Иргэд идэвхтэй ч ирц хүрдэггүй завхрал

2012-12-03

Монгол Улс чөлөөт, ардчилсан сонгуулийн системтэй болсон 1990 оноос хойш сонгуулийн ирц

гэдэг үзүүлэлт сонгуулиас сонгуулид буурсаар ирсэн билээ. Гэхдээ энэ үзүүлэлт сонгууль хүчингүй болтлоо энэ удаагийн орон нутгийн сонгууль шиг буурч байгаагүй юм. Ууг нь ардчиллын арвин туршлагатай улсуудад сонгуулийн ирц тийм ч өндөр байдаггүй жишигтэй боловч бас сонгуулийн ирц хүрдэггүй асуудал ховор байдаг байна.

Гэтэл яагаад сонгуулиар амьсгалж, сонгуулийн мэдээгээр бөмбөгдүүлж, улс төрийн багагүй идэвхтэй иргэдтэй гэх Монгол улсад сонгуулийн ирц хуулинд заасан хэмжээндээ ч хүрдэггүй, төрийн машин гацагнахад хүрдэг билээ?

Миний харьяа дүүрэг болох Баянзүрх дүүргийн сонгуулийн зарим тоо, баримтыг жишээ болгон авч үзье. Баянзүрх дүүргийн иргэд урьд хожид байгаагүй өндөр ирцтэйгээр буюу 90 гаран мянган хүн саналаа өгсөн байна. Өөрөөр хэлбэл, манай иргэд энэ удаагийн орон нутгийн сонгуульд ач холбогдол өгөн, сонгуульдаа идэвхтэй оролцсон гэж хэлж болно. Тэгвэл яагаад ирц дутсан гэдэг зүйл гарч, иргэдийн сонгох эрх чөлөөнд халдав? Энэ бол өнөөх л дүүрэг, хорооны хариуцах нөхдүүд сонгогчдын нэрсийн жагсаалт дээр санаатай ажиллаж, бодитоор байхгүй сонгогчдыг жагсаалтад олноор шургуулсан буюу сонгуулийн луйвар хийх "царцаа" аргыг хэрэглэсэнтэй холбоотой. Сонгогчдын жагсаалтаас гадаадад байгаа иргэдийг хасаагүй, шилжилт хаягийн болон бүртгэлийн зөрчил, нэг гэр бүлийн хүмүүсийг өөр өөр санал авах байранд хуваарилсан, саналаа өгөхөөр очсон хүнийг “та энд байхгүй байна” гээд нааш цааш явуулж залхаасан, цахим үнэмлэхээ цаг тухайд нь тараахгүй хойш татсан гэх мэт иргэдийн төлөө үйлчлэх ёстой төрийн албан хаагчдад байж боломгүй, үнэмшимгүй аргыг сурмаг гэгч нь хэрэглэжээ.

Энэ бүхэн санаатай, ноцтой гэж хэлж болохуйц хэмжээнд хүрч, сонгуулийн ирцэд, цаашлан сонгуулийн үр дүнд нөлөөлсөн байна. Хэрэв нэрсийн жагсаалтыг зөв тооцож, засах юм бол сонгуулийн ирц хүрэхгүй биш, харин ч 60 хувьд дөхөхөөр байгаа нь асуудал ноцтойг илтгэнэ.

Ямар ч байсан энэ гэмт ажиллагаа амжилттай болж, иргэдийн хийсэн сонголтыг зүй бусаар үгүйсгэж, үр дүнг гацаагаад байна. Одоо хуульд заасны дагуу дахин сонгууль явуулах бөгөөд энэ удаад ирц хамаагүй байх болно. Өөрөөр хэлбэл, 900-хан хүн очоод санал өгсөн ч хүчинтэй болж, өмнөх 90 мянган сонгогчийн санал хөсөр хаягдана. Олон мянган сонгогч иргэдийн эрх ингэж бүдүүлгээр зөрчигдөж байгаа нь иргэд үүргээ ухамсарлахгүй байгаа, сонгуульдаа идэвхгүй байгаатай огт холбоогүй, харин хэн нэгний санаатай луйвар юм. Дахин сонгууль ажлын өдөр байх тусмаа хэн нэгэнд ашигтай, ажил төрөлтэй жирийн сонгогчид түвэгшээгээд очихгүй байх магадлалтай, ялангуяа залуус. Харамсалтай нь, азидаа үлгэр жишээ болох дөхөж буй ардчилсан Монгол улсад ийм үнэмшимгүй сонгуулийн луйвар оршсоор, орших төдий биш бүр нарийсан хөгжсөөр, сонгогч бидний эрхийг бүдүүлгээр юман чинээ бодохгүй булаасаар, залилсаар, доромжилсоор байна. Эхлээд жагсаалтаар тоглож ирцийг хиймлээр унагана, дараа нь дахин сонгууль зарлахад залуучууд залхаад ирэхгүй, ирц бүр буурсан үед нь өөрсдийн жагсааж бэлдсэн найдвартай дэмжигчид, хөгшчүүд, тэтгэвэрийнхэн, эсвэл хорооны нийгмийн халамж, төслөөс хамааралтай ядуус, халамж горьдогсод, хороо засгийн аппаратыг ашиглан зүй бусаар нөлөө үзүүлж, дарамталж чадах ядарсан сонгогчдыг санал хураалтад оруулна, сонгуульд ээлжит, домогт ялалтаа байгуулна. Дээрээс доошоо хүртлээ үндэсний язгуур эрх ашгийг дээдэлж, улс орны үнэт зүйлсийг үнэхээр эрхэмлэдэг эсэх нь тун эргэлзээтэй болсон МАН хэмээх энэ сүлжээ хуулийн энэ жижиг цоорхойг гярхай ажиглаж, үүн дээр гайхалтай жигшим тоглолт-луйвар хийж байгааг бид харж байна.

Энэ бүхний үндэс шалтгаан юу вэ? Зүгээр нэг төрийн албан хаагчдын ажлын санамсаргүй алдаа, бүртгэлийн эмх замбараагүй байдал, техник технологийн хоцрогдол, төсөв мөнгөний гачигдал гэж үү? Үгүй, энэ бол Монгол улс, Монгол төрийн эсрэг хийж буй санаатай, зохион байгуулалттай гэмт үйлдэл. Сүүлийн 22 жил нэг нам орон нутагт дангаар ноёрхсоны харгайгаар, хамгийн гол нь улс төрийн өчүүхэн сонирхлоо улс орны эрх ашгаас ямагт дээгүүр тавьж ирсний гайгаар төрийн анхан шатны нэгжүүд нэг намын гар хөл, сүлжээ болж ялзран, төрийн байгуулалтаар ийнхүү дураар тоглох боломж бүрджээ. Энэ бол ганцхан Нийслэлийн Баянзүрх дүүргийн жишээ. Үүнээс гадна, маш олон тойрогт “иргэд идэвхгүйгээс ирц хүрээгүй” асуудал үүсч, сонгуулийн жинхэнэ үр дүн эзэддээ хүрэхгүй, дахин сонгуулийн тухай ярьцгааж байна. Энэ бол дээр дурдсан сонгуулийн сонгодог луйврын ажиллагаатай ямар нэгэн хэмжээгээр холбоотой гэдэг нь эргэлзээгүй.

Иймд, хуурамчаар шударга царайлан өрөвдүүлж, улс орны язгуур эрх ашгийг уландаа гишгэсэн, эх орныхоо ирээдүйг гэхээсээ намын, улс төрийн сонирхлоо урдаа барьж, төрийн анхан шатны нэгжийг увайгүй үйлсдээ ичиж зовохгүй ашиглаж сурсан бүлэглэлийг өөгшүүлэлгүй, нэгмөр шахаж, төрөө цэвэрлэж авах ёстойг, мөн эрүүл сэтгэгч, урагш тэмүүлэгч бүхэн зогсох, тайвшрах болоогүйг бид бүхэнд энэ жишээ сануулж байна. Сонгуулийн ийм луйврыг ичихгүй хийж буй улс төрийн хүчин төрийн мэдэлд очихоороо улс орны эрх ашигт харшлах юу ч хийж, ямар ч шийдвэр гаргаж болзошгүй гэдэг нь ойлгомжтой. Үүнээс үзвэл, нийслэл хотын төлөө гэх өчүүхэн ч сэтгэл гаргаж ажил хийж байгаагүй нь МАН-ын хувьд үнэхээр аргагүй, гайхаад байхааргүй зүйл юм байна. Сонгогчид бид хуурмаг үгэнд хууртаж, башим арганд автаж, няцалгүй тууштай сонголтоо хийсээр төрийн анхан шатны нэгж бүрт шигсэн, төрийг доороос нь өтүүлж, ялзруулж байгаа завхралыг тасчин, устгах ёстой юм байна шүү.

Шударга үнэн ялах л болно, Монгол төр цэвэршин, Монгол улс ардчиллын замаар алдалгүй хөгжих болно. Гагцхүү, энэ бүхэн сонгогч та бидний гарт байгаа юм шүү.

М.Намжил

БЗД-ийн иргэн