авч буй үйл ажиллагааны хүрээнд ихээхэн сэвтсээр байна.

Жил болгоны өдийд л энэ сэдэв сөхөгдөж ирдэг. Манай Монголчуудын хамгийн сайн мэдэх хууль бол Үндсэн хууль ч биш, Эрүүгийн хууль ч биш, харин Үндэсний баяр наадмын тухай хууль, бөхийн дүрэм юм. Учир нь үндэсний уламжлал, Монгол хүний бахархан биширдэг тэр сэтгэлгээтэй салшгүй холбоотойгоор бидний Монголчуудын заавал цаасан дээрээс уншилгүй, хүн болж ухаан орохоосоо орчноосоо мэдчихдэг эрх зүйн зохицуулалт нь энэ хууль юм.

Энэ хуулиас гадна Монгол Улс 2005 онд Дэлхийн допингийн эсрэг Копенгагены тунхаглал, 2007 онд Спорт дахь допингийн эсрэг ЮНЕСКО-гийн конвенцид нэгдсэн байдаг. Эдгээрийг харахад сэргээшийн эсрэг суурь зохицуулалтууд манайд бүрдсэн гэж хэлж болно.

Сэргээш буюу допинг (зарим үед стеройд гэдэг) нь эрт дээр үеэс Скандинавын орнуудад мөөгийг хурдан, том ургуулахад зориулан ашиглагдаж байжээ. Энэхүү төрлийн бодисыг дайчид дайн байлдаанд биеийн хүчээ хадгалахын тулд өргөнөөр хэрэглэдэг байж. Улмаар XIX зуунаас гүйлт, бокс, хүндийг өргөлтийнхөн спортод хэрэглэдэг байв.

1960 оны олимпийн үеэр Данийн дугуйчин Нит Женсен сэргээш хэрэглэсний улмаас тэмцээний үеэр нас барж, олны анхаарлын төвд очсон анхны томоохон тохиолдол байлаа. Орчин үеийн спортын допингийн үндэслэгч нь АНУ-ын эрдэмтэн Жон Циглер юм. Өнөөгийн үндэсний бөхийн тамирчид спортод зөвшөөрөгдсөн уураг, витаминуудыг өргөнөөр хэрэглэдэг.

Харин эдгээрийн тунг зааснаас илүүтэйгээр хэрэглэвэл биед хор нөлөөтэй тул допингийн шинжилгээгээр илрэх магадлалтай. Монгол хонь, адуу, үхрийн мах идээд, айраг уусан монгол бие махбодь гадаад оронд бүтээгдсэн допингийн төрлийн химийн бүтээгдэхүүн хэрэглэсэн бие махбодьтой тэмцэх ямар ч боломжгүй юм. Химийн бодистой нөхөд бараг л хялайхгүй дээ.

Өнгөрсөн жилүүдийн сэргээштэй холбогдолтой маргаан, түүний шийдвэрүүдийг үзэхэд манай төрийн байгууллагууд, тэр дундаа шүүхийн шийдвэрүүд гуравдагч этгээдийн эрх ашгийг боогдуулсан, Б шинжилгээгээр сэргээш хэрэглэсэн нь нотлогдсоор байхад зөвхөн сэргээш хэрэглэсэн бөхийг өөгшүүлсэн, түүний эрх ашгийг хамгаалсан шийдвэрүүд гарсан байна.

Б шинжилгээний талаар дурдалгүй, гуравдагч этгээдийг оролцуулалгүйгээр сэргээш авах комиссыг байгуулахдаа захиргааны журам зөрчиж байгуулсан байна гэх мэтээр үндэслэл муутай шийдвэрүүд гарч байжээ. Сэргээшийн шинжилгээнд хамрагдаад сэргээш илэрсэн нь тогтоогдсон бөхийг сэргээш хэрэглэсэнд тооцохоос гадна сэргээшийн шинжилгээнд орохоос зайлсхийсэн бол сэргээш хэрэглэсэнд тооцдог хуультай.

Сэргээштэй холбогдсон бөхчүүдийн нэрсийг бичвэл их урт дараалал гарна. Монгол Улсын үндэсний бөхийн улсын бүх цол буюу аварга, арслан, гарьд, заан, харцага, начин цолтны төлөөлөл хэдийнээ жагсаалтад багтжээ. Угтаа наадамд барилдах гээд бүртгүүлэхдээ тухайн жил нь ямар төрлийн эмчилгээ. эм бэлдмэлийг хэрэглэснээ эмчийнхээ магадлагаатай авчирч мэдэгдэх журам бий.

Энэ тохиолдолд сэргээшийн шинжилгээ илэрвэл зайлшгүй эмчилгээний журмаар хэрэглэсэн байна гээд хариуцлага хүлээлгэхгүй байх боломжтой байдаг. Харин барилдахаасаа өмнө бөхийн комисст энэ талаар мэдээлээгүй байж байгаад барилдаад цолоо авсан бол хуулийн дагуу тэдгээр бөхчүүд өөрсдийгөө өмөөрөх боломжгүй болно, Бөхчүүд тэр дундаа гарьд Бат-Эрдэнэ, заан Санжаадамба нарын ярилцлагыг Монгол телевизээр үзлээ.

Тэд маш зөв ярьж, үүнтэй хатуу тэмцэх ёстой тухай өөрсдийн бодлоо илэрхийлсэн. Бөхчүүд, наадамчин олон энэ талаар санал бодлоо аль шударга ёсыг наадамчин олондоо харуулах нь төрийн үүрэг юм. Шинжилгээ авдаг үйл ажиллагаа болохгүй байгаа бол түүнийг сайжруулах ажлыг зохион байгуулахгүй юугаа хийж, энэ олон жилийг өнгөрөөж байгаа юм бол.

Үндэсний их баяр наадмын тухай хууль нь нийтийн болон хувийн эрх зүй холилдсон өвөрмөц салбар эрх зүй болон хөгжиж байгааг албан тушаалтнууд минь анхаараач. Улс төрд хошгироон байг дүүрч. Харин наадамчин олныг хошгируулж болохгүй байлтай. Сэргээш, түүнтэй тэмцэх тухай өерсдийн бодлоо бидний судлаачид Үндэсний баяр наадмын комисс болон бөхийн холбоонд 2006 оны намраас эхлэн хүргэж, өдөр тутмын сонин, мэргэжлийн сэтгүүлүүдэд нийтлэл хэвлэж байсан билээ.

Өдийгөөс зургаан жилийн өмнө энэ сэдэв яг л өнөөдрийнх шиг үл ойлголцсон, шийдвэр гаргахдаа эргэлзсэн, шударга бус жишиг тогтоосон, олны дунд үл итгэлцэл төрүүлсэн шинжтэй байсан. Гэвч өнгөрсөн жилүүдийн түүхээс харахад, мөн Б шинжилгээний хариу ирээд 10-аад хонож байхад сэргээш хэрэглэсэн бөхчүүдийн нэрийг албан ёсоор зарлахгүй нууцлан, олон түмнийг гайхашруулж байгаа нь баяр наадмын комисс нь эрх зүйн зохицуулалтыг үл хайхран олон түмний санаа бодол, эрх зүйт ёсыг уландаа гишгэж байна гэсэн хардалтыг төрүүлж буй тул энэ талаар тайлбарлан хэлэхээс аргагүйд хүрлээ. Үүнд:

1 . Дээр хэлсэнчлэн Үндэсний их баяр наадмын тухай хууль бол монголчуудын хамгийн сайн мэддэг хууль юм. Энэ хуулийг манай иргэд Үндсэн хууль, Иргэний хуулиас илүүтэй сайн мэддэг гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Иймд иргэдийн эрх зүйн сэтгэлгээнд нөлөөлж, эрх зүйн ухамсрыг төлөвшүүлэхэд энэ хуулийн хэрэгжилт хамгийн чухал нөлөөтэй юм.

2 . Үндэсний их баяр наадмын үндэсний бөхийн дүрмийн 7.4.2-т “Сэргээш хэрэглэсэн нь итгэмжлэгдсэн лабораторийн шинжилгээгээр тогтоогдсон бол тухайн бөхийн наадамд давсан давааг хүчингүй болгож, шинээр олгосон цолыг хураах, цол, чимэг авах даваанд уг бөхөд унасан бөхчүүдийг тухайн даваанд давснаар тооцож, зохих цол, чимгийг олгуулах асуудлыг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу шийдвэрлэнэ. Сэргээш хэрэглэсэн нь тогтоогдсон бөхийн баяр наадамд барилдах эрхийг хоёр жил хүртэл хугацаагаар хасах" гэж заасан байдаг. Энд сэргээш хэрэглэсэн бөхөд оногдуулах хоёр санкц буюу шийтгэл байна.

а)    давсан давааг хүчингүй болгож, шинээр олгосон цолыг хураах,
б)    барилдах эрхийг хоёр жил хүртэл хугацаагаар хасах гэсэн байна.

Энд ямар нэг эсхүл гэдэг үг орсон буюу сонгох санкцын тухай огт заагаагүй байтал өнгөрсөн жилийн шийдвэрээр зөвхөн хоёр дахь санкцыг хэрэглэсэн байгаа нь огт ойлгомжгүй, бөх сонирхогчдын зүгээс наадам зохион байгуулагчдыг хардсан хардалтыг зүй ёсоор төрүүлж байна. Угтаа бол сэргээш хэрэглэсэн бөхийн давсан байрыг хураагаад, мөн давхар барилдах эрхийг нь хасах үйл ажиллагаа явуулах ёстой юм.

Дээр хэлсэнчлэн сэргээш хэрэглэсэн бөхийг ийнхүү дэмжих үйл ажиллагаа явуулаад байгаа, эсхүл эс үйлдэл хийгээд байгаад Үндэсний баяр наадмын урьд жилүүдийн комисс ажлаа бүрэн хийгээгүйтэй холбоотой. Хэрэв энэ жил өнгөрсөн жилийн адилаар сэргээш хэрэглэсэн бөхийн цолыг хэвээр нь үлдээгээд зөвхөн барилдах эрхийг нь хасаад өнгөрвөл ирэх жил улсын наадамд түрүүлсэн бөх нь сэргээш хэрэглэсэн байвал барилдах эрхийг нь хоёр жилээр хасаад л аварга, арслан цолоо хэвээр нь үлдээхээр жишиг тогтож байгаа нь илэрхий байна. Иймд энэ хууль бус үйлдлийг энэ жил таслан зогсоож, дээрх хоёр санкцыг хууль ёсны дагуу зэрэг хэрэглэж байх нь зохистой юм. Сэргээштэй аваргатай Монгол наадамчид хаачих билээ.

З.Ирэх жилээс сэргээшийн шинжилгээг шөвгийн 16-д үлдсэн бөхчүүдээс авдаг байдлыг халж, 32 бөх болгох шаардлагтай сэргээш хэрэглэсэн бөхөд тавын даваанд унасан бөх цол, байраа нөхөж авахад хүндрэл учрахаар байна.

4.Хэдийгээр Үндэсний баяр наадмыг зохион байгуулах хорооны өргөн мэдүүлснээр Ерөнхийлөгч цолны асуудлыг шийддэг эрхтэй ч гэлээ, наадамчин олны эрх ашгийг хамгаалах үүргийнхээ дагуу, нөгөө талаас үндэсний спортын хөгжлийг хойш чангаахгүйн үүднээс сэргээш хэрэглэсэн бөхчүүдэд зүй ёсных нь шийтгэлийг оноож, тэдэнд унасан бөхчүүдэд цол, чимгийг өгөх ажлыг зохион байгуулж, хууль хэрэгжүүлэх үүргээ шат шатны албан тушаалтнууд биелүүлж, шийдвэртэй алхам хийх шаардлагатай байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн шийдвэрээс шалтгаалж, иргэдийн эрх зүйн ухамсар, хуулийг дээдлэх ёсонд суралцах олон түмний бодлын чиг тогтох юм. Учир нь дээр хэлсэнчлэн монголчуудын хамгийн сайн мэддэг хууль нь Үндэсний их баяр наадмын тухай хууль мөн. Энэ хууль хэрэгжихгүй байх тусам хуулийн нигилизм Монголд хүчээ авах болно.

Бөхчүүд цолоо аваад үлдчихдэг юм, эрхээ хасуулна л биз, сэргээш хэрэглээд цолоо авчихна, ингээд болчихдог юм гээд улам ихээр хэрэглэх хандлага дэлгэрч, монгол хүний генийг бузартуулах явдлыг таслан зогсоох үүргээ идэвхтэй хэрэгжүүлэхгүй бүтэн арван жил болж байгаа тул жил бүр энэ сэдэв давтан гарч байгааг таслан зогсоож, шийдвэртэй алхам хийх цаг нь болжээ.

5 . Ид барилдах насандаа сэргээшийн хэрэгт холбогдон, наадамд давсан даваа болон барилдах эрхээ хасуулж болзошгүй байдал энэ жил үүсч болох бөхчүүдийн хувьд цол, байрыг нь хуулийн дагуу хасч, мөн ирэх жилийн наадам болтол барилдах эрхийг нь хасаад, олон түмэнд, тэр дундаа бөхчүүд, дасгалжуулагчдад нь хатуу анхааруулан сануулж, дараа жилээс цол, чимгийг нь хасахын зэрэгцээ цаашид хоёр жилээр барилдах эрхийг нь хасах болно гэдгээ хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр зарлан мэдэгдэх хэрэгтэй байна.

Ингэхдээ энэ жилийн хувьд бол хүчингүй болгоод барилдах эрхийг нь наадам болтол хасвал наадамчин олонд таалагдах болов уу. Учир нь энэ цалгар байдлыг төрийн шийдвэр гаргагчид л бий болгосон. Залуу хүмүүс алдаа л биз. Харин дахин давтаж болохгүй. Цол, чимгээ хураалгаад, хэдэн сараар барилдах эрхээ хасуулах нь тэданд хангалттай том шийтгэл.

Хоёр дахь санкцийн хугацаа нь хоёр жил хүртэл гэсэн байгаа тул, зургаан cap, есөн сараар хасах эрх нь Зохион байгуулах хорооны бүрэн эрхэд байгаа болно.
Мөн сэргээшийг бусдад санал болгодог нөхдүүдэд Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх шаардлагатай байна. Ирэх жилийн наадам тунчиг ойрхон байна.

Хэрэв энэ арга хэмжээг авахгүй бол зарим ухвар мөчид залуу бөхчүүд сэргээш хэрэглэн барилдаж цол авахын төлөө зүтгэж, тэднийг дэмждэг сонгуулийг допингодож авдаг “химич” улстөрчид ч хүчээ аван, олон түмнийг маань доромжилж, иргэдийн дунд Монголын хууль гурав хоногийн настай гэх оюун дүгнэлт газар авах нь.
Монгол Улсад сайн үйлс дэлгэрч, үндэсний эрх ашиг хамгаалагдаг. Монгол төрийн мэлмий тунгалаг байж, сэргээштэй Монголыг жинхэнэ Монгол болгог!

Хууль зүйн ухааны доктор Б.Гүнбилэг