-Шинэ системийг нэвтрүүлээд багагүй хугацаа өнгөрсөн байна. Энэхүү системийг бодит байдал дээр хэрхэн ажиллаж байгаа, алдаа дутагдал гарсан эсэх талаар тайлбар өгөхгүй юу?

-Систем хэвийн ажиллаж байгаа. Шинэ систем нэвтрүүлэхийн зэрэгцээ арилжааны шинэ журмыг мөрдөж эхэлсэн. Шинэ дүрэм журмын хүрээнд шинэ системээр арилжаа, төлбөр тооцоо хийгдэнэ гэдэг нь зах зээлийн хувьд түүхэн шинж чанартай асар том өөрчлөлт гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Тиймээс зах зээлийн оролцогчид шинэ орчинд шилжих, дасан зохицох тодорхой хугацаа зайлшгүй шаардлагатай байсан, үүнийг ташаа ойлгосон байсан болов уу.

-Милленниум Ай Ти системийг нэвтрүүлсэн нь дотоодын мэдээлэл Шри Ланка руу алдагдахад хүрлээ гэсэн мэдээлэл гараад байсан?
-Мэдээллийн аюулгүй байдал алдагдах асуудал байхгүй. Уг системд зөвхөн Монголын хөрөнгийн бирж болон Үнэт цаасны төлбөр тооцоо, төвлөрсөн хадгаламжийн төвийн эрх бүхий ажилтнуудаас өөр ямар ч этгээд хандах боломжгүй.

-Брокер дилерийн компаниудад шинэ шалгуур, шаардлага тавигдаж байгаа гэсэн. Энэ шаардлагыг хэдэн компани хангаж чадаж байгаа вэ. Шаардлага хангахгүй компаниудыг хэрхэх вэ?
-Шинэ журмын дагуу брокер дилерийн компаниудад гишүүнчлэлийн гэрээ шинэчлэн байгуулах, төлбөр тооцоо гүйцэтгэх банкинд данс нээх, брокерийн арилжааны дундаж хэмжээнээс хамааруулан тогтоосон хэмжээгээр барьцаа хөрөнгө болон төлбөрийн баталгааны санд мөнгө байршуулах зэрэг шаардлагууд тавигдаж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар тус шаардлагуудыг хангаж буй 44 брокерийн компани байна. Тэгэхээр манай гишүүн компаниудын талаас илүү хувь нь шаардлага хангаад арилжаанд оролцоод явж байгаа гэсэн үг юм. Үлдсэн брокеруудын тухайд тавигдаж буй шаардлагыг хангасны дараа хэдийд ч арилжаанд орох боломжтой юм.

-Брокер дилерийн компаниудын зүгээс эсэргүүцэлтэй хандаж байсан. Одоо нөхцөл байдал ямар байгаа вэ?
-Шинэ системээр арилжаанд оролцох шаардлага хангаж буй брокерийн тоо эхэн үедээ цөөхөн байсан. Үүнийг хөндлөнгөөс ажиглагчид шинэчлэлийн ажлыг эсэргүүцэж байна гэж ойлгосон байх. Үнэндээ бирж, брокерууд бие биеэ эсэргүүцээд байгаа зүйл байхгүй. Биржгүйгээр брокер, брокергүйгээр бирж ажиллаж чадахгүй хоорондоо тийм л уялдаатай байгууллагууд. Шинэ системд шилжихэд брокеруудад тодорхой хугацаа хэрэгтэй болсон нь брокерийн ч буруу биш, зах зээлд асар том өөрчлөлт шинэчлэл явуулж байгааг ойлгох хэрэгтэй.

-Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй байгуулсан гэрээний биелэлтийн талаар болон төлөвлөгөөний дагуу ажлууд хийгдэж байгаа юу?
-Гэрээнд тусгагдсан ажлууд бүгд хугацаандаа хийгдээд явж байна. Дүрэм журмаа шинэчилсэн, шинэ технологи системээ суурилууллаа, зах зээлд ажиллаж буй мэргэжилтнүүддээ тогтмол сургалт явуулж байгаа гэх зэргээр гэрээ төлөвлөгөөний дагуу амжилттай хэрэгжиж байна.

-Энэ оны арилжааны идэвх өмнөх жилүүдтэй харьцуулбал ямар байна вэ?
-Энэ оны арилжааны идэвх өмнөх оноос сайн байгаа. Жишээлбэл, 2010 онд 248.5 сая, 2011 онд 432.9 сая төгрөгийн арилжаа өндөрт дунджаар хийгддэг байсан. 2012 оны хагас жилийн байдлаар буюу шинэ системийг ашиглалтад оруулахаас өмнө өдрийн дундаж арилжаа 487.1 сая төгрөг байсан бол шинэ системийг нэвтрүүлснээс хойш дундаж нь 1.5 тэрбум төгрөг болж өссөн. Яг системийг ашиглаж эхэлсний дараа хэсэг хугацаанд арилжаа бага байсан хэдий ч зах зээлийн идэвх сэргэж хэвийн байдалдаа орж байна. Шинэ системээр багцын арилжаа хийх боломж бүрдэж, өмнө нь биржийн гадуур хийгддэг байсан багцын хэлцлүүд одоо манай шинэ системээр биржээр дамжин хийгдэж байна. 2012 он гарснаар нийт 142.5 тэрбум төгрөгийн хувьцааны арилжаа хийж, өдрийн дундаж нь 794.5 сая төгрөг буюу өмнөх оноос 1.8 дахин, 2010 оноос 3.2 дахин өссөн байна.

-Монголын хөрөнгийн зах зээл дэлхийн томоохон хөрөнгийн зах зээлийн түвшинд хэдийд хүрэх бол?
-Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль батлагдсанаар маш том ахиц дэвшил болно. Манай зах зээлийг олон улсын хэмжээнд хүргэхэд хууль эрх зүйн орчин болон технологийн гэсэн үндсэн хоёр асуудал байсан. Технологийн хувьд олон улсын хэмжээнд хүрлээ, харин одоо хууль, эрх зүйн орчин зайлшгүй тулгамдаад байна.

-Иргэдийн хөрөнгийн зах зээл, хувьцааны арилжааны талаарх мэдлэг, мэдээлэл дутмаг байдаг. Хөрөнгийн зах зээлийн талаарх мэдээллийг хэнд, хаана хандаж авч болох вэ?
-Манай биржээс анхан шатны сургалт явуулах, хот төдийгүй хөдөө орон нутагт хөрөнгийн зах зээлийн өдөр/Төг зохион байгуулах, хөрөнгийн зах зээлийн ажиллагааг тайлбарласан товхимол хэвлүүлэн үнэ төлбөргүй тараах, өөрийн цахим хуудсаараа дамжуулан мэдээллийг нээлттэй ил тод хүргэх гэх зэргээр олон төрлийн арга хэмжээ авч байна. Гэхдээ орчин үед хүмүүс өөрсдийн санаачилгаар сурч боловсрох боломж нь асар их нээлттэй байгааг зайлшгүй дурдах хэрэгтэй болов уу.

Б.Бадам