Энэ нь архи, тамхинд нийтээрээ донтсоных гэж үзэх хүн олон байдаг ч үнэн хэрэгтээ тийм биш гэнэ. Манай улсын нас баралтын шалтгааныг хайгаад үзвэл зүрх судас, хорт хавдрын өвчлөл зонхилж байна.

Энэ өвчлөлийн цаана хүнсний эрүүл ахуйн байдал нуугдаж байгаа. Хүнсний аюулгүй байдал алдагдсанаас нас баралтын үндсэн шалтгаан болсон архаг өвчлөлд хүргэдэг. Ингэхээр эрүүл бус хүнс гэж юуг хэлээд байгаа болоод чимээгүйхэн өвчин үүсгээд байгаа тэр хүнсэнд ямар бодис агуулагдаад байгаа, үүнийг мэргэжлийн байгууллагууд яагаад олж тогтоохгүй байна вэ гэсэн асуултууд ар араасаа урган гарч ирнэ.

Стандартчилал хэмжил зүйн газар, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар, Гаалийн ерөнхий газар зэрэг Засгийн газрын агентлагууд хүнсний эрүүл ахуйг хариуцан ажиллаж буй нэртэй боловч татвар авч л мэдэхээс бусдаар бол ард иргэдийн эрүүл мэндийг хамгаалах тал дээр мэдлэг нь хүрдэггүй эсвэл сэтгэл дутдагийн жишээг олон зүйлээс харж болохоор байна.

Хүнсний аюулгүй байдал аюулын харанга дэлдэж байна хэмээн Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын дарга асан Р.Содхүү хэлсэн ч уг гамшгийг хариуцах ёстой газар нь манайх биш ухааны юм ярьж суусан удаатай.

Монголчуудын нас баралтын үндсэн шалтгаан бол зүрх судасны өвчин. Дараагаар нь хорт хавдар, гуравт нь чихрийн шижин орж байна. Эдгээр өвчлөлүүд үүсч байгаа шалтгаан нь химийн хортой бодис, хоол хүнсний асуудалтай холбоотой. Ялангуяа зүрх судасны өвчлөл, хорт хавдрын ихэнх хувь нь хүнсэнд агуулагддаг химийн бодисуудаас үүсдэг байна.

Ийм төрлийн химийн бодисууд өдөр тутмын олон тооны хүнсэнд хэрэглэгддэг ч үүнээс сэргийлэх, ард түмэнд мэддэг мэдээлэл өгөх тал дээр хэн ч хаанаас ч анхаараагүй өдийг хүрсэн байна. Ийм төрлийн олон бодис байдгийн нэг нь. Бензопирин юм. Бензопирин гэх нэр томьёо саяхан бэлэн гоймонтой зэрэгцэн гарч ирсэн. Тодруулбал, бэлэн гоймонгийн амтлагчинд нь бензопирин буюу уушги, давсаг, арьсны хорт хавдар үүсгэгч бодис агуулсан байгааг олж тогтоосон юм.

Гэтэл хавдар үүсгэгч уг бодис зөвхөн бэлэн гоймонд агуулагддаггүй бөгөөд уг бодис дутуу шаталтаас үүдэн агаарт их хэмжээгээр агуулагддаг байна. Түүгээр ч үл барам шарсан хуурсан хоолонд бензопирин агуулагдахын сацуу бусад төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүнүүдэд ч тодорхой хэмжээгээр бий гэнэ. Гоймонд дурлагсдын зүрхийг шархлуулаад өнгөрсөн бензопирин гэх бодис хаана агуулагддаг болоод ямар учиртай бодис гэдгийг хүргэе.

Бензопирин гэж юу вэ?

Поли цагаригт роматик нэгдлүүд ч гэж үүнийг нэрлэдэг. Ийм нэгдэлд өдөр тутмын хүнснээс ялгарч буй 100 гаруй нэгдэл байдаг бөгөөд эдгээрээс 10 нь хорт хавдар үүсгэдэг нь батлагдсан байгаа юм. Эдгээрээс өдөр тутмын хүнсэнд маш ихээр агуулагддаг бодис нь бензофирин. Энэ бодис хүнсээр дамжиж хүний биед орсон тохиолдолд эхлээд элгэнд тусдаг.

Элгэнд орсон бензопирин исэлдэж мутаци үүсэн хавдрыг бий болгодог аж. Бензопирин хөрсний бохирдол усны бохирдлоос мөн үүсдэг байна. Энэ бодис үүсэх гурван шалтгаан бий. Эхнийх нь дутуу шаталтаас үүсэх бөгөөд тамхины утаанаас, яндангийн җөөнд ихээр бүрэлддэг аж. Дараагийн тохиолдол нь зохисгүй хоол боловсруулалт. Үүнд боодог, шарсан хуурсан зүйл багтана. Махыг удаан буцалгаж, хайрах явцад үүснэ.

Мөн хүнсний сав баглаа боодлоос үүсдэгийг эрдэмтэд нотлоод буй. Дутуу шаталттай холбоотойгоор бензин, машины хөдөлгүүрээс ч ихээр ялгардаг. Нийслэлд хүнээсээ дутахааргүй олон машин, тоймгүй их гэр хороолол бий. Найман настнаас 80 настан хүртэл тамхичин гэхэд ч хилсдэхгүй. Ингэхлээр хорт хавдар манай улсын өвчлөлийн тэргүүлэх шалтгаан болдгийн утга учир харагдах биз ээ.

Хорт хавдар үүсэх шалтгаан Бензопириний хэрэглээ

Харин хорт хавдрыг үүсгэгч энэ төрлийн бодис ямар ч хараа хяналтгүйгээр өдөр тутмын хүнсэнд, айл бүрийн хөргөгчинд хадгалагдаж байхад мэргэжлийн байгууллагууд юу ч болоогүй мэт хараад сууж байгаа нь эмгэнэлтэй. Хамгийн ойрын жишээ татахад хүнсний бүтээгдэхүүнийг ходоодны хорт хавдар үүсгэх нитрит, нитрат, гэсэн хоёр төрлийн давс байдаг бөгөөд энэ төрлийн давс нь хүнсний бүтээгдэхүүнийг хурдан боловсруулах, хадгалах хугацааг уртасгах журмаар ашигладаг байна.

Гэтэл энэ төрлийн бодис нь хорт хавдар үүсгэх гол шалтгаан болдог гэнэ. Хиамыг аль болох улаан өнгөтэй байлгах, ялзралаас хамгаалахын тулд үүнийг ашигладаг. Ялангуяа дулааны улиралд хиамыг удаан хадгалахын тулд бензопириний төрлийн бодисыг хэрэглэдэг. Аль ч улс орны хиамны цехүүд хаягдал бүтээгдэхүүн гаргахгүйн тулд дээрх бодисыг хэрэглэдэг.

Харин сүүлийн жилүүдэд эрүүл мэндийн байгууллагууд хорт хавдрын шалтгаан үүнээс үүдэлтэй гэдгийг мэдмэгцээ хиаман бүтээгдэхүүнд нитрит, нитратын төрлийн давсыг ихээр хэрэглэдэг байна. Бензопирин аль болох хямд хүнсэнд хэрэглэгддэг бөгөөд ийм бодистой хүнсний бүтээгдэхүүний хэрэглэгч нь хөгжил буурай орны иргэд байдаг. Манай орны хүнсэнд хорт хавдар үүсгэгч ут бодис хэр агуулагддаг талаар МУИС-ийн Органик химийн тэнхимийн багш Sc.D Н.Цэвэгсүрэнгээс тодруулсан юм.

-Манай орны гол өвчлөл хорт хавдар. Гэтэл хорт хавдар үүсгэгч химийн бодис өдөр тутмын хүнсний бүтээгдэхүүн цаашлаад машины хөдөлгүүрээс ялгардаг гэж байна. Иргэдийн мэдэхгүй ийм бодис агуулагддаг хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийн талаар мэдээлэл өгөөч?

-Ерөнхийд хүнсний бүтээгдэхүүний хадгалалтыг уртасгахын тулд бензопириний төрлийн бодис агуулагддаг хүнсний бүтээгдэхүүнүүд бий. Гэхдээ мэргэжлийн байгууллагууд хяналт, шалгалт хийгээд яг нарийн тогтоож чадаагүй байгаа учраас одоогоор тэр энэ гээд хэлж болохгүй нь. Ерөнхийдөө ойрын жишээ гэвэл хиам мэт бүтээгдэхүүнд агуулагддаг нитрит, нитратыг багасгах шаардлагатай байна.

Хиамнаас шинжилгээ авах үед нитритийн хэмжээ хэт ихээр ялгардаг. Ер нь Монгол хүний дундаж наслалт бага, өвчлөл нь хорт хавдар байгаатай холбоотойгоор хяналтын байгууллагууд дорвитой ажиллаж, хянаж байх хэрэгтэй байна.

-Хяналтын байгууллагууд хяналт шалгалтыг хийх явцдаа үүнийг илрүүлэх техник тоног төхөөрөмжийн боломж бий юу?

-Мэргэжлийн хяналтын газар, Стандартын газраас бол тогтмол шалгалт хийгддэг. Гэсэн ч тоног төхөөрөмжийн хувьд хангалттай сайн биш. Хавдар үүсгэгч бусад төрлийн бодис хадгалалт болон хураалтын үед ч үүсэх боломжтой. Цаашлаад бензопирин хавдрын яг хэдэн хувийг эзлээд байна вэ гэдгийг тодорхойлъё гэхэд тийм боломж байхгүй байна.

Ерөнхийдөө уушгины хавдар 100 хувь тамхинаас үүдэж байгаа. Учир нь бензопирин дутуу шаталтаас үүсдэг учраас энэ нь 100 хувь бензопириний нөлөө гэсэн үг. Ходоодны хавдрыг ч гэсэн бензопиринээс үүдэлтэй. Дутуу шаталт гээд ярихаар автомашины бензинээс ч гэсэн бензопирин ялгарна гэсэн үг. Дутуу шаталтаас үүдээд бензопирин агаарт зарим хэсэг нь дэгдэж, үлдсэн хэсэг нь хөрс рүү шингэнэ.

Ингэснээр хөрсөнд шингэн усаар дамжиж хүний биед орж болох талтай. Бензопирин агуулсан хүнсний бүтээгдэхүүн хүний ходоодонд орсоор байгаа учраас.Тухайлбал, би түрүүнд хэлсэнчлэн хиаманд агуулагдаж буй нитрит нитратын хэмжээ хэр их байна гэж. Тиймээс хүнсээр дамжуулан бензопиринийг авахгүй байх арга замыг эрэлхийлэх цаг нь болсон.

-Органик хүнс гэж манай улсад одоо байна уу? Дэлгүүрт ороод худалдан авалт хийлээ гэхэд цэвэр органик хүнс гэж та ямар хүнсийг хэлэх вэ?

-Эрүүл, эмчилгээний хүнсийг Функционал хүнс гэж нэрлэдэг. Ердийн хүнсийг бодвол хүний биеийг хамгаалах бодис нь илүү агуулагддаг. Энэ төрлийн хүнс эмийг орлож хүний биеийг хорт бодисоос хамгаалж байх учиртай. Энэ төрлийн бодисыг ургамлаас л гаргах боломжтой. Гэвч манайд хомс байна. Эндээс үүдээд хүнсний хэрэглээний 70 орчим хувь нь гаднаас орж ирж буй энэ үед иргэд эрүүл хүнсээ сонгож хэрэглэх хэрэгтэй.

Даанч иргэдийн мэдлэг нимгэн байна. Тэгэхээр ард нийтийн боловсрол хүүхэд ахуй цагийн сургалтанд эрүүл аж төрөх ёс гэдэг хичээлийг оруулмаар байна. Өсч төрсөн цагаасаа хүн эрүүл мэнддээ тохирсон хүнсийг хэрэглэж, түүнийгээ мэддэг байх ёстой.

-Төр засаг, мэргэжлийн байгууллагуудын зүгээс хүнсний аюулгүй байдалд хэр анхаарал хандуулж байна гэж та хэлэх вэ?

-Төр засаг болон хуулийн байгууллагууд боломжийн хэрээр хяналтыг хийж байгаа. Гэвч хортой бодисуудад хяналт тавих туйлын хэцүү. Үүний тулд өндөр технологийн тоног төхөөрөмжөөс авахуулаад дэд бүтцийн асуудал шаардагдана. Одоогоор манай улсад нарийн шалгалт хийчих лаборатори ч байхгүй. Үүнийг хянах мэргэжилтнүүд тодорхой түвшинд бэлтгэгдэж байгаа.

Одоогоор хүнсний хяналтаа өөрсдөө хийж чадахгүй байгаа учраас гадны улс орнуудын хяналтаар л явж байна. Нэг бүтээгдэхүүний шинжилгээ хийх шаардлагатай боллоо гэхэд дээжийг нь гадагш нь илгээгээд хариуг нь 14 хоног хүлээх шаардлагатай болох жишээний. Манайд хэрэглэгдэж буй хүнсний бүтээгдэхүүний 70 хувь нь импортоор орж ирж байгаа учраас тэр болгоныг хянах боломж байхгүй. Тэгэхээр хяналтын асуудал яригддаг боловч энэ бас өрөөсгөл ойлголт л доо.

-Гадны улс орнуудад бензопиринээс хэрхэн сэргийлдэг вэ?

-Гадны улс орнуудад автомашины янданд нь шүүлтүүр тавьж, тамхи татах газрыг олон нийтээс тусгаарладаг. Хүнсний хангамжтай холбоотой хууль тогтоомжийг сайжруулж, төр засгаас илүү хяналт тавих шаардлагатай байна. Хүнсний аюулгүй байдлын хууль одоо гарч байна Гэхдээ уг хуулинд маш нарийн тусгагдаагүй зүйл бас бий.

С.Мөнх-Од
Эх сурвалж: "Улаанбаатар Таймс"