Энэ өвчний тархалт, үүнээс хэрхэн сэргийлэх чиглэлээр дэлхийн улс орнууд ямар арга хэмжээ авч байгаа талаар ДЭМБ-ын Монгол дахь төлөөлөгчийн газрын халдварт бус өвчин хариуцсан мэргэжилтэн Б.Цогзолмаатай ярилцлаа.

-Чихрийн шижин өвчинтэй (ЧШӨ) тэмцэх дэлхийн өдрийг хэзээнээс тэмдэглэх болов. Энэ жил улс орнууд ямар арга хэмжээ зохион байгуулж байна вэ?
-Чихрийн шижин өвчинтэй тэмцэх дэлхийн өдрийг жил бүрийн арваннэгдүгээр сарын 14-ний өдөр тэмдэглэн өнгөрүүлдэг бөгөөд энэ нь анх инсулиныг гарган авсан эрдэмтэн Фредерик Бантингийн төрсөн өдөр. Түүний энэ нээлт нь чихрийн шижингээр өвчилсөн мянга мянган хүний амийг аварсан учир эрдэмтний төрсөн өдрийг чихрийн шижинтэй тэмцэх дэлхийн өдөр болгон сонгож авсан юм.

Энэ жил ЧШӨ-ий эрсдэлт хучин зүйлс (архи тамхины хэрэглээ, биеийн хөдөлгөөний хомсдол, зохисгүй хооллолт) болон ЧШӨ-ий хүндрэлүүдээс (бөөр, нүд, мэдрэлийн эрхтний өөрчлөлтүүдээс) урьдчилан сэргийлэх зэрэг ЧШӨ-ий хяналтыг сайжруулах асуудалд олон нийтийн анхаарлыг хандуулж, эрүүл амьдралын хэв маягийг сурталчлах зорилготойгоор үйл ажиллагаа явуулж байна.

2009 оноос НҮБ-ын ивээл дор ЧШӨ-ий талаарх эрүүл мэндийн боловсрол ба урьдчилан сэргийлэлтийг дэмжих уриан дор тэмдэглэх болсон. Энэ жил ЧШӨ-өөс ирээдүй хойч үеийг хамгаалъя гэсэн уриан дор явагдаж байна.

-Чихрийн шижингийн өвчлөл дэлхий нийтэд ямар түвшинд байна вэ. Аль насныхан чихрийн шижингээр өвчилж байна вэ?
-Дэлхий дээр 346 сая хүн чихрийн шижингээр өвчлөөд байгаа бөгөөд дорвитой арга хэмжээ авахгүй бол 2030 он гэхэд энэ тоо 23 дахин нэмэгдэх магадлалтай гэж ДЭМБ тооцоолсон байна. Өвчлөлийн 80 хувь нь хөгжил буурай болон дунд орлоготой орнуудад тохиолдож байна гэсэн тооцоо бий.

Манай улсад 1999 онд ЧШӨ-ний тархалт нийт хүн амын гурван хувь, өвчний урьтал байдалтай буюу амьдралын хэв маягаа өөрчлөхгүй бол ЧШӨ үүсэх магадлалтай хүн 9.8 хувийг эзэлж байв. Харин 2005 оны байдлаар өвчлөл 6.5 хувь, урьдал өвчин 9.5 хувь болсон. 2009 оны байдлаар өвчлөл 8.2 хувь, урьдал өвчин 12.2 хувь болж нэмэгдсэн нь манай оронд энэхүү өвчлөлийн тархалт хурдацтай явагдаж байгаагийн илрэл юм.

-Энэ өвчний тархалтыг бууруулахад ДЭМБ-аас улс орнуудад ямар зөвлөмж өгч байгаа вэ?
-ДЭМБ-аас Нэгдүгээрт, ЧШӨ-ий урьдчилан сэргийлэлт хяналтыг сайжруулах үндэсний бодлого, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, хоёрдугаарт, ЧШӨ-ий урьдчилан сэргийлэлт хяналтыг сайжруулахад шаардлагатай гарын авлага, эмнэл зүйн удирдамж боловсруулах, түгээх, улс орнууд шинжлэх ухааны сүүлийн үеийн ололтод суурилсан энэхүү зөвлөмжийн үндсэн дээр өөрийн орны нөхцөл, онцлогт тохируулан боловсруулж хэрэгжүүлэх. Гуравдугаарт, Шинжлэх ухааны сүүлийн үеийн ололтод суурилсан ЧШӨ-ий талаарх эрүүл мэндийн боловсрол олгох, түгээх ажлын ач холбогдлыг түгээх. Дөрөвдүгээрт, ЧШӨ-ий талаарх (эрт үеийн шинж тэмдэг, эрт илрүүлэлт, буруу зан үйл, эрсдэлт хүчин зүйлсийг бууруулах, өвчний хүндрэлээс сэргийлэх) асуудалд олон нийтийн анхаарлыг хандуулж, эрүүл амьдралын хэв маягийг сурталчлах зорилготойгоор үйл ажиллагааг явуулахыг зөвлөж байгаа.

-Чихрийн шижингийн тархалтаас сэргийлэхийн тулд улс орнууд ямар арга хэмжээ авч байна вэ?
-2009 оноос хойш дэлхийн томоохон хотууд ЧШӨ-тэй тэмцэх ажилд нэгдэж байгаагаа илэрхийлж цэнхэр цагирагийг хотынхоо хамгийн өндөр байшингуудад байрлуулж хийсэн ажлаа Дэлхийн Диабетын холбооны вебсайтаар дамжуулан бүртгүүлж ирсэн. Манай улсад Улаанбаатар хотод 2009 оноос цэнхэр цагирагийг төв талбай руу харуулан НЗДГГ-ын байшинд байрлуулж хийсэн ажлаа Дэлхийн Диабетын холбоо бүртгүүлж, бусад улстай дуу хоолойгоо нийлүүлж байгаагаа өнгөрсөн гурван жилд илэрхийлсэн болно.

-Чихрийн шижингийн эмчилгээний өртөг өндөр. Монголд эмийнх нь төсвийг Эрүүл мэндийн даатгалаас гаргадаг ч шаардлагатай хэмжээгээр нийлүүлж чадахгүй байна. Улс орнууд өвчтэй хүмүүсийнхээ эмчилгээг хэрхэн зохицуулдаг вэ?
-ДЭМБ-ын тооцоолсноор хүндрэл илэрсэн чихрийн шижинтэй өвчтөнд зарцуулах зардлын хэмжээ хүндрэл илрээгүй өвчтөнтэй харьцуулахад 20 дахин их байдаг. Иймд ЧШӨ-өөс урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх, өвчний хяналтыг сайжруулснаар хувь хүн, гэр бүл болон улсад сэтгэл санааны болон эдийн засгийн хэмнэлт хийх боломжтой гэж үздэг.

-Энэ өвчний хор хөнөөл юу болох, дэлхий дээр жилдээ хэчнээн хүн чихрийн шижингийн хүндрэлээр нас барж байна вэ?
-ДЭМБ-ын тооцоогоор жилд дөрвөн сая хүн нас барж байна. Гол хүндрэлүүд нь хялгасан судасны хүндрэл буюу нүдний хүндрэл (ретинопати), бөөрний хүндрэл (нефропати), мэдрэлийн эрхтний хүндрэл (нейропатй) болон том судасны хүндрэл болох зүрхний шигдээс, тархинд цус харвах, хөлийн шархлаа. ЧШӨ-ий нас баралтын 60-80 хувь нь том судасны хүндрэлийн шалтгаантай байдаг.

-Эрүүл амьдралын хэв маяг гэж юу вэ. Чихрийн шижингээс сэргийлэхийн тулд хүмүүс юу анхаарах вэ?
-Хүн амьдралын туршид гадаад дотоод орчны нөлөөгөөр эрсдэлд өртдөг. Халдварт бус өвчнүүдийн хувьд бол амьдралын хэв маягтай холбоотой нийтлэг анхдагч хүчин зүйлс байгааг сүүлийн үеийн судалгаа шинжилгээгээр нотолсон юм. Эдгээр хүчин зүйлсэд тамхи, архины хэрэглээ, буруу хооллолт, болон хөдөлгөөний хомсдол орж байгаа юм. Тиймээс юуны түрүүнд эдгээр хүчин зүйлсийг өөрийнхөө амьдралын хэв маягаас авч хаях, идэвхтэй чанартай амьдралыг эрхэмлэхийг эрүүл мэндийнхээ салшгүй нэг хэсэг болгох хэрэгтэй. Мөн 40-өөс дээш настнууд гурван жилд нэг удаа цусан дахь сахарын хэмжээгээ үзүүлж байх хэрэгтэй. Хэрвээ та тарган бол артерийн даралт өндөртэй байх, цусан дахь холестерины хэмжээ ихтэй байвал цусан дахь сахарын хэмжээг давхар үзүүлэх хэрэгтэй гэж зөвлөмөөр байна.

Мөн хоолны давсыг өдөрт таван граммаас хэтрэхгүй хэрэглэх, ургамлын гаралтай тос хоолондоо түлхүү хэрэглэх, амархан шимэгддэг нүүрс ус болох чихэр, шоколад, хийжүүлсэн ундааг ялангуяа хүүхдийг бага наснаас эхлэн хэрэглэхгүй байж занших, үүний оронд лууван, улаан лооль, ногоон навчит ургамал өдөр тутмын хоол хүнсэндээ хэрэглэх дадалд хүүхдийг багаас сургавал насан туршид эрүүл хооллох хэв маягтай болоход нөлөөлнө. Мөн спортод дуртай болгох, биеийн хөдөлгөөнийг хийлгэх, компьютер, гар утас гэх зэрэг техник хэрэгслээс хол байлгаж талбайд тоглох, явган аялал хийлгэх зэрэг сонирхолтой хэлбэрээр эрүүл хэв маягийг дадал болгох зэргээр хүүхэд наснаас нь эхлэн анхаарал тавих хэрэгтэй.

-Ийм өвчтэй хүн урт насалж чадах уу. Өвчилсөн хун биеийн байдлаа хянах ур чадварт хэрхэн суралцах вэ? Энэ талаарх монголчуудын мэдлэг хандлага ямар байна гэж та боддог вэ?
-Чихрийн шижинтэй өвчтөнүүд эмчийн хяналтад байж эмчийнхээ заавраар буруу хэв маягаа өөрчилж чадвал ЧШӨ-ий хүндрэлүүдээс сэргийлж амьдралын чанарыг дээшлүүлж, урт наслах бүрэн боломжтой.

Э.Баяр

ЭХ СУРВАЛЖ: ӨНӨӨДӨР СОНИН

Б.Цогзолмаа: Чихрийн шижин өвчний 80 хувь нь буурай хөгжилтэй орнуудад тохиолдож байна
Tweet
Bolod.mn